زمانی فرا می‌رسد که اغلب‌کتاب‌های خطی جهان از طریق اینترنت در دسترس همگان خواهند بود. همچنین دور نخواهد بود زمانی که کتاب‌های درسی کاغذی از برنامه مدارس حذف شوند و دانش‌آموزان درس‌های خود را از طریق اینترنت فرا بگیرند. از هم اینک کتابخانه‌های دیجیتالی به خوانندگانشان کتاب کرایه می‌دهند و افراد کتابخوان را از مراجعه به کتابخانه‌ها بی‌نیاز می‌کنند. چراکه با تولید یک نرم افزار امکان تهیه نسخه‌هایی دیجیتالی وجود دارد که می‌توان برای آنها تاریخ مصرف تعیین کرد. دستگاه‌های الکترونیکی‌ای که به ‌عنوان کتابخانه شخصی کتاب‌های دیجیتال به فروش می‌رسد هم با اقبال شهروندان کشورهای مختلف مواجه شده و به این ترتیب میلیون‌ها نسخه کتاب دیجیتال هم برای کتابخانه‌های شخصی خریداری شده است. به این ترتیب حوزه نشر دیجیتالی به سرعت در حال اشغال بخشی از حوزه نشر کتاب‌های چاپی است. در میان کشورهای جهان این کشور ژاپن است که در آن کتاب‌های دیجیتال بیش از بقیه کشورها وارد حوزه نشر شده‌اند و در حال حاضر حدود سه درصد از کتاب‌های منتشر شده در این کشور را تشکیل می‌دهند.
البته گسترش حوزه نشر کتاب‌های دیجیتال به معنای حذف کتاب‌های چاپی نخواهد بود. دست کم در مورد کتاب‌های ادبی، شعر و رمان، افراد کتابخوان دوست دارند که کتابی چاپی را در دست بگیرند و با تفکر مطالعه کنند. مسلماً این افراد دوست ندارند که اشعار حافظ یا رمان‌های ادبی را در رایانه بخوانند یا به جای کتابی با صحافی زیبا، کاغذهایی با مطالب پرینت گرفته شده در دست بگیرند. آنها بیشتر دوست دارند میان قفسه کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها پرسه بزنند و با تورق، کتاب مورد علاقه‌شان را انتخاب کنند. در زمینه هنری هم کتاب‌های دیجیتالی پاسخگوی نیازهای خوانندگان نیستند. بنابراین بی شک دست کم در آینده نزدیک کتاب‌های چاپی و کتابخانه‌های سنتی همچنان اهمیتشان را حفظ می‌کنند. منتها در زمینه‌هایی نظیر موضوعات علمی‌و دانشگاهی، فرهنگ لغات و دانش نامه‌ها، این کتاب‌های دیجیتال هستند که اقبال بیشتری پیدا کرده‌اند و با قدرت و سرعت می‌آیند تا جای کتاب‌های چاپی را بگیرند.
با افزایش اقبال به سوی کتاب‌های دیجیتالی ابزارهای متن خوان نیز در حال پیشرفته تر شدن و گسترش‌اند. این متن خوان‌ها برای خواندن نشریات و کتاب‌ها و سایر متن‌های نوشتاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مزایایی که موجب استقبال از کتاب‌های دیجیتال شده‌اند
با وجود انبوه کتاب‌های دیجیتال در اینترنت و کتابخانه‌هایی که کتاب کرایه می‌دهند، تنها با یک رایانه می‌توان به تمام دانشی که از ابتدای تاریخ بشر به وجود آمده است دسترسی پیدا کرد.
در کشور ما هم کتاب‌های دیجیتال با استقبال مواجه شده اند. گسترش حوزه کتاب‌های دیجیتال برای کشور پهناور و پرجمعیتی مانند ایران راه مناسبی برای دسترسی همگان به کتاب و دانش و اطلاعات است. چراکه دیگر نیاز نیست کتابخانه‌های متعدد با هزینه‌های زیاد ایجاد شود، یا هزینه زیادی برای چاپ کتاب پرداخت شود و یا انبوهی از کتاب‌ها مسیرهای طولانی را بپیمایند تا به دست مصرف‌کنندگان برسند.
در حال حاضر انبوهی از کتاب‌های دیجیتال به زبان فارسی در اینترنت وجود دارد. مراکز مختلفی در حال ایجاد یا گسترش کتابخانه‌های دیجیتال هستند که از جمله آنها می‌توان کتابخانه ملی را نام برد. در کشور ما اصطلاح مدارس هوشمند نیز درباره مدارسی به کار می‌رود که در آنها اینترنت نقش برجسته‌ای دارد.
علاقه کاربران ایرانی بویژه نسل جوان و نوجوان به اینترنت هم آینده خوبی را برای کتاب‌های دیجیتال ترسیم می‌کند. شاید حتی به این وسیله بتوان میزان مطالعه را بالا برد. اما دسترسی به تمامی‌علوم و ادبیات جهان از طریق کتاب‌های دیجیتال به ایجاد تمهیدات و سرمایه‌گذاری‌های اولیه‌ای نیاز دارد وگرنه کتاب‌های دیجیتال در آینده نزدیک نخواهند توانست نقشی را که در جهان برایشان ترسیم شده است ایفا کنند.
یکی از موضوعاتی که نشان می‌دهد کتاب‌های دیجیتال در کشور ما هنوز جایگاه جدی خود را پیدا نکرده‌اند این است که هنوز چندان بحث‌های جدی‌ای که در زمینه کپی رایت کتاب‌های دیجیتال در کشورهای پیشرفته درگرفته در کشور ما به راه نیفتاده است. در کشور ما شکاف دیجیتال بین مناطق مختلف کشور، روستاها و شهرها و مناطق بالای شهر و پائین شهر هم مانع گسترش بهره گیری از کتاب‌های دیجیتال است. برای حل این مشکل لازم است تمهیداتی اندیشیده شود تا همه از امکانات رایانه‌ای و اینترنت برخوردار شوند. در این صورت دولت در آینده راحت تر می‌تواند از موهبت پیشرفت‌های دیجیتال بهره مند شود و همپای کشورهای جهان تغییرات مورد نظر خود را اعمال می‌کند. به عنوان مثال در حالی که در کشور ما هر ساله مبالغ هنگفتی صرف چاپ کتاب‌های درسی می‌شود، کشوری نظیر امریکا در حال حذف کتاب‌های درسی چاپی است. همچنین با استفاده از امکانات کتاب‌های دیجیتال دولت می‌تواند تمام آحاد مردم را در دورافتاده ترین مناطق کشور تحت پوشش تعلیم و تربیت قرار دهد بی آن که ناچار باشد با صرف هزینه زیاد به احداث مدرسه و کلاس در این مناطق بپردازد.
آن چه که نشان می‌دهد چه اندازه کتاب‌های دیجیتال برای دولت‌ها و مردم صرفه اقتصادی دارند این است که به دنبال بحران اقتصادی اخیر در اروپا و امریکا تمایل به انتشار کتاب‌های دیجیتال از سوی ناشران بیشتر شده است و بازار آن هم رونق بیشتری گرفته است. بویژه این تغییر رویکرد از کتاب‌های چاپی به کتاب‌های دیجیتالی در عرصه کتاب‌های علمی‌و دانشگاهی بیشتر مشهود بوده است.
امیرعباس رستمی‌کارشناس آی تی می‌گوید: «از جمله ویژگی‌های مثبت کتاب‌های دیجیتال این است که برای آنها هزینه چاپ و حواشی مربوط به آن وجود ندارد. همچنین ناشران و نویسندگان قادرند سریع و با هزینه کم یک کتاب را اصلاح و ویرایش کنند. در حالی که اصلاح یک صفحه در کتاب چاپی مستلزم چاپ مجدد آن است. حتی می‌توان به کتاب‌های الکترونیک هر زمان که تشخیص داده شود عکس‌ها و حتی تصاویر مناسب اعم از انیمیشن و... را افزود. در مورد کتاب‌های دیجیتالی لازم نیست که ناشران مانند کتاب‌های چاپی، محلی را به انبار کردن کتاب‌ها اختصاص دهند یا هزینه انبارداری بپردازند. در حالی که ممکن است در طول زمان به این کتاب‌ها به خاطر رطوبت و گرما و غیره هم آسیب برسد.
در ضمن موضوع نایاب شدن یک کتاب به خاطر حجم تقاضا برای آن هم به وجود نمی‌آید. همچنین افراد کتابخوان می‌توانند در هر نقطه‌ای از کشور یا جهان به یک کتاب دسترسی پیدا کنند و لازم نیست که ناشر هزینه زیادی بابت انتقال کتاب‌ها به بازار مصرف بپردازد. البته ناشران کتاب‌های دیجیتالی هم باید هزینه‌های خاص این کتاب‌ها را بپردازند. از مزایای کتاب‌های دیجیتال کاهش هزینه‌های تولید و چاپ کتاب است و ناشران کتاب‌های الکترونیکی لازم نیست که کتابی را با تیراژ بالا چاپ کنند. اما به هر حال خرید فضا در وب و طراحی گرافیکی و نگهداری کتاب در سایت و خرید برنامه‌های لازم و... مسلماً هزینه‌هایی برای ناشر دارد. اما نکته این است که بسیاری از هزینه‌های کتاب دیجیتالی برای ناشر همان یک بار است و در بسیاری از موارد لازم نیست برای هر کتاب هزینه جداگانه‌ای پرداخت شود. در کنار اینها می‌توان از امکان داشتن کتاب‌های صوتی نیز برخوردار شد. به عبارتی لازم نیست که کتاب بخوانید بلکه کتاب برایتان خوانده می‌شود».
موضوع کتاب‌های دیجیتال از چنان اهمیتی برخوردار است که تمام 27 کشور عضو اتحادیه اروپایی با هم در حال راه‌اندازی کتابخانه دیجیتال اروپا هستند. آنها می‌خواهند تا سال 2010، شش میلیون سند خود را دیجیتالی کنند و آنها را در یک شبکه بزرگ قرار دهند.

دانش آموزان آینده کتاب‌های درسی چاپی نخواهند خواهند
شاید مهم ترین تحولی که کتاب‌های دیجیتالی ایجاد می‌کنند در زمینه آموزش است. هم اینک دانشگاه‌ها در کشورهای پیشرفته به این سمت می‌روند که به دانشجویان مهارت جست و جوی اطلاعات در اینترنت را بیاموزند به طوری که آنها بتوانند اطلاعات درست از نادرست را تشخیص دهند. استادان بهترین مرجع دانشجویان برای سنجش درستی اطلاعات هستند. خود استادان و نیز ناشرانی که در زمینه نشر کتاب‌های آموزشی کار می‌کنند هم این امکان را یافته‌اند که با سهولت بیشتری به دنبال کتاب‌های جدید بگردند و به دانشجویان معرفی کنند. بسیاری از ناشران حوزه دیجیتال هم می‌دانند که چگونه با روش‌های جدید اعم از افزودن تصویر و غیره کتاب‌های دیجیتالی را حتی جذاب تر از کتاب‌های چاپی سنتی منتشر کنند. در نتیجه بسیاری از استادان در کشورهای پیشرفته تکیه بر یک کتاب یا جزوه در تدریس را کنار گذاشته‌اند و دانشجویان هم دیگر در مباحث درسی به یک کتاب مراجعه نمی‌کنند و از منابع مختلف استفاده می‌کنند.
مدارس هم مسیر مشابهی را می‌پیمایند. اخیراً امریکایی‌ها به حذف کتاب‌های درسی چاپی توجه نشان داده اند. به نظر آنها در کشوری که همه با دنیای آنلاین آشنایی دارند، رفتن به سمت کتاب‌های درسی دیجیتال هم ضروری است. از نظر آنها وقتی می‌توان از کتاب‌های دیجیتال استفاده کرد، دلیلی ندارد که دولت و دانش آموزان زیر بار کتاب‌های درسی سنگین و گران بروند. به این ترتیب در هزینه‌های آموزش هم صرفه‌جویی خواهد شد. در این مدارس تنها معلم است که کتاب درسی را به عنوان منبع در اختیار دارد و مطالب آموزشی از طریق لپ تاپ در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. معلمان هم تشویق می‌شوند که در سایت‌های موثق اینترنتی به دنبال اطلاعات برای درس خود بگردند. به هر حال در دنیای وب این امکان هست که معلمان مطالب آموزشی و حتی بازی‌های آموزشی و برنامه‌های ویدئویی مناسبی که در سایت‌ها یافته‌اند را برای دانش آموزان هم به اشتراک بگذارند.
در مقابل افرادی که می‌گویند کتاب‌های دیجیتال آمده‌اند تا کتاب‌های چاپی را از بین ببرند، برخی می‌گویند که کتاب‌های چاپی از بین نخواهند رفت. بلکه کتاب‌های دیجیتال با گسترش کتابخوانی، به توسعه بیشتر کتاب‌های چاپی هم منجر خواهند شد. به اینها باید بیفزاییم که خوانندگان برخی از کتاب‌ها از جمله کتاب‌های ادبی هم هرگز کتاب‌های چاپی را رها نخواهند کرد.

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۸۸/۰۵/۳۱

نام