1. مسجد واژه «مَسجد» اسم مکان است که از «سَجَدَ» اشتقاق یافته، به معنای سجدگاه و محل عبادت بوده و با کلماتی چون «سَجده» و «سُجود» هم‌خانواده می‌باشد. در خصوص مفهوم «مَسجد» در کتب لغت آمده: «المَسجَد والمَسجِد، الذی یُسجَد فیه، وَکلُّ مَوضعٍ یُتَعَبَّد فیه فَهُو مَسجِد؛ مسجَد یا مسجِد، جایی است که در آن سجده می‌شود و هر جایگاهی که در آن عبادت شود، آن‌جا مسجد است.» در اصطلاح، مسجد به مکانی گفته می‌شود که مسلمانان در آن جمع آمده و در آن به اقامه نماز و اجرای فرامین دینی قیام می‌کنند. و از آن‌جا که سجده در میان سایر اعمال عبادی، نزدیک‌ترین حالت بنده به پروردگار خویش است، این مکان، به نام «مسجد» نامگذاری شده است.
2. معنویت معنویت از ریشه «عَنَی» گرفته شده، به مفهوم منسوب به معنا و خلاف مادی است. معنوی، یعنی حقیقی، باطنی، حالت نفس و باطن، غیر مادی و خلاف مادیات. پس مراد از معنویت، هر امر غیر مادی را گویند که انسان را به باطن و حقیقت وجود می‌رساند و به طور خاص، معنویت دینی، یعنی توجه به باطن و حقیقت آموزه‌ها و دستورالعمل‌های دین برای وصول به فلسفه خلقت و رسالت. در خصوص بحث حاضر نیز مسجد نردبانی بلند برای دستیابی به معنویت دینی و برآوردن نیازهای روحانی انسان است. مسجد، به سبب ویژگی‌هایی که دارد، در واقع، تجلیگاه حق و اسما و صفات الهی و جایگاه تربیت معنوی و الهی آدمی به شمار می‌رود. بیشتر، انجام اعمالی با انگیزه‌های عمیق‌ترِ زندگی، و ارتباط عاطفی با خدا است.»
3. جوان در فرهنگ فارسی، جوان، به معنای برنا، ضد پیر و نیزبه مفهوم انسان، حیوان یا درختی که به میانه عمر خود رسیده باشد، آمده است. با توجه به آموزه‌های اسلامی و ادبیات ملی می‌توان اذعان داشت که جوان و جوانی به سن و سال خاصی تعلق ندارد و در آن بر معیارهایی چون: شور و حال، امید، ایمان، صداقت، دل‌زنده بودن و عشق‌ورزی تأکید می‌شود.

مسجد، پایگاه معنویت
آنچه تاریخ درخشان اسلام گواه آن است، این است که مساجد، به عنوان یک نهاد مدنی، بهترین پایگاه برای اجتماع مسلمانان و ایجاد وحدت و همدلی و نیز تبیین معارف و احکام دینی و رفع و دفع مشکلات اجتماعی و اقتصادی و بررسی مسائل علمی، سیاسی و دینی بوده است و مساجد همواره نقطه آغاز هر گونه حرکت و اصلاحی بوده اند؛ چنانکه یکی از مراکز و اماکنی که در شکل‌گیری و پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، بیشترین نقش‌ها را ایفا کرد، همین مساجد بودند و در حال حاضر نیز کشور ما با داشتن حدود 70 هزار مسجد ، می‌تواند از این گسترده‌ترین شبکه اجتماعی و دینی بهترین استفاده‌ها را برده و به پیشبرد فرهنگ و معنویت در سطح جامعه توفیق یابد. از این مکان معنوی است که فرهنگ اصیل دینی تبیین و تبلیغ شده، راه تربیت و رشد و کمال انسانی هموار می‌گردد و بازسازی و اصلاح فرهنگی و معنوی فردی و اجتماعی آغاز می‌گردد. گفتنی است که اگر در این نوشتار بر جنبه‌های معنوی مسجد و رابطه آن با جوانان بحث می‌شود، به معنای جدایی مسجد از زندگی مادی و جنبه‌های دنیای آن نیست؛ بلکه مسجد کامل مسجدی است که به هر دو جنبه زندگی انسان می‌پردازد. پس تأکید بر یکی، نافی توجه به دیگری نیست؛ اما به هر حال باید به این نکته اهتمام داشت که آنچه مهم است، معنویات است و مادیات مقدمه و پل وصول به هدف عالی دین، یعنی داشتن یک زندگی معنوی و تربیت بر اساس معیارهای انسانی و الهی است.

مسجد، تأمین کننده نیاز معنوی جوانان
از میان نیازهای عدیده‏ای که متفکران و اندیشمندان اسلامی و غیر اسلامی برای انسان برشمرده‏اند، نیاز او به شناخت هویت خویش و تأمین معنویت و آرامش و بینش باطنی، از اهمیت بس والایی برخوردار است. اسلام برای تأمین نیازهای اساسی انسان در دو ساحت دنیا و آخرت یا ظاهر و باطن، راهکارها و تعالیم گونانی را ارائه نموده است. یکی از این آموزه‏ها که تأثیر شگرفی در برآورده شدن این نیازها و حفظ دین و اعتقاد مردم دارد، سفارش در مورد مسجد و اهمیت دادن به این مکان عبادی است. در میان اقشار گوناگون مردم و سطوح سنی مختلف نمازگزاران در مسجد، نسل جوان به جهت ویژگی‏های منحصر به فرد و مؤثری که دارد، از اهمیت بسیاری برخوردار است. به همین دلیل، توجه و برنامه‏ریزی خاص برای این گروه سنی در مساجد به منظور برآوردن نیازهای گوناکون آنان، به‏ویژه احتیاجات فطری و معنوی آن‏ها امری مهم و بنیادین می‏نماید. مسجد به دلیل بهره‏مندی از ظرفیت بالای فرهنگی، دینی و اجتماعی می‏تواند نقش بسزایی در سازندگی معنوی و صیانت دینی جوانان داشته باشد. مقام معظم رهبری در این باره فرموده: «ما باید نگران دین مردم باشیم. بهترین جا برای حفظ دین مردم، همین مساجد است.»

سخن پایانی
مسجد، زمینه‏ساز ایجاد رفتارهای مطلوب در جامعه و جایگاهی برای تجربه فنون و راهبردهای دینی و تأمین نیازهای معنوی مسلمانان، به‏ویژه نسل جوان، به شمار می‏رود.
مسجد، نماد معنوی هر محله و منطقه و تجلیگاه جامعیت اسلام است و بسیاری از احکام فقهی ما مبتنی بر مؤلفه‏هایی چون: مسجد، محراب و یا اذان است. مسجد به پیوند معنوی نسل‏ها و اتحاد و برادری گروه‏های مختلف اسلامی کمک می کند و در عمل به حق‏محوری و مردم‏سالاری می‏انجامد.
البته در این بین، نقش تعامل و همکاری مسجد با دیگر نهادها و متولیان رقیب خویش که عهده‏دار توسعه فرهنگ، دین و معنویت در سطح جامعه هستند نیز بسیار حائز اهمیت است، مانند: آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان امور مساجد، اداره کل اوقاف و نهادهای مردمی. نهاد روحانیت، نهاد هیئت امنا، خیرین و خادمین، تعاونی‏ها و بسیج، امور امداد و درمان، صندوق قرض الحسنه و کانون‏های فرهنگی، هنری و دینی، و به طور کلی فعالیت‏ها و تصمیم‏گیری‏های اهالی مسجد، همگی باید همسو با هدف بسط معنویت در میان نمازگراران خاصه جوانان باشد و تمام کارکردهای مسجد در جهت رشد معنوی انسان قرار گیرد تا فلسفه راستین شکل‏گیری مساجد، جامه عمل بپوشد.
از این رو، مسجد به عنوان کانون وحدت‏بخش ملت اسلامی، بایسته است که در جهت تحکیم دین و معنویت در میان نسل آینده‏‏ساز و با نشاط جوان گام بردارد تا در نهایت، عطر معنویت مسجد، فضای خانواده‏ها و محله‏ پیرامونی را نیز معطر سازد.
مقام معظم رهبری در مورد وظیفه معنوی مساجد می فرماید: «هرچه بتوانید در مورد مساجد کار بکنید، خیلی خوب است. مسجد، کانون دین است. الآن هم همین است. هیچ چیز جای مسجد را پر نمی‏کند... مساجد است که فضا را فضای دینی نگه می‏دارد و معارف را از نسلی به نسلی منتقل و با دین آشنا می‏کند.»

منبع:  سایت  باشگاه اندیشه ۱۳۸۹/۱۱/۹به نقل از: tajalli.org