مقدمه
ادراک، فرایندی روان‌شناختی است که در آن محرک‌های حسی به آگاهی آورده می‌شوند و برای شخص معنا و مفهوم پیدا می‌کنند. این فرایند شامل تبدیل محرک‌های فیزیکی به اطلاعات روان‌شناختی است. اختلالات ادراکی، که شامل توهم‌ها و خطاهای ادراکی هستند، می‌توانند در بیماران روانی و همچنین افراد عادی مشاهده شوند. این اختلالات، به دلیل تأثیرات مختلف روانی، عصبی یا پزشکی، باعث تغییر در نحوه دریافت و تفسیر محرک‌های حسی می‌شوند.

این مقاله به بررسی انواع اختلالات ادراکی، از جمله توهم‌ها، خطاهای ادراکی و آشفتگی‌های مرتبط با اختلالات شناختی می‌پردازد و ویژگی‌های هر یک را توضیح می‌دهد.

1. توهم (Hallucination)

توهم، ادراک حسی غلطی است که در ارتباط با محرک‌های خارجی واقعی نیست. این تجربه ممکن است با هذیان همراه باشد یا نباشد.

انواع توهم

1.1. توهم پیش‌خواب (Hypnogogic Hallucination):
ادراک حسی غلطی که در لحظه به خواب رفتن رخ می‌دهد. این نوع توهم معمولاً بیمارگونه در نظر گرفته نمی‌شود.

1.2. توهم پس‌خواب (Hypnopompic Hallucination):
ادراک حسی غلطی که در لحظه بیدار شدن از خواب رخ می‌دهد و مانند توهم پیش‌خواب، عموماً بیمارگونه تلقی نمی‌شود.

1.3. توهم شنوایی (Auditory Hallucination):
ادراک اشتباهی صدا، معمولاً صدای انسان، اما ممکن است شامل صداهای دیگری مانند موسیقی نیز باشد. این نوع توهم شایع‌ترین نوع در اختلالات روان‌پریشی است.

1.4. توهم بینایی (Visual Hallucination):
ادراک غلط تصاویر، که ممکن است شامل تصاویر شکل‌دار (مانند اشخاص) یا بی‌شکل (مانند جرقه‌های نورانی) باشد. این نوع توهم بیشتر در اختلالات ناشی از عوامل پزشکی دیده می‌شود.

1.5. توهم بویایی (Olfactory Hallucination):
ادراک غلط بو، که معمولاً در اختلالات عضوی مشاهده می‌شود.

1.6. توهم چشایی (Gustatory Hallucination):
ادراک غلط مزه، معمولاً مزه‌های ناخوشایند که ممکن است توسط صرع ایجاد شود.

1.7. توهم لمسی (Tactile Hallucination):
ادراک غلط لمس یا حس سطحی، مانند احساس خزیدن حشرات روی یا زیر پوست.

1.8. توهم جسمی (Somatic Hallucination):
ادراک غلط اتفاقات داخل یا روی بدن، که اغلب ریشه احشایی دارد.

1.9. توهم لی‌لی‌پوتی (Liliputian Hallucination):
ادراک غلطی که در آن اشیاء به صورت کوچک‌شده دیده می‌شوند.

1.10. توهم هماهنگ با خلق (Mood-congruent Hallucination):
توهمی که محتوای آن با خلق افسرده یا شیدا همخوانی دارد.

1.11. توهم ناهماهنگ با خلق (Mood-incongruent Hallucination):
توهمی که محتوای آن با خلق افسرده یا شیدا همخوانی ندارد.

1.12. توهم‌زدگی (Hallucinosis):
توهماتی که اغلب شنوایی هستند و با سوءمصرف مزمن الکل همراه می‌باشند.

1.13. حس‌آمیزی (Synesthesia):
ایجاد شدن احساس یا توهم به وسیله حس دیگر؛ مثلاً صدا به‌صورت تصویر دیده می‌شود.

1.14. پدیده دنباله‌دار (Trailing Phenomenon):
نابهنجاری ادراکی همراه با داروهای توهم‌زا که در آن اشیاء متحرک به‌صورت یک‌سری تصاویر مجزا دیده می‌شوند.

1.15. توهم آمرانه (Command Hallucination):
ادراک غلط دستور که شخص ممکن است احساس الزام به اطاعت از آن داشته باشد.

1.16. توهم بازتابی (Reflex Hallucination):
برداشت حسی غلط ناشی از تحریک حسی یک منطقه حسی متفاوت.

1.17. توهم اکستراکامپین (Extracampine Hallucination):
توهمی که در خارج از میدان عمل یک عضو حسی رخ می‌دهد.

1.18. توهم سایکوموتور (Psycho-motor Hallucination):
احساس تغییر محل اندام‌های بدن، مثلاً احساس اینکه گوش در کف دست قرار گرفته است.

1.19. توهم کندی حرکات (Slow Motor Hallucination):
احساس کندی همه‌جانبه در حرکات.

1.20. توهم منفی (Negative Hallucination):
ناتوانی در درک یک محرک واقعی با وجود حضور آن.

2. خطای ادراکی (Illusion)

خطای ادراکی، ادراک غلط یا تفسیر اشتباه محرک‌های حسی واقعی است. این خطا لزوماً به دلیل سایکوپاتولوژی نیست و ممکن است در افراد عادی نیز رخ دهد.

انواع خطای ادراکی

2.1. خطای ادراکی عاطفی (Affective Illusion):
خطایی که تحت تأثیر عواطف و هیجانات قوی مانند ترس ظاهر می‌شود.

2.2. خطای ادراکی کلامی (Verbal Illusion):
درک اشتباه سخنان افراد یا گفته‌های رادیو و تلویزیون.

2.3. خطای ادراکی تصویری (Paraidolic Illusion):
تصویر واقعی به‌صورت دگرگون‌شده و خیالی ظاهر می‌شود.

3. آشفتگی‌های مرتبط با اختلالات شناختی و وضعیت‌های پزشکی

3.1. ادراک‌پریشی (Agnosia):
ناتوانی در شناخت و تفسیر معنی تأثیرات حسی.

3.2. ادراک‌پریشی بدنی (Somatognosia):
ناتوانی در تشخیص قسمتی از بدن خود.

3.3. ادراک‌پریشی نقیصه‌ای (Anosognosia):
ناتوانی در شناخت نقیصه عصب‌شناختی.

3.4. ادراک‌پریشی بصری (Visual Agnosia):
ناتوانی در شناخت اشیاء یا افراد.

3.5. ادراک‌پریشی چهره‌ای (Prosopagnosia):
ناتوانی در شناخت چهره‌ها.

3.6. ادراک‌پریشی همزمان (Simultagnosia):
ناتوانی در درک بیش از یک جز در میدان دید.

3.7. ادراک‌پریشی لمسی (Astereognosis):
ناتوانی در شناخت اشیاء از طریق لمس.

نتیجه‌گیری

اختلالات ادراکی، شامل طیف وسیعی از توهم‌ها، خطاهای ادراکی و آشفتگی‌های شناختی هستند که می‌توانند در اثر عوامل روانی، عصبی یا پزشکی ایجاد شوند. این اختلالات، با تأثیر بر نحوه دریافت و تفسیر محرک‌های حسی، می‌توانند تجربه ادراکی افراد را به‌شدت تغییر دهند. شناخت انواع اختلالات ادراکی و ویژگی‌های آن‌ها، می‌تواند به درک بهتر این پدیده‌ها و ارائه درمان مناسب کمک کند.