مرجعیت علمی و فناوری ایران در پنجاه سال آینده طرح موضوعی همراه با خیال پردازی و رویاسازی نیست بلکه ترسیم واقعیتی است که براساس سند چشم انداز و با عزمی راسخ و استوار از مردم و مسئولین کشور در آینده ای نه چندان دور برای این مرز و بوم به وجود خواهد آمد. از این رو مطالعه و پژوهش در این خصوص و واکاوی عوامل، بسترها، ضرورت ها، شاخص ها و راهکارهای این مسئله باعث تسهیل و تسریع در روند رسیدن به این هدف ملی شده و ترسیم این افق را ملموس می نماید. در همین راستا مقام معظم رهبری نیز موضوع مرجعیت علمی کشور را با دورنگری و بصیرت الهی خویش مطرح نموده و دستیابی به افق های بلند را برای این کشور و خواسته و اراده ملت شدنی و دست یافتنی بیان نموده اند. ایشان بارها در قالب سیاستهای حاکم بر فضای سند چشم انداز و برنامه های 5ساله، توسعه علمی کشور را یک نیاز مضاعف محسوب نموده و آن را عامل عزت قدرت و امنیت کشور تبیین و تاکید داشته اند و به موازات آن نیز تعمق در سیاست های 10 سال گذشته و تطبیق با یک سده پیش نشانگر دقت در هدفگذاری کیفی جمهوری اسلامی ایران و امکان بهره برداری بهینه از فرصت فراهم آمده در ارتقا و پیشرفت برای ایران عزیز بوده که در این مدت به وسیله کشورهای بیگانه به زور عقب نگه داشته شده است. لذا ضروری است که پیشرفت علمی را به عنوان سلاح پیروزی در خدمت گرفته و آن را به عنوان یک مزیت ملی در خدمت تولید قرار داده و مرجعیت علمی را به ارمغان آورد.
بر همین اساس ترسیم دورنما و اهمیت بخشیدن به آن موجب برون رفت از وضع موجود و امکان فراهم آوردن درک ضرورت گذار از مرحله کنونی و رسیدن به وضعیت مطلوب در شان تمدن غنی و اصیل اسلامی و ایرانی کشور عزیزمان را ممکن می سازد.
تحولات چند دهه اخیر و تاریخ پیشرفت کشورهای بزرگ به ویژه کشورهایی که توانسته اند از نظر علوم در زمره کشورهای توسعه یافته محسوب شوند و یا در مرحله انتقال قرار گیرند حاکی از آن است که ملت های بزرگ نیز با دورنمای بزرگ و بلند در راه رسیدن به توسعه و پیشرفت همه جانبه پا در عرصه رقابت جهانی گذاشته اند و با امید، انگیزه و همتی مضاعف دستاوردهای بزرگی را نصیب خود نموده اند چرا که ترسیم ابعاد آینده ای مقتدر و همچنین ایجاد بستر، برای رسیدن به وضع مطلوب و دلخواه، آن هم براساس شاخص ها و معیارهای موجود در گفتمان اسلام، انقلاب، امام و رهبری و سند چشم انداز و همچنین برنامه و نقشه راههای توسعه کشور کمک قابل توجهی در طی نمودن مسیر حرکت مردم و مسئولین و همه دست اندرکاران و علاقمندان پیشرفت ایران اسلامی در رسیدن به اقتدار و توانمندی ملی در پنجاه سال آینده خواهد بود. از این رو پس از طرح ضرورت و بسترهای موجود و موثر در تحقق مرجعیت علمی ایران در پنجاه سال آینده در مقاله قبلی، اکنون نیاز است که شاخص هایی در جهت سیر مسیر پیشرفت و توسعه هدف گذاری شود تا با معیار قرار دادن این شاخص ها در مسیر رشد و توسعه، راهکارهای رسیدن به این خواسته ملی تحقق یابد. چرا که دستیابی به مرجعیت علمی نیاز به ایجاد ساختارها و مناسبات سازمانی و علمی فراوانی در نیل به جایگاه مورد تاکید در توسعه کشور دارد و به موازات آن نیاز گسترده ای به شاخص گذاری است که در سطوح راهبردی و کاربردی تولید و دنبال گردد و مبنای هماهنگی حرکت در همه عرصه های علمی و به تبع آن به ظهور الگوها، راهکارها و تحقق عینی اهداف کمک نماید. بر همین اساس از مهمترین شاخص های اساسی در رسیدن ایران اسلامی به مرجعیت علمی و فناوری جهان در پنجاه سال آینده که می بایست مدنظر قرار گیرد به موارد زیر می توان اشاره نمود که ره آورد آن نیز کسب جایگاه اقتدار و قدرت در مناسبات منطقه ای و بین المللی خواهد بود و امنیت ملی در بطن جامعه را نیز حاکم خواهد نمود.
حرکت و توسعه علمی در مسیر آموزه های اسلامی و به عبارتی دیگر علم متعهد و دین محور با توجه به توصیه های علم محورانه مکتب عزیزمان اسلام و تاکیدات پیامبر و ائمه معصومین تنها راه صلاح و فلاح هر جامعه ای تمسک به دستاویزهای دینی است که علاوه بر ایجاد رفاه در دنیا فلاح در عقبی را نیز بدنبال خواهد داشت. همچنین توجه به اخلاق و کرامت انسانی در رسیدن به مرجعیت علمی از دیگر مسائل حائز اهمیت و مدنظر در این حرکت عمومی و ملی خواهد بود؛ چرا که پیشرفت و توسعه بدون تعهد به آموزه های دینی ادامه مسیر اندیشمندان غربی و لائیکی است که در هر برهه از زمان با پرده برداشتن از رموز مختلف علمی حیات یک گام نقش و حضور الهی را در عرصه زندگی بشر کمرنگ تر و بی اثرتر جلوه می دادند و درصدد عقب راندن ارزشها و باورهای دین و اعتقادی مردم بوده اند به گونه ای که در برخی از جوامع غربی پیشرفت و توسعه علمی با تضعیف و تخریب ارزش ها و اعتقادات مردم همراه شد و این مسئله باعث نابودی اخلاق و از هم گسیختگی خانواده ها در بسیاری از جوامع توسعه یافته گردید. بر همین اساس حرکت در مسیر توسعه و پیشرفت با شاخص علم متعهد و دین محور از اولویت های اساسی و راهبردی در پیشبرد این موضوع مهم در عصر کنونی قابل ارزیابی است.

حرکت و پیشرفت منطبق با گفتمان انقلاب
انقلاب اسلامی با پیروزی شکوهمند خویش در مقابل دنیای مدرن نوید جوشش دوباره بشر را برای دستیابی به حیات طیبه و آرمان شهر الهی به همراه داشت. اصلی ترین شاخصه این انقلاب بزرگ ادعای آن در بازستانی حضور دوباره دین در عرصه فرایندهای اجتماعی است. از این رو برای تحقق آرمانها و دستیابی به اجتماع جهانی و تشکیل تمدن عظیم اسلامی نیاز به رشد و توسعه علمی و فناوری در جهان از ضروریات اجتناب ناپذیری است که می بایست با سازوکارهای هماهنگ و مناسب با مبانی اعتقادی خود در جهت ایجاد ساختار تمدنی گام برداشت.
در همین راستا آنچه که امروزه ذهن بسیاری از متفکرین را نیز به خود مشغول داشته است مقوله جهت دار نمودن علم و فناوری است به این معنی که هر نوع علم برای پاسخ گوئی به نیاز جامعه ای خاص تولید شده و بنابراین هدف و کارآمدی آن نیز مخصوص به آن جامعه می باشد و امکان تعمیم این موضوع در میان متفکرین چنان گسترده شده است که امروزه در تعاریف ارائه شده از علم و فناوری مقوله فرهنگ همراه با آن نیز مطرح می گردد. از این رو طراحی و ارائه الگوهای مختلف برای حرکت در مسیر توسعه با افق 50 سال آینده در راستای نیل به تمدن بزرگ اسلامی- ایرانی می بایست با لحاظ فرهنگ و گفتمان انقلاب اسلامی شکل گیرد تا محصول نهایی آن نوعی از الگوهای عملگرایانه و کارشناسی که توان تصمیم گیری و تصمیم سازی و اجرا را در ارتباط با موضوعات مختلف سیاسی و اجتماعی در سطوح متفاوت خرد و کلان توسعه را ارتقا بخشد و قابلیت های ملی را برای دولتمردان نظام و در راستای تحقق آرمان های انقلاب اسلامی فراهم سازد. از این رو حرکت در مسیر گفتمان انقلاب را باید شاخص اساسی در دستیابی به مرجعیت علمی و فناوری در پنجاه سال آینده و در نهایت ساخت و ایجاد تمدن اسلامی دانست.

بومی سازی و پرهیز از تقلید محوری
در حال حاضر اغلب منابع و مآخذ حوزه آموزش و تحقیق و توسعه کشور و فناوری های نوین ترجمه و کپی برداری بوده و به موازات آن نیز تدریس و گسترش فرهنگ و تفکر و دانش آن نیز وارداتی محسوب می شود و اساتید و مدرسان این حوزه کمتر در تهیه و تنظیم علوم و فنون مورد تدریس یا تحقیق خود نقش خلاقیت و یا نوآوری دارند و تحت همین عناصر دچار ضعف تولید می گردند. از این رو از طریق کاهش سطح نفوذ غرب در مفهوم سازی و تئوری پردازی های علمی و نفوذ فکری بر روی دانشجویان و اساتید که در قالب ناتوی فرهنگی و جنگ نرم در حال پیگیری است می بایست بومی سازی علوم را بعنوان شاخص در جهت رسیدن به این مهم دنبال نمود چرا که بومی سازی عدم تقلید و پیروی از فرهنگ ترجمانی است که می بایست وجود ضوابط علمی غرب محور در تحقیقات دانشگاهی توجه بیش از حد بر ظواهر و نمادهای غیرواقعی در پروژه های حوزه علوم انسانی را تغییر و مورد بازنگری قرارداد و از این طریق در مسیر تحقق مرجعیت علمی گام برداشت.

حمایت از نخبگان و ایجاد خودباوری علمی در کشور
با توسعه فرهنگ خودباوری علمی و حمایت از نخبگان می توان هم چون وضعیت فعلی که در کشور شاهد حضور استعدادهای درخشان ایرانیانی هستیم که با ابداعات و ابتکارات خود در ابعاد بین المللی بعنوان نخبگان بزرگ صاحب علم و فناوری شناخته می شوند این روند را نهادینه کرد و با ایجاد خودباوری در گروه هایی از جوانان و بخش هایی از مراکز صنعتی و تحرک در برخی از نهادهای انقلابی خودباوری علمی را در مسیر رسیدن به مرجعیت علمی محقق ساخت. از این رو یکی از پیش فرض ها و شاخص های مدنظر در کسب جایگاه مرجعیت علمی در جهان توجه به عناصر فکری و نخبگان جامعه در دو بخش دانشگاهی و حوزه های دینی است. همچنین ایجاد خودباوری عمیق در بین مسئولان و تصمیم گیرندگان کشور بگونه ای که موضوع مرجعیت علمی در نزد محققین و نخبگان و سپس عموم آحاد ملت بعنوان یک ضرورت جدی و انکارناپذیر پذیرفته شده و مردم در مقاطع مختلف مشارکت سیاسی و فرهنگی خود آن این ضرورت اجتناب ناپذیر را مطالبه کنند.

ترسیم و تدوین الگوی مدیریت تولید علم
ترسیم و تدوین الگوی مدیریت تولید علم و مدیریت علمی مناسب در کشور با تأکید بر موضوع تولید علم که بعنوان بستر اساسی این حرکت نیز قابل ارزیابی است. چرا که برای رویاندن علم باید مدیریت علمی و سرمایه گذاری مراکز صنعتی فناوری و تولید دانش صورت پذیرد که این مهم به عهده مدیران کشور و متضمن تحقیقات حیات آینده کشور است و نباید در آن کوتاهی کرد.

ایجاد فرهنگ بهره وری
ایجاد فرهنگ بهره وری، افزایش کارایی و اثربخشی در کشور که از تاکیدات مقام معظم رهبری نیز می باشد به منظور بهبود وضع موجود و استفاده مطلوب و موثر و بهینه از مجموعه امکانات موردنظر به عنوان یک دیدگاه فکری همواره می کوشد تا کارایی و اثربخشی را به حد اعلی خود برساند. به بیان دیگر بهره وری به مثابه یک فلسفه مبتنی بر راهبردهای بهبود، شاخصی است که منافع و اهداف کشور را مورد توجه قرار می دهد. لذا نهادینه کردن فرهنگ بهره وری، افزایش کارایی و اثربخشی از طریق برنامه ریزی، هماهنگی و ایجاد فضا و بستر مناسب عوامل و راهکارهای بسیار زیادی در مسیر مرجعیت علمی را فراهم می آورد که نقطه عطف شان بر شاخص بهره وری متمرکز است. لذا شناسایی و رفع موانع موجود در ارتقاء بهره وری کمک زیادی در رسیدن به مرجعیت علمی و همچنین ارایه راهکار برای دستیابی به این امر مهم می نماید.
البته شاخص های دیگر علاوه بر موضوعات بالا که به عنوان شاخص های راهبردی بررسی گردیدند وجود دارد که نیازمند بررسی، مطالعه و پژوهش های بسیاری است و هرچقدر در خصوص این موضوعات قلم فرسایی و تحقیق صورت پذیرد خالی از لطف نیست چرا که دستیابی به مرجعیت علمی برای کشور عزیزمان نتایج و پیامدهای بسیاری نیز دارد که باعث افزایش توانمندی و اقتدار نظام اسلامی در همه عرصه های سیاسی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی خواهد گردید و امنیت و اقتدار ملی را به ارمغان خواهد آورد. لذا برای داشتن ایرانی آباد این موضوع به عنوان یک ضرورت ملی می بایست در همه شئون زندگی آحاد جامعه متجلی گردد و همه مسئولین و دستگاه های اجرایی در خصوص این موضوع هدفگذاری نمایند. در همین راستا از دیگر شاخص های کاربردی در مسیر تحقق این امر مهم به موارد زیر می توان اشاره نمود:
- تبیین نقش «اعتماد به نفس ملی» در رسیدن به مرجعیت علمی
- جدیت مدیران و مسئولان در بخش های تحقیقاتی و پژوهشی
- ایجاد نشاط علمی در جامعه
- راه اندازی بانک های اطلاعاتی به منظور انسجام اطلاعات و دانش جامعه
- نقادی سازنده متعهدانه در مراکز علمی اختصاص یافته
- توجه بخشیدن مراکز علمی در بازگرداندن چرخه دیرینه تمدن پرافتخار علمی کشور
- بکارگیری جوانان عالم و علاقمند به ارتقا و سربلندی کشور
- طراحی و تدوین مدل مطلوب از نقشه جامع علمی کشور در بخشهای مختلف اجرایی کشور و حرکت در مسیر آن
- ارائه راهکارهای اجرایی تولید علم و جنبش نرم افزاری در محیط حوزه و دانشگاه
- ضرورت توجه هرچه بیشتر به بخش های پژوهشی و آموزشی کشور
- طراحی و برنامه ریزی عملی در راستای اجرا نمودن سیاستهای کلان کشور در حوزه تولید علم و شکست مرزهای دانش
- کنترل و تصحیح سیستم توزیع اعتبارات پژوهشی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی دستگاه های اجرایی
- انجام تحقیق و پژوهش های هدف دار
- تبدیل پروژه های تحقیقاتی و پژوهشی به صنعت ملی
با توجه به موارد اشاره شده به عنوان شاخص حرکت در این مسیر که تضمین کننده توسعه، رشد و پیشرفت کشور است بر همه آحاد جامعه بویژه مسئولین است که با همه ابزار و توان موجود در جهت تحقق این هدف ملی گام بردارند. راهکارها و چگونگی حرکت و ترسیم جایگاه ها در این مسیر، موضوعاتی است که در این فرآیند نیازمند به بررسی مستقل است.

منبع: / روزنامه / کیهان ۱۳۸۹/۵/۱۰
نویسنده : علی‌ قاسمی
‌نویسنده : حسین بابایی