پیشنهاده کارشناسی ارشد 1399
پدیدآور: نادر جمشیدی 
استاد راهنما: حبیب شهبازی شیران 
استاد مشاور: سید مهدی حسینی نیا
دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی
چکیده

علم نجوم از نخستین علومی است که بشر به آن توجّه کرده است، آشنایی با تاریخ علم نجوم موجب می شود تا ما متوجّه شویم که موفّقیّت هایی که دانشمندان و کاشفان و مخترعان در کشف و روشن ساختن رازهای گوناگون جهان هستی به دست می آورند، نه تنها تصادفی نیست بلکه تمامی پیشرفت ها دارای نظم و قانون مبرهن و معیّنی هستند و آشنایی با تاریخ علم سبب آشکارتر شدن راه آینده جهت حصول و نیل به فنآوری های نوین می شود. در دوران باستان از آسمان و ستارگان برای تبیین و درست انگاری وقایع زمینی استفاده می‌کردند و مردم آن دوران معتقد بودند که اجرام سماوی با وقایع زمینی، سعد و نحس بودن دهر و روزگار و بخت و اقبال ارتباط مستقیم دارند و به همین دلیل است که افراد آن دوران رصدگرانی مقتدر و توانا محسوب می شدند. در دوران طلایی اسلام یا دوران شکوفایی و ترقّی دانش اسلامی نیز این علم بایستگی و شکوه و قدر ویژه ای داشت، علاوه بر کاربردهای علم نجوم در تقویم و احکام نجوم برای معیّن سازی ایستار و جایگاه قبله و تعیین اوقات نماز از این علم استفاده می شد. سده چهارم هجری قمری از دوره های درخشان علمی ادبی و عرفانی در جهان اسلام و به ویژه درکشور ایران است. دانشمندان سرشناسی مانند ابن سینا، ابوریحان بیرونی، ابونصر فارابی، زکریای رازی، صوفی رازی، ابن ندیم و غیره، که به نوعی بنیان گزاران عصرطلایی اسلامی محسوب می شوند، همه در این دوره می زیسته اند و تحقیقات و تألیفات ارزشمندی از آن ها برجای مانده است. مهم ترین میراث نجومی قرن چهارم هجری، کتابی است به نام صور الکواکب الثابِته که توسّط ابوالحسن عبدالرحمن عمر بن محمّد بن سهل صوفی رازی، منجّم دربار عضدالدوله دیلمی، سلطان مشهور آل بویه، به رشته تحریر درآمد و به زیور تصویر آراسته شد. در دوره متأخر قرن پنجم هجری قمری "زیج سنجری" توسّط "عبدالرحمن خازنی زرقانی" تألیف شد و حرکت نقطه اوج خورشیدی را نسبت به ثوابت اندازه گیری کرد. وی همچنین "زیج طلیطله" را تألیف کرد. در قرن هفتم هجری قمری تأسیس رصدخانه مراغه به دست "نصیرالدّین توسی" و گرد هم آمدن دانشمندان بزرگی چون "“قطب الدّین شیرازی"، "مؤید الدّین عُرضی" و "محیی الدین مغربی" و حتی منجّمی چینی به نام "فائومون جی" نجوم اسلامی را حیاتی تازه بخشید. در قرن هشتم و نهم هجری قمری "ابن شاطر دمشقی" به بحث در باره ملازمات نظریه سیّاره ای پرداخت. همچنین رصد خانه ای جدید در شهر سمرقند به دستور محمد تراغای مشهور به اُلُغ بیگ، فرزند بزرگ شاهرخ تأسیس شد. او هم منجّم بود و هم پادشاه. چراغ هدایت منجّمان این عصر ، "غیاث الدین جمشید کاشانی" آخرین ریاضی‌دان برجسته دوره اسلامی و از بزرگ‌ترین مفاخر تاریخ ایران است که به تألیف "زیج خاقانی" پرداخت. این پژوهش با رویکردی تفسیر گرایانه سعی دارد تا ماهیّت علمی و نجومی و اهمیّت و نقش نوروزنمای آفتابی روستای ترازوج هشجین و برج رادکان چناران را مورد واکاوی قرار دهد.