چراغعلی خان زنگنه
چراغعلی‌خان زنگنه، از بزرگان طایفه زنگنه و از رجال دربار ناصرالدین‌شاه قاجار. در برخی منابع، او را چراغعلی‌خان زنگنه کرمانشاهانی و کلهر نیز ذکر کرده‌اند. از تاریخ تولد و آغاز زندگی وی اطلاعی در دست نیست. نخستین اطلاع در باره وی آن است که در 1259 به همراه میرزاتقی‌خان وزیرنظام (بعداً امیرکبیر)، برای تعیین حدود ایران و عثمانی، به ارزنه الروم رفت و در شورشی که در این شهر، در رجب 1262، بر ضد هیئت ایرانی روی داد، زخمی شد.
چراغعلی‌خان در 1264، در نخستین مأموریت مهم خود، به اصفهان رفت. در آن زمان، سلیمان‌خان حاکم اصفهان بود و میرزا عبدالوهاب گلستانه وزارت او را برعهده داشت ولی میرزاعبدالحسین سررشته‌دار مدعی وزارت اصفهان بود. بنابراین، چراغعلی‌خان از طرف امیرکبیر مأمور شد که به اصفهان برود، موقعیت میرزا عبدالوهاب را در وزارت تثبیت کند و میرزا عبدالحسین را به تهران ببرد. ولی او، برخلاف مأموریت خود و از ترس شورش طرفداران میرزاعبدالحسین اعلام کرد که میرزا عبدالحسین وزیر است و میرزا عبدالوهاب باید به تهران برود.
در 1265 در شورش محمدحسن‌خان سالار در خراسان نیز امیرکبیر چراغعلی‌خان را مأمور خاتمه دادن به این ماجرا کرد. او در این مأموریت موفق نبود و سالار وساطت وی را نپذیرفت. چراغعلی‌خان که جانش در خطر بود، با ترفند از مشهد خارج شد. سرانجام پس از تصرف مشهد به‌دست نیروهای دولتی، وقتی سالار و پسران و برادرش به حرم امام رضا علیه‌السلام پناه بردند و در آنجا بست نشستند، چراغعلی‌خان به فرمان حسام‌السلطنه، سالار را از بست بیرون آورد و به لشکرگاه برد. چراغعلی‌خان پس از بازگشت به تهران، نشان سرهنگی و منصب قوللر آقاسی‌باشی گرفت.
در 1267، چراغعلی‌خان به نیابت حکومت اصفهان منصوب شد. او اصفهان را آرام کرد و اشرار آن منطقه، از جمله کریم اروجنی (بروجنی)، را دستگیر کرد و به تهران فرستاد. او همچنین گروهی از پیروان علی محمد باب را دستگیر کرد، برخی از علمای اصفهان را حاضر ساخت که با آنان سخن بگویند ولی چون تغییری در اعتقادشان به بابیت سیدعلی‌محمد پدید نیامد، دستور کشتن آنها را صادر کرد. ظاهراً سیاست چراغعلی‌خان در اداره امور اصفهان سبب رونق کشاورزی این منطقه شده بود. او در دوره حکومتش در اصفهان، به فرمان ناصرالدین‌شاه، پل خواجو و عمارت هزارجریب را تعمیر کرد و جبه‌خانه‌ای نیز در این شهر ساخت. در همین سال، ناصرالدین‌شاه به اصفهان رفت و اندکی بعد چراغعلی‌خان نشان سرتیپی گرفت. او تا 1271 در اصفهان بود و در آن سال به تهران بازگشت.
چراغعلی‌خان در 1272 برای دستگیری قاتلان عباسقلی‌خان، حاکم بسطام و شاهرود، به آنجا رفت و پس از دستگیری پانزده تن از عاملان قتل به تهران بازگشت. او پس از این مأموریت، نشان سوم میرپنجگی گرفت و حاکم خمسه و زنجان شد. چراغعلی‌خان در حکومت خمسه نیز با مردم حسن سلوک داشت و رضایتمندی مردم از وی در روزنامه وقایع‌اتفاقیه منعکس شده است. وی در 1276 ملقب به سراج‌الملک شد.
در 1279، به ریاست دیوانخانه نظام و بیگلربیگی‌گری اصفهان منصوب شد که تا 1281 بر آن مقام بود و در این سال به ریاست احتساب (شهرداری) تهران تعیین شد. از این سال به بعد، راجع به چراغعلی‌خان اطلاعی نیست. احتمالاً مرگ وی پیش از 1299 رخ داده است، زیرا در آن سال لقب او را به میرزارضاقلی ایروانی، پیشکار ظل‌السلطان، دادند.
کنت دوگوبینو، از اعضای سفارت فرانسه در ایران، در سفر خود به اصفهان با چراغعلی خان ملاقات کرد. گوبینو او را مردی خوش‌قیافه، باهوش و شریف، متمدن، آداب‌دان و با اصل و نسب معرفی کرده است. مورخان این دوره نیز چراغعلی‌خان را فردی کاردان، زیرک و باکفایت، دست پرورده امیرکبیر و معتمد وی ذکر کرده‌اند.
منابع:
فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، تهران1354ش؛ محمدحسن‌بن علی اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری ، چاپ محمداسماعیل رضوانی، تهران 1363ـ1367 ش؛ همو، المآثر و الا´ثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج 1، تهران: اساطیر، 1363 ش؛ عباس اقبال آشتیانی، میرزاتقی‌خان امیرکبیر، چاپ ایرج افشار، تهران 1363 ش؛ امیرکبیر، نامه‌های امیرکبیر؛ به انضمام رساله نوادرالامیر، چاپ علی آل‌داود، تهران1371ش؛ محمدجعفربن محمدعلی خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، چاپ حسین خدیوجم، تهران 1363 ش؛ روزنامه وقایع اتفاقیه، ش 383، 20 شوال 1273، ش 405، 27 ربیع‌الاول 1275، ش 414، غره جمادی الثانیه 1275، ش 443، 18 محرّم 1276، ش 453، 28 ربیع‌الا´خر 1276؛ محمدتقی بن محمدعلی سپهر، ناسخ التواریخ: تاریخ قاجاریه، چاپ جمشید کیانفر، تهران 1377 ش؛ ژوزف آرتور گوبینو، سه سال در آسیا 1855ـ1858،ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران 1367 ش؛ حسین محبوبی اردکانی، تعلیقات حسین محبوبی اردکانی بر المآثر و الا´ثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج 2، تهران: اساطیر، 1368 ش؛ رضاقلی‌بن محمد هادی هدایت، ملحقات تاریخ روضه الصفای ناصری، در میرخواند، ج 8 ـ10؛
EIr . s.v. "Čerāg ـ Al Khan Serāj-al-Molk Zangana" (by Denis M. MacEoin).
● برگرفته از دانشنامه جهان اسلام http://www.encyclopaediaislamica.com نوشته فهیمه علی‌بیگی
نظر شما