شناخت دنیای زیبا و دوست داشتنی، بی ریا و صادقانه کودکان برای همه کسانی که با آنها در ارتباطند مورد توجه و اهمیت است. همیشه دوست داریم از رفتار کودکان و صحبتهای آنها و از همه مهمتر نقاشی آنها، پی به درون آنها ببریم و بدانیم پشت این رنگها و نقشها چه نهفته است.
خانواده ها همواره در پی آن هستند تا حالات روانی کودک خود را دریابند و یکی از ساده ترین روشها برای این موضوع توجه بیشتر به نقاشی کودکان و رنگهایی است که در نقاشی به کار می برند. جدیدترین نوع استفاده از نقاشی کودکان در پی بردن به حالات روانی و به طور کلی شخصیت آنها استفاده از نوعی ترسیم تحت عنوان ترسیم خانواده است. چه روانشناسان و حتی سایر دست اندر کاران مسائل رفتاری به این امر واقف هستند که تاثیر خانواده و روابط اعضای آن در شکل گیری شخصیت کودک تا چه اندازه مهم است.
نقاشی برای کودک یک نوع بازی است، در تمام دوره کودکی و حتی تا مرزهای نوجوانی کودکان به فعالیت های ترسیمی می پرداند و از این طریق با واقعیات ارتباط برقرار می کنند. کودک در نقاشی خود تصوراتش را از جهان ترسیم می کند که این برای او، لذت، اکتشاف و تجربه را به همراه دارد. بنابراین نقاشی برای کودک جلوه ای از واقعیت های بیرونی و درونی است که وی با آنها مواجه است به همین دلیل نقاشی های کودکان بسته به محیطی که در آن رشد می کند با هم متفاوت است. اولین محیطی که کودک با آن مواجه است محیط خانواده است. کودک در خانواده به دنیا می آید، در آنجا رشد می کند و با اعضای خانواده در ارتباط است. خانواده برای او در ابتدا حکم جهان را دارد، بنابراین اولین تجربه های سازشی وی با خانواده است. بنابراین برای شناخت حالات روانی، دستیابی به نگرشهای کودک نسبت به اعضای خانواه ضروری است.
خانواده، وجود اعضای خانواده، وجود موثر والدین از جمله موارد تاثیرگذار بر شخصیت و منش کودک است و عدم حضور یکی از والدین یا وجود روابط ناصحیح در خانواده هرکدام منشا فشار و ایجاد اختلالات روانی در کودک خواهد بود. برای تصحیح این سیکل ارتباطی پی بردن به ریشه های نادرست ارتباط کودک و اعضای خانواده لازم و ضروری است که نقاشی باید دقیقا مورد بررسی قرار گیرد چرا که بهترین وسیله برای این موضوع است.
کودک با تمام وجود شخصیت مغزی و عاطفی خود نقاشی می کند. این شخصیت را می توان در خطوط و در طرز استفاده از فضای کاغذ، فقدان یا اضافه کردن بعضی از قسمتهای نقاشی استفاده از رنگها و خود موضوع نقاشی چنانچه به او تحمیل نشده باشد شناسایی کرد.
کودک در ترسیم، اشیای پیرامون خود را آنچنان که هستند نشان نمی دهد بلکه آن طور که آنها را در ذهن دارد یا دوست دارد ببیند ترسیم می نماید و بدین طریق دنیای درونی خود را در ذهن دارد یا دوست دارد ببیند ترسیم می کند و بدین طریق دنیای درونی خود را برای ما آشکار می سازد.
در ترسیم های کودکان اصولا برخی جنبه ها در هر مرحله از رشد برجسته تر و قابل توجه تر هستند که پیشرفت نقاشی های کودکان را نسبت به مرحله های قبل مشخص می سازد. قبل از 2 سالگی که این مرحله را مرحله خط خطی کردن نام نهاده اند، در این مرحله ترسیم کودکان فقط نگاره هایی است که از فعالیت های حرکتی ناشی شده اند. 3-2 سالگی که در این مرحله آنچه از ترسیم کودک دیده می شود تقلید از موقعیتها همراه با چند عنصر تجسمی مثلا گردی به منزله توپ و اجرای دستورالعمل یعنی نگاره هایی که کم و بیش در جهت یک الگو هستند، می باشند این مرحله آغاز حرکت ترسیمی به معنای واقعی کلمه است.
5-3 سالگی که در این مرحله کودک تا حدودی به الگو توجه می کند اما غالبا طرحی اجمالی و قالبی را جانشین آن می سازد. کودک از 3 سالگی به بعد تمایل زیادی به ترسیم اشکال هندسی دارد و در 8-5 سالگی که در این مرحله ما شاهد نسخه برداری یا بازپدید آوری از شکل های هندسی به ترتیب از دایره، مربع، مثلث، لوزی و شکلهای پیچیده تر هستم. در این رابطه نقاشی های کودک دقیق تر و بیشتر در وسط صفحه تمرکز می باید و خلاصه هر چه کودک بزرگتر می شود ترسیم آنها واقعگرایانه می شود. برای بررسی نقاشی های کودکان روش های گوناگونی توسط روانشناسان به کار گرفته شده که این تنوع روش ها مربوط به هدفی است که روانشناسان به دنبال آن هستند. مسلما سنجش میزان سازگاری کودک یا تعیین احساسات او نسبت به موقعیت خاص، انجام ترسیم خاص آن موقعیت را می طلبد. بنابراین ما بطور مختصر روش هایی را که بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است را به شرح زیر بیان می کنیم;
الف) تست شخصیتی ترسیم نقاشی کودکان هم سن و سال: حضور کودک و رابطه او با دوستان نشان دهنده اجتماعی شدن کودک است که در این مرحله از کودک خواسته می شود جمع دوستانش را نقاشی کند. زمانی که کودک این نقاشی را می کشد خواهی نخواهی موقعیت خود و نیز ارتباط خود با دیگران را مشخص می کند، اگر کودک در میان گروه یا کنار دایره رسم شود، معانی مختلفی پیدا می کند، ناسازگارها اغلب در محدوده خارجی گروه یا بطور انفرادی ترسیم می شوند.
ب) تست شخصیتی ترسیم نقاشی خواب و رویا: اگر از کودک خواسته شود که یکی از رویاهای خود را نقاشی کند وی راحت تر، ترسها، دلهره ها و آرزوهای خود را جلوه گر می سازد. مثلا تمایل به قدرت که سرچشمه آن در احساسات خود کم بین کودک است نسبت به بزرگترها با خواب و رویا راحت تر بیان می شود. در نقاشی خواب و رویا دشمن به صورت اژدها و همیشه به اندازه بزرگتر ترسیم می شود در حالی که کودکی که باید با او مبارزه کند بسیار کوچکتر نشان داده می شود.
ج) تست شخصیتی ترسیم خانواده: در نقاشی کودکان خانه بیش از هر چیز دیگری ترسیم می شود. اگر خانه دارای پنجره ها و دربهای ورودی و دور تا دور باغچه گل باشد زندگی برای کودک در این خانه سعادتمندانه است ولی اگر خانه ای بدون دربهای ورودی و جدا از سایر خانه ها و متروک و با دیوارهای بلند ترسیم شود، در سن 8-5 سالگی نشاگر خجالتی بودن و وابستگی شدید کودک به مادر است اما بعد از 8 سالگی نشانگر احساس خود کم بینی و احساس تنهایی است و در نوجوانی نشانگر شرم و حیای زیاده از حد و داشتن احساسات رقیق است. اگر خانه به جای آنکه به صورت عادی و معمولی باشد به صورت قصر نشان داده شود در واقع به منزله پناهگاهی مطلوب است و برعکس اگر به صورت زندان ترسیم شود نماد فشار خانوادگی، ناسازگاری و از هم پاشیدگی است.
د) تست شخصیتی ترسیم کوچه: امتداد و ادامه خانه، کوچه است. کوچه امکان بیرون شدن از خانه و محیط محدود خانواده را و بالاخره از خود بیرون آمدن را فراهم می سازد. اگر کودک مشکلاتی در برقراری ارتباط با دیگران داشته باشد کوچه را پیچ در پیچ ترسیم می کند و گاهی کوچه نماد فرار و گریز است و کوچه های عریض و باز نشانگر شادی و صداقت و کوچه های تنگ و بسته نشانگر کمبود عاطفی و کوچه های متعدد که نقاطی به هم متصلند نشانگر خانواده متزلزل و از هم گسیخته است.
ح) تست شخصیتی ترسیم درخت: در ترسیم درخت سه قسمت آن مورد توجه است:
1- ریشه: که در زمین فرو رفته و نماد ناخودآگاه و فشار غریزی است.
2-تنه: بیانگر مشخصات دائمی و عمیق شخصیت کودک است.
3- شاخه و برگ: بیانگر ارتباط کودک با دنیای خارج است.
نمادها نیز در نقاشی کودکان تفاسیر مختلف دارند. خورشید بیانگر امنیت، خوشحالی، قدرت و به نظر برخی نماد پدر است. ماه براساس نظر "اوین" نشانگر نیستی است زیرا وقتی خورشید که نمایانگر قدرت است ناپدید می شود ماه می آید. آسمان و زمین که آسمان ذاتا الهام و چابکی است و زمین نشانگر ثبات و امنیت و حیوانات که اصولا گرایش پرخاشگرایانه را نشان می دهند و اگر کودک حیوان دارد و یا در مکان زندگی اش حیواناتی وجود دارند این ترسیم ها طبیعی است.
حال با این تفاسیر فقط تلاش و کوشش والدین است که با مطالعه بیشتر بتوانند نقاشی کودک خود را تا حدودی مورد بررسی قرار داده و گامی در شناخت بیشتر او و مشکلات وروحیات او بردارند.

منبع: / روزنامه / مردم سالاری ۱۳۹۰/۴/۱۱
نویسنده : نجمه مصطفایی