محرومیت از خواب، مشکل کلى کهنسالان است. در واقع از هر دو نفر، یک تن بدین معضل گرفتار مى‏باشد.
برخلاف برداشت عمومى، سالخوردگى لزوماً موجب بروز مشکلات خواب نیست. ضمناً صحت ندارد که بگوییم پیران همزمان با افزایش سن کمتر نیازمند خوابند. منظره چرت زدن فرد کهنسالى در اوقات نامناسب، تصویرى از محرومیت شدید خواب است. طبق نظر کارشناسان، سالمندان روز هنگام به خواب مى‏روند زیرا در طول شب، خواب شیرین به چشمان‏شان راه نمى‏یابد. پیران مسن‏تر، به همان میزان جوانى یعنى شبى حدود هشت ساعت، به خواب احتیاج دارند.
پس اگر سن و سال، رباینده خواب نیست، پس علت چیست؟ برخى از عوامل بازدارنده خواب عبارتند از:
- بیمارى‏هاى تنى همچون ورم مفاصل، ناتوانى‏هاى جسمى یا ناراحتى‏هاى ریوى.
- مرض روانپزشکى چون افسردگى.
- بیمارى قلبى، مرض قند (دیابت) شیرین، نارسایى کلیوى و تنگى نفس همگى با مشکلات و اختلالات خواب همراهند.
- نشانه‏هاى مراحل زیستى نظیر دوره بعد از یائسگى و گرگرفتگى‏ها.
- پاره‏اى داروهاى تجویزى.
- خر و پف کردن به ویژه آن طور که در میان افراد فربه معمول است.
- نشانگان پاهاى بیقرار نوعى اختلالات حرکتى عصبى است که با تمایل مقاومت‏ناپذیر براى حرکت دادن اعضا متمایز مى‏گردد. احساسات ناخوشایند گزگز کردن، خزش و کشش با نشانگان پاهاى بیقرار عمدتاً در پاها رخ مى‏نماید و شب‏ها شدیدتر شده و در سرتاسر شب خواب را براى این گروه دشوار مى‏سازد.

درک خواب سالخوردگان‏
گرچه نیاز پیران به خواب همزمان با افزایش سن تغییر نمى‏کند، اما انگاره‏ها(الگوها) ى خواب آنها دگرگون مى‏شود. اولاً ضرباهنگ‏ها (ریتم)هاى شبانه‏روزى بدن یا ساعت زیستى که خواب را تنظیم مى‏کند، طبعاً با مسن‏تر شدن فرد، چند ساعت جلو مى‏رود. وقتى چنین موردى پیش مى‏آید، احتمال دارد در قیاس با نوجوانان، شب زودتر احساس خواب‏آلودگى کرده و صبح روز بعد زودتر بیدار شوند. این انگاره (الگو) را نشانگان مرحله پیشرفته خواب مى‏نامند.
هر چه سن انسان بالاتر مى‏رود، دگرگونى‏هاى الگوى خواب به صورت پدیده طبیعى جلوه مى‏نماید و این امر امکان دارد در مشکلات مربوط به خواب نقش داشته باشد. خلاصه اینکه خواب داراى چند مرحله است مشتمل بر دوره‏هاى عارى از رؤیاى خواب سبک و عمیق و دوره‏هاى گاه و بیگاه رؤیاهاى فعال خواب (حرکت سریع چشم). چرخه خواب اغلب چند بار در طول شب تکرار مى‏شود و هر چند زمان کلى خواب تقریباً ثابت مى‏ماند، ولى پیران زمان بیشترى را در خواب سبک صرف مى‏کنند تا خواب سنگین. همین مسئله کیفیت نامطلوب خواب را توجیه کرده و در چرت زدن روز بعد تأثیر دارد.
وانگهى، مطالعات به عمل آمده در مورد عادات خواب سالمندان حاکى از چند مورد جالب است که از جمله آنها افزایش زمان خوابیدن و کاهش کلى و فزونى از هم‏گسیختگى خواب (خواب تکه تکه شده همراه با بیدارى مداوم در سراسر شب) را مى‏توان نام برد. همچنین شیوع و گستردگى اختلالات خواب با افزایش سن قرین است.

توصیه درمانى براى خواب کهنسالان‏
- فرد سالخورده خانواده خود را تشویق کنید که حتى در روزهاى تعطیل سر ساعت بخوابد و بلند شود. این عمل سبب تقویت چرخه خواب و بیدارى بدن شده و موجب بهتر خوابیدن او در شب مى‏گردد.
- پیران باید پیش از خواب، از خوردن و آشامیدن زیاد خوددارى کنند رعایت این مورد سبب مى‏گردد که آنان در طول شبانگاه به دستشویى نروند.
- ایشان نباید شب‏ها کافئین بنوشند و یا سیگار بکشند.
موارد یادشده محرک‏هایى هستند که آنها را از خواب بازمى‏دارند. معلوم شده است که سیگار کشیدن در شب، موجب بروز نشانه‏هاى ترک اعتیاد بوده و مبادرت بدان در بستر، خطرناک نیز مى‏باشد.
- ورزش مرتب، موجب خواب آرامبخش‏تر مى‏گردد.
- تشک را بررسى نمایید اگر ناصاف یا کاملاً کهنه است، آن را نو کنید. تشکى را ترجیح دهید که نرم و راحت باشد.
- یکى دیگر از عوامل بیدارى شبانه، خُر و پف کسى است که نزدیک سالمند خفته است. از این روى به جاى بیدار ماندن و چشم به سقف دوختن باید از او بخواهند که در اتاق دیگر بیارامد تا هر دو خواب شبانه راحت‏ترى داشته باشند.
- چنان چه بى‏خوابى خیلى شدید باشد، قرص‏هاى خواب‏آور آخرین علاج است. با این حال، نظر پزشک را جویا شوید. اوست که مى‏تواند قرص‏هاى خوابى تجویز کند که اولاً به مقدار مناسب بوده و ثانیاً با سایر داروهاى وى تداخل نداشته باشد.

منبع: ماهنامه پیام زن 1388 / شماره 212، آبان ۱۳۸۸/۸