در دنیای پیچیده و پیشرفته امروزی تداوم، حیات و بالندگی هر کشوری منوط به پیشرفت و استقلال علمی، تحقیقاتی، پژوهشی و فناوری آن می باشد. در جهان کنونی بارزترین موضوعی که به استعمار کشورها منجر می شود و آنها را در بند استعمارگران مستبد قرار می دهد وابستگی علمی، پژوهشی است. با این حال دنیای استکباری غرب، جهان را دهکده ای فرض می کند که سلطه و سیطره در تمامی امور علمی و تحقیقاتی آن را حق مسلم خود می داند! و با هیچگونه پیشرفت کشورهای اسلامی و در رأس آنها ایران اسلامی موافق نیست. بارزترین توهم ناحق دنیای استکباری را در سال های اخیر بر سر دستیابی کشورمان به انرژی صلح آمیز هسته ای به خوبی شاهد بوده ایم.
اما علیرغم سنگ اندازی غربی ها، کشورمان در عرصه های مختلف علمی از جمله تولید سلول های بنیادین، علم شبیه سازی، انرژی هسته ای، نانو تکنولوژی و... دستاوردهای قابل ملاحظه و چشم گیری داشته است و باتوجه به تحریم ها و تهدیدهای آمریکا و همفکرانش، امروز ایران اسلامی بدون کمترین وابستگی به کشورهای پیشرفته در جایگاه ویژه و رفیعی در عرصه علم و تکنولوژی جهانی قرار دارد.
اما در کنار پیشرفت های موجود در زمینه های مختلف علمی، این را هم باید اضافه کرد که تمامی دستاوردهای پیش روی امروزی ما مدیون و مرهون انقلابی است که در بهمن 1357 و با تکیه بر شعار نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی و استقلال خواهی و ظلم ستیزی ملت ایران و با رهبری و با درایت حضرت امام خمینی(ره) شکل گرفت و اینک پس از 29سال که از عمر انقلاب اسلامی سپری شده، جمهوری اسلامی ایران به عنوان پرچم دار اسلام ناب محمدی(ص) در جهان اسلام، در مسیر مرجعیت علمی جهان قدم برمی دارد و براساس سند چشم انداز 20ساله کشور، باید در سال 1404- پایان سند چشم انداز- به قله های رفیع علم، فناوری و تکنولوژی روز جهانی دست یابد.
دیروز و امروز علم و تکنولوژی در ایران
در رژیم ستم شاهی دستیابی به علوم مختلف و پیشرفت های تکنولوژیکی و تکیه بر داشته های داخلی، یک گفتمان و رویکرد مسلط نبود، بلکه تمام نگاه های رژیم منحوس پهلوی به دنیای غرب معطوف بود و باتوجه به اینکه کشورمان همیشه در طول تاریخ مهد تمدن و علم به شمار می رفته اما باید اذعان داشت که در حکومت پهلوی در مسیر خودباختگی علمی و فرهنگی و وابستگی به بیگانگان حرکت می کرد.
«سعید رستم خانی» دانشجوی مدیریت فرهنگی در دانشگاه علمی- کاربردی تهران می گوید: «پیشرفت های کشورمان در عرصه علوم مختلف به هیچ عنوان با قبل از انقلاب قابل مقایسه نیست، از همه مهمتر باید دقت کرد که دستیابی دانشمندان ایرانی به علم و تکنولوژی در شرایط تحریم و تهدید از جانب کشورهای غربی صورت گرفته است.»
وی به ایستادگی کشورمان در موضوع دستیابی به انرژی هسته ای اشاره می کند و می گوید: «همین ایستادگی ما سبب شد تا بسیاری از کشورهای اسلامی منطقه نیز از خواب بیدار شوند و به فکر دستیابی به انرژی هسته ای باشند.»
«فریبا ویسی زاده» دانشجوی علمی کاربردی تهران به ابعاد دیگر پیشرفت های علمی کشورمان اشاره می کند و می گوید: «به یاد دارم که در سال های 1362 حتی پزشکان متعددی از کشورهای هند و پاکستان در ایران به طبابت می پرداختند و اغلب آنها در قبل از انقلاب و به دلیل کمبود و نبود پزشک متخصص به ایران آمده بودند، اما کم کم دیدیم که این کمبودها به خوبی جبران شد و پزشکان توانمند و جوان ایرانی جایگزین پزشکان خارجی شدند.»
این دانشجو می گوید: «براساس یک تحقیق دانشجویی که انجام شده نشان می دهد که در سال 1357 تنها 19درصد از کل شاغلین تحقیقاتی را محققان تشکیل می دهند که این نسبت به سال های بعد رشد چشمگیری داشته و به 53.4درصد در سال 1375 رسیده است.»
اما دکتر محمد علیزاده، استاد دانشگاه و کارشناس جامعه شناسی در تحلیل روند دانشگاه ها در قبل و بعد از انقلاب می گوید: «در زمان پیروزی انقلاب اسلامی تعداد مراکز دانشگاهی و آموزش عالی در کشورمان بسیار محدود بود، به شکلی که بعضاً فقط در مراکز برخی از استان ها دانشگاه دایر بود و تعداد دانشجویان نیز به همان نسبت کم بود، دانشگاه هایی هم که دایر بودند همه رشته ها را شامل نمی شدند اما امروز نه تنها در مراکز استان ها بلکه در بسیاری از شهرستان های دورافتاده و بخش های مختلف، دانشگاه ها و مراکز متعدد آموزش عالی دایر گردیده و دانشجویان با گرایش های مختلفی به تحصیل اشتغال دارند و حتی در بعد از انقلاب تعداد رشته های دانشگاهی نیز افزایش یافته است. دکتر علیزاده می گوید: «در قبل از انقلاب منابع بسیار زیادی تحت عنوان بورسیه صرف تربیت و تحصیل افراد مختلف در خارج از کشور می شد و بسیاری از افراد با هزینه های سرسام آور و با استفاده از پول و سرمایه های ملی درخارج به تحصیل می پرداختند و اغلب آنها نیز دستاورد و دانش کسب کرده خود را به وطن خویش نیاوردند و چون جذب دنیای پرزرق و برق غرب شده بودند ماندگاری در کشورهای اروپایی و آمریکایی را به میهن خویش ترجیح دادند. این درحالی بود که آن افراد با سرمایه ملت ایران و توسط رژیم ستم شاهی به خارج و به جهت کسب علم و دانش اعزام شده بودند.»

آمار دانشجویان قبل و بعد از انقلاب
براساس آمارهایی که دکتر صادق واعظ زاده، معاون علمی و فن آوری رییس جمهوری ارایه می دهد حاکی است که در قبل از انقلاب اسلامی در کل کشور حدود صدهزار دانشجو به تحصیل در مقاطع دانشگاهی اشتغال داشته اند، اما درحال حاضر و براساس آخرین آمارهای موجود تعداد دانشجویان در دانشگاه های سراسر کشور که در مقاطع مختلف تحصیل اشتغال دارند به سه میلیون و سیصدهزار دانشجو رسیده است. معاون علمی و فناوری رییس جمهور این مسئله را از ثمرات انقلاب اسلامی می داند و می گوید: «در قبل از انقلاب تقریباً تحصیلات تکمیلی وجود نداشت و مثلاً در شهری مثل مشهد رشته مهندسی یا برخی رشته های دانشگاهی تدریس نمی شد و بیشتر رشته های تحصیلی دانشگاه های ما در حوزه علوم ادبیات فارسی یا ادبیات عرب خلاصه می شد و در کل فضای اشتیاق برای علم و دانش از رونق خوبی برخوردار نبود به گونه ای که در اوایل انقلاب با کمبود شدید نیروی انسانی متخصص روبرو بودیم و حتی تا 5، 6سال بعد از انقلاب هم بسیاری از پزشکان کشورهای جهان سوم در کشورمان مشغول به کار بودند، اما بعد از انقلاب و با تدابیر و رهنمودهای حکیمانه حضرت امام خمینی(ره) تلاش شد تا این کمبودها رفع شود و از نیمه دوم دهه 60 و با همفکری و همراهی شورای عالی انقلاب فرهنگی و تدابیری که در این شورا اندیشیده شد مسیر رشد و بالندگی علمی، تحقیقاتی و پژوهشی کشورمان هموار گردید.»
دکتر واعظ زاده می گوید: «وقتی که حرکت پیشرفت کشور در عرصه های علمی را با گذشته مقایسه می کنیم آینده را بسیار امیدبخش و مطلوب می بینیم، به عنوان مثال فکر نمی کردیم که کمبود نیروی انسانی متخصص جبران شود، اما امروز حدود نیم میلیون نفر فارغ التحصیل دانشجویی در هر سال داریم و 40 هزار نفر دانشجوی دوره تکمیلی وجود دارد.»

شور و اشتیاق برای ابداع و اختراعات علمی
بسیاری از اساتید دانشگاه و صاحب نظران معتقدند که کشور ما در بعد از انقلاب اسلامی هیچ وقت در خلأ زمانی به سر نبرده و هر لحظه در حال پیشرفت و توسعه بوده است، به گونه ای که امروزه ایران اسلامی در عرصه های مختلف علمی در جهان حرف های فراوانی برای گفتن دارد. اگر به آمارهای موجود در پنج ساله اخیر در زمینه ثبت اختراعات در کشورمان توجه کنید با ارقام حیرت آوری روبرو خواهید شد.
برابر آمارهای موجود در سال 1381 در کل کشور حدود 500 اختراع به ثبت رسیده که این آمار در سال 1382 به دو برابر آن یعنی هزار اختراع افزایش یافته ا ست. در سال 1383 به هزار و پانصد تا هزار و هشتصد اختراع نزدیک شده و در سال 1384 به 2000 اختراع رسیده است. در سال 1385 حدود 3000 اختراع و تا پایان سال جاری -1386- برآورد می شود که حدود 6000 اختراع به ثبت برسد.
گرچه شاید تمامی این اختراعات نوع آوری تازه و کلی نباشد اما نشان می دهد که شور و اشتیاق برای اختراع و دستیابی به علم و دانش در کشورمان به خوبی وجود دارد و زیر ساخت های تحقیقاتی علمی و پژوهشی در حال شکل گیری است.
اما براساس برخی آمارها رتبه علمی ایران در جهان سی ام و در منطقه دوم برآورد شده، رتبه فناوری ایران 40 تا 50 و در تولید علم نانو مابین بیست تا سی ام هستیم، در شیمی وضعیت بهتری داریم و حتی در برخی از علوم محدود رتبه ایران تک رقمی است.
طبق گفته دکتر واعظ زاده، در فناوری هسته ای یا نانو و سلول های بنیادین جایگاه ایران به صورت خاص دیده نشده و ارزیابی ما کمتر از واقعیت است.

نقشه جامع علمی کشور
یکی از اهداف مشخص و مورد تاکید سند چشم انداز بیست ساله نظام، قرار گرفتن ایران در جایگاه اول علمی منطقه و جهان است و تهیه نقشه جامع علمی کشور هم به دیدار یک سال و نیم پیش روسای دانشگاههای کشور با مقام معظم رهبری در مرداد ماه 1385 برمی گردد. رهبر معظم انقلاب در این دیدار فرمودند: «ما در کشور به نقشه جامع علمی احتیاج داریم، ما باید بدانیم که برای رسیدن به هدف چشم انداز 20 ساله که نام آن مکرر برده می شود، نقشه جامع علمی ما چیست؟ این را باید ترسیم کنیم، بعد این نقشه را طبق راهبردهای عملیاتی و برنامه ریزی های زمان دار و منظم مثل پازل به تدریج پر و کامل کنیم، این کار انجام نگرفته و ما آن را نیاز داریم و باید انجام بگیرد.»
پس از این تاکیدات رهبری، موضوع تدوین نقشه جامع علمی کشور جزو اولویت های کاری همه مسئولان قرار گرفت.
رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس ضمن تاکید بر این که این طرح باید هر چه سریع تر تدوین شود، می گوید: «سه سال از زمان شروع برنامه سند چشم انداز بیست ساله نظام گذشته است و در عین حال به رغم فرمایش مقام معظم رهبری درباره تدوین نقشه جامع علمی کشور هنوز تدوین این نقشه به نتیجه مطلوب نرسیده است و باید هر چه سریعتر این مهم وارد فاز عملیاتی و اجرایی شود.»
اما بابک نگاه داری، دبیر شورای تخصصی تهیه نقشه جامع علمی کشور از تشکیل کمیته های تخصصی در حوزه های آموزشی، پژوهشی و فناوری خبر می دهد که در کنار کمیته های تخصصی موضوعی در شش حوزه علوم زیستی و پزشکی، علوم پایه، اولویت های علمی، علوم بین رشته ای، علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر و علوم کاربردی و مهندسی فعالیت می کند. وی همچنین از تصویب الگوی سه بعدی نقشه سخن می گوید و در تشریح آن می گوید: «این الگو سه بعدی است و یک بعد آن را مسایل تخصصی شامل می شود و یک بعد فعالیت های مربوط به چرخه فناوری و بعد سوم فعالیت های پشتیبان است.»
منصور کبکانیان، معاون پژوهشی وزیر علوم نیز درباره نقشه جامع علمی کشور می گوید: «داشتن نقشه به تحرک ها و توسعه علمی و ایجاد نظام علم و فناوری کمک شایانی می کند و باعث می شود رشد در این حوزه هماهنگ شود. در برخی از حوزه ها و رشته ها به علت فشارهای زیاد و نیازها، بیش از حد رشد داشتیم ولی در برخی رشته ها و زمینه ها این رشد کم بوده است، برای این که این هماهنگی به وجود آید، ما علاوه بر اسناد توسعه علمی مثل سند پژوهش و فناوری سند توسعه علمی، سند نخبگان و امثال آن نیاز به یک نقشه جامع و همه جانبه داریم که همه این اسناد را در کل کشور هماهنگ کند.»
معاون پژوهشی وزیر علوم می گوید: «شاید رسیدن به اهداف این سند در حوزه های دیگر سخت باشد اما هم اکنون ایران جایگاه دوم منطقه را دارد و با توجه به رشد علمی کشور و یک جهشی که نقشه می تواند ایجاد کند تا چند سال آینده به هدف چشم انداز خواهیم رسید.»

ادامه دارد ...

منبع: / روزنامه / کیهان ۱۳۸۶/۱۱/۱۶
نویسنده : ایرج نظافتی