روزه شاهراهی است به سوی پرهیزگاری، بهترین فرصت برای ترک عادات ناصواب و بهترین زمینه برای تقرب به خداوند و شاید آخرین فرصت برای اظهار ندامت. سفره بی انتهای الهی گسترده می شود تا حقیقت جویان و حقیقت خواهان با بهره گیری از عظمت، کرامت و فضای انباشته از رحمت ماه رمضان، دل ها و جان های خود را نورانی و به خدا نزدیک تر کنند.
برکت روزه روزها، توسل و دعا و ذکر و تلاوت قرآن در این ماه، نور حقیقت را بر دل های مؤمنان می تاباند و تمام مسلمانان این دعای پرارج را همه روزه ورد زبان خود می کنند.
«خدایا برای تو روزه گذاردیم و با روزی تو روزه گشودیم، پس اینک آن را از ما بپذیر، که تو خود، شنوا و دانایی»
ماه رمضان ارجمندترین و خجسته ترین هنگامه هستی است و خداوند آن را بر همه هنگامه های دیگر برتری بخشیده است.
پیامبر گرامی اسلام محمد (ص) در آستانه این ماه، خطبه ای می خواند و مردم را به شکوه آن آگاه می ساخت که بر اساس آن، حتی نفس کشیدن در ماه رمضان عبادت شمرده شده است.
زیباترین تعبیر از این ماه، همانی است که پیامبر فرمود: این ماهی است که در آن، خداوند شما را به میهمانی خویش فراخوانده است.
روزه داشتن، نگاهداری اندام های بدن و نیز اندیشه و گمان، از گناه، صدقه دادن به نیازمندان، فراوان خواندن قرآن، مهر ورزیدن به بی کسان و یتیمان و آمرزش خواهی از کارهای سفارش شده این ماه به شما می روند. در این ماه روزه به عنوان هشدار بزرگ الهی در شهری ماشینی همچون تهران بزرگ که شهروندانش در روز مرگی زندگی گم شده اند، فرصت مغتنمی است تا به خود بیندیشند.
به خود اندیشه کردن و مرور رفتار و کردار گذشته هر بار در هر روز از ماه مبارک رمضان به آدمی نهیب می زند و هشدار می دهد که لب از طعام فرو شوید، درازدستی نکند و راه به خطا نپوید.
شاید به همین خاطر است که بسیاری از مسئولان انتظامی، امنیتی و جامعه شناسان به اتفاق اذعان دارند که در ماه مبارک رمضان آسیب های اجتماعی رو به افول می کند و درصد قابل توجهی از میزان جرایم کاسته می شود. البته عده ای پا را فراتر از این گذاشته و می گویند نه تنها بخش عمده ای از انحرافات اخلاقی و آسیب های اجتماعی در ماه مبارک رمضان منصه بروز و ظهور نمی یابد، بلکه بسیاری از آسیب های دیرپا و ریشه دار نیز در این ماه، التیام می یابد و شماری از کدورت ها و نامهربانی ها و ناسپاسی ها جای خود را به مهربانی و گذشت و بخشش می دهد.

رویکرد اخلاقی جوانان
جامعه شناسان بر این باورند که با شروع ماه مبارک رمضان بخش عمده ای از جوانان باخود عهد می کنند گرد رفتار خلاف شرع و انسانیت نروند تا جایی که همین شیوه برای آن ها عادتی می شود که در ادامه و پس از ماه مبارک رمضان راه خیر و صلاح و انسان دوستی در پیش گیرند.
مجید ابهری جامعه شناس و استاد دانشگاه در این باره می گوید: با آغاز ماه مبارک رمضان ۲۵ درصد از آسیب های اجتماعی، تخلفات و جرایم در بین جوانان کاهش می یابد. وی دلیل آن را در ایمان و اعتقادات مذهبی و ذاتی جوانان می داند و تأکید می کند: ایمان در واقع تنها عامل درونی در بین افراد خلافکار است که میزان تخلفات را در میان آن ها به حداقل می رساند.
وی همچنین می گوید: در حال حاضر ۶۵ درصد ساختار جمعیتی کشور کمتر از ۳۰سال سن دارند که در مقایسه با دیگر کشورها، ایران چهارمین کشور جوان دنیا محسوب می شود.
ابهری همچنین می افزاید: با گسترش روز افزون آسیب های اجتماعی که به طور صعودی در پیش است، بسیجیان به عنوان نهاد مردمی، گسترده ترین شبکه را در جلوگیری از آسیب ها و کاهش جرم دریافت های اجتماعی خواهند داشت. وی کاهش جرم و آسیب های اجتماعی را رویکرد اجتناب ناپذیر جامعه امروزی می داند و می افزاید: سمیناری در این خصوص به تازگی برگزار شد که راهکارهایی نظیر اعتیاد نوین «قرص های شادی آور» فرار جوانان، کودکان کار و کودکان خیابانی را مورد توجه قرار داد.
نیروهای انتظامی نیز برگفته های جامعه شناسان صحه می گذارند و می گویند میزان ارتکاب جرم در ماه مبارک رمضان به طرز چشمگیری کاهش می یابد، اغلب فرماندهان انتظامی مراکز استان ها از کاهش جرایم در این ماه خبر می دهند تا جایی که بر این باورند این ماه فرصت مغتنمی است تا بتوانند فارغ از پی جویی متعدد خلاف کاری ها و انحرافات اخلاقی قدری هم به درون توجه کنند.
فرماندهی انتظامی استان چهار محال و بختیاری می گوید: جرایم اجتماعی این استان هر ساله در ماه مبارک رمضان به طرز چشمگیری کاهش می یابد.
سردار منصور دشتی همچنین می افزاید: این جرایم، در مقایسه با ماه های بعد و قبل از ماه مبارک رمضان کاهش زیادی دارد.
به گفته وی جرایم اجتماعی در ماه مبارک رمضان سال گذشته نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن ۲۷ درصد کاهش یافت، این کاهش وقوع جرم و تخلف حتی تا چند ماه بعد از اتمام ماه رمضان ادامه دارد.
دشتی همچنین می گوید: جرایم سرقت در استان در این مدت هشت درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته است.

تقویت نهاد خانواده
یکی دیگر از مزایای ماه مبارک رمضان تقویت بنیان و نهاد خانواده از طریق همزیستی بر سر سفره های افطار و سحری است تا جایی که اگر پیش از ماه مبارک رمضان خانواده های شاغل و درگیر کارهای روز مره فرصت می یابند تنها یک وعده غذایی آن هم به صورت نامنظم کنار یکدیگر باشند اما در ماه رمضان هر کس از اعضای خانواده در هر کجا که شاغل است تلاش می کند خود را به هنگام افطار سر سفره حاضر کند و همین وضعیت در هنگام سحری نیز تکرار می شود.
مهندس کاظم کمالی نسب دانش آموخته جامعه شناسی در این باره می گوید: نهاد خانواده زمانی مستحکم و بنیان های آن تقویت می شود که اعضای خانواده فرصت بیشتری برای همدلی، همفکری، هم اندیشی و هم صحبتی با یکدیگر داشته باشند.
ماه مبارک رمضان این امکان را برای خانواده ها فراهم می آورد که بیشتر با هم باشند و از همین رهگذر است که امکان حرکت های تکروی _ که اغلب از دل آن جرم می خیزد- به حداقل می رسد.
وی می افزاید: روزه در تمام ادیان به معنای پرهیز و ترک آمده است و مردم تمامی ادیان با این عبادت به خداشناسی، تزکیه نفس، تعدیل اراده در امور دنیوی، رعایت اصول اخلاقی، بهداشتی و اجتماعی دعوت می شوند و این مهم تنها و تنها از طریق کانون خانواده محکم و محکم تر می شود.
مهندس کمالی نسب کارشناس مسایل اجتماعی همچنین می گوید: انسان گرفتار در دنیای ماشینی امروز بیش از هر زمانی نیاز به آرامش و نقطه اتکا دارد و آداب رمضان اگر رعایت شود می تواند به او قدرت واقعی تسلط بر نفس، شهوت و غضب و گسستن زنجیرهای اسارت از بندگی تن را بدهد تا به آرامش برسد یکی از جاهایی که آدمی به آرامش می رسد کانون خانواده است. و ماه مبارک رمضان این امکان را بیش از سایر ماه ها فراهم می آورد. واقعیت این است که رمضان آدمی را در برابر سختی ها پایدار می کندو بر صبر و شکیبایی انسان می افزاید و دل را آنچنان صفا می دهد که در روزهای آخر ماه مبارک رمضان دلش نمی خواهد این آرامش را از دست بدهد.
وی می افزاید: حال و هوای معنوی ماه مبارک رمضان فراتر از هر ماه دیگر است. وقتی فکر می کنی نیمه شب در دل تاریکی، تقریبا تمامی جوانان همه رو به سوی یک قبله نشسته و دعا می خوانند و شب زنده داری می کنند، درهای رحمت الهی از هر زمانی گشوده تر است. وقتی می بینی حول و حوش غروب، هنگام اذان مغرب همه دست از کسب و کار می کشند و باز دوباره گردهم می آیند و رو به سوی یک معبود سر تعظیم فرود می آورند و به شکرانه انجام عبودیت خداوند در آن روز دعا می کنند از هر چه تعلق دنیاست خالی می شوی. به اعتقاد کمالی نسب رمضان و روزه داری آنچنان در سرزمین خاوران و به خصوص ایران تأثیر گذاشته که جزیی از ادبیات آن شده است.

زبان روزه داران
بسیاری از شهروندان معتقدند که با ورود به ماه مبارک رمضان امساک و پرهیز آنها از درغلتیدن به سوی برخی انحرافات، کژی ها و آسیب ها افزایش می یابد و شاید در این ماه بیش از سایر ماه ها مراقب هستند که دامن آنها به ناپاکی نیالاید و خاطره ای ناخوش در ذهن دیگری برجای نگذارند.
شهروندان تهرانی در گفت وشنود با گزارشگر همشهری نیز بر باور کارشناسان و مسئولان انتظامی و امنیتی صحه می گذارند و بر این باورند با آداب و رسومی که به ماه مبارک رمضان وارد می شویم ، سنت ها یکی پس از دیگری جلوه بروز می یابند و همین ها ترمز بسیار قوی برای پرهیز از گرایش به سمت وسوی گناهان است.
ورود به امامزاده ها، مساجد، حسینیه ها، تکایا و مراسم عبادی و معنوی تلاوت قرآن، ذکر توسل، قرائت دعا و جلسات سخنرانی مستمر تأثیر خود را برجای می گذارد.
افطاری دادن و اطعام روزه داران از رسومی است که در بین مردم تهران در ماه مبارک رمضان بسیار مورد توجه است. شله زرد، شیربرنج، فرنی، حلوا با آرد گندم، حلیم و آش رشته ازجمله غذاهای سفره افطاری تهرانی ها در ماه رمضان است.
این سفره های معنوی انس و الفت را افزایش می بخشد و کدورت و ناراحتی را به حاشیه می راند. در ماه رمضان کمیته امداد، خیریه ها و مجتمع های نیکوکاری در تهران هرکدام فعالیت ویژه ای برای مستمندان روزه دار و اطعام آنان دارند.
در این ایام همچنین بعضی از مساجدبه هزینه خیرین در طول ماه مبارک رمضان سفره ساده و بی ریای افطاری را به روی همگان از فقیر تا غنی گشوده و هر رهگذر و میهمان روزه داری را اطعام می کنند.
برخی از شهروندان تهرانی در این خصوص و در گفت وگو با خبرنگار ما اظهار داشتند: حکمت این عبادت پرداختن به گرانبهاترین سرمایه الهی یعنی پارسایی و به فکر فقرا و مستمندان بودن است.
حسین غفاری در این باره گفت: ماه رمضان با سه ویژگی برکت، رحمت و مغفرت فرامی رسد و شب و روز این ماه نیز از برترین ایام محسوب می شود.
وی می افزاید: در این ماه مبارک همه انسان ها به میهمانی خدا می روند. لذا باید با دلی پاک و انگیزه ای الهی توفیق حضور در این مهمانی را پیدا کنند. یک شهروند دیگر به پرفیض و برکت بودن این ماه اشاره کرد و گفت: تمامی اعمال و رفتار نیک انسان ها در این ماه عبادت محسوب می شود.
مدینه میرزایی می گوید: ماه رمضان می تواند آینه ای از صحنه رستاخیز در گرسنگی و تشنگی باشد.
وی خاطرنشان کرد: این ماه، زمان مغفرت و بازگشت از گناهان به سوی پاکی ها و زدودن قلب ها از سیاهی است لذا باید از این ایام برای رسیدن به کمال، استفاده لازم را برد.
وی افزود: با مسلمانان با استقبال از این ماه مبارک و با دادن طعام به مستمندان و فقرا می توانیم در این جهت به طریقی از این افراد دلجویی و کمک کنیم. یکی دیگر از شهروندان تهرانی درباره فضیلت رمضان گفت: هدف روزه بیشتر به روح انسان تعلق داشته تا جسم آن، زیرا که طعام سفره رمضان رحمت و مغفرت است و این ها نیز رابطه مستقیم با روح فرد دارند.
فریبا رحیمی ادامه می دهد: انسان ها باید نهایت استفاده از این ماه مبارک را ببرند، چراکه در این ماه نفس انسان، تسبیح خداوند بوده و خواب هم عبادت خالق است.
روزه مزه گرسنگی را به افراد غنی می چشاند و آنها را با فقرا و رنجی که آنها می کشند آشنا می کند. همین پیام روزه کافی است تا در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها جانب فقرا و مستمندان را داشته باشند و این شیوه را بهترین رفتار خوب و حسن خلق با دیگران بدانند و آن را استمرار بخشند.
فتانه صالحی دانشجوی یکی از دانشگاه های تهران معتقد است که ماه رمضان فرصت مغتنمی است که انسان را به تمرین از اجتناب به گناه قادر می سازد. گناه نکردن احتیاج به اراده و تصمیم قوی دارد و این با روزه امکان پذیر می شود. در هر شب از این ماه عده زیادی از عذاب می رهند پس باید کوشا باشیم که ما هم جزو این افراد قرار گیریم.
یکی دیگر از دانشجویان نیز در زمینه محاسن ماه مبارک رمضان می گوید: این ماه علاوه بر محاسنی که بر روح انسان دارد، جسم انسان را از خوبی های خود بی بهره نمی گذارد که بهره آن هم چیزی جز صحت و سلامتی نیست.

آخر سخن
ماه مبارک رمضان روبه سوی پایان است و کمتر از ۱۰ روز به پایان آن نمانده است، مسئولان، کارشناسان و مدیران باید از جنبه اجتماعی کنکاش کنند که چه عاملی، چه شیوه ای و چه نفس مسیحایی باعث و بانی آن شده است که در این ماه خطاها کم، لغزش ها اندک، جرم ها رو به افول، آسیب ها در سراشیبی سقوط و مهربانی ها، عطوفت ها، نوعدوستی ها، دگرخواهی ها، احسان و نیکوکاری روند تصاعدی طی می کند، اگر چرایی آن بررسی و تحلیل شود و این شیوه در گفتار و رفتار همه آدمیان دامنه آن از ماه مبارک رمضان فراتر رفته و در سایر ماه ها ساری و جاری شود روند ارتکاب جرایم، انحرافات، خودخواهی ها، و زیاده خواهی ها سیر نزولی خواهد یافت.
ماه رمضان را از جنبه فردی الگویی برای سایر ماه ها قرار دهیم و عطوفت را همچنان میهمان درون خانه های خود نگهداریم و از جنبه اجتماعی نیز مدیران، کارگزاران، مسئولان و تصمیم سازان و تصمیم گیران جامعه با تأسی از این ماه خود رفتارها را به گونه ای شکل دهند تا الگوهای اخلاقی جامعه باشند و جامعه نیز با تأسی از همین روش راه فلاح و رستگاری بپیماید. می شود چنین کرد اگر لباس و قبای خودخواهی از تن به در کنیم و نوعدوستی و دگرخواهی را میهمان دل های مهربان خویش سازیم.

منبع: روزنامه همشهری ۱۳۸۴/۰۸/۰۴
نویسنده : عباس اسدی