شهر و شهرنشینی فرهنگ خاص خود را دارد. این فرهنگ در گسترش آلودگی های هوا، صوتی و بصری نقشی اثرگذار دارد.
متاسفانه تاکنون به آسیب های روحی ناشی از اینگونه آلودگی ها کمتر توجه شده است. در حالی که وجود سلامت روان در چرخه زندگی و توزیع روحیه و نشاط درونی جامعه و ایجاد و تعمیق روابط اجتماعی و فرهنگی اهمیت بسیاری دارد.
در این سلسله گزارش به هزینه های ناشی از بی سلیقگی برخی افراد در آرایش چشم اندازهای شهری پرداخته ایم که در نمایی زشت سازی، خش بارگی دیوارها، بالکن ها، بام ها و حتی خش گذاری بر تابلوهای اطلاع رسانی جلوه می کند! به راستی هزینه، صدمات روحی و روانی جامعه از این نوع آلودگی های شهری را چه کسانی و چه دستگاههایی می پردازد؟
... جدای از عوامل و عاملان به وجود آورنده منظرهای کریه و زیان بار که تنها به فکر داد و ستد مالی خوداند، در بعد دیگر دیده می شود یک خش نازک وکوتاه روی بدنه اتومبیلی وارد شود، مالک آن چنان برآشفته می شود که گویی چه فاجعه ای رخ داده است و... و یا تاخیر در قسط بدهی بانکی مستوجب جریمه می شود اما زخمه های روحی را نادیده گرفته ایم مشارکت مردمی از دیرباز در فرهنگ نیک سنتی همیشه وجود داشته و دارد.
رسیدگی به امور اجتماعی یکدیگر همواره مورد توجه ساکنان محلی و کسبه بوده است. تحولات اقتصادی و ظهور وسایل نوین ارتباطات طبیعتاً در حرکت زندگی نیز تاثیرگذار است. با افزایش جمعیت شهرنشینی و ماشینی شدن اکثر کارها وقتی روال متعارف این اتفاقات از حوزه نظم و قاعده، خارج می شود، برخی از مردم در بطن این دگرگونی ها خود نیز مزاحمت هایی مضاعف از جمله گزندهای روانی- فرهنگی در جامعه به وجود می آورند.
شتابزدگی و نادیده گرفتن حقوق شهروندی و از سوی دیگر گاه عقب ماندگی مدیریت ها در حاکمیت سیر تحولات و نظامندی ظهور پدیده های بازاریابی ها و...، همه، حلقه های زنجیره ای را تشکیل می دهند که جمعیت شهری به مرور در حصار شهری با پوسته های بدترکیب ناشی از کج سلیقگی برخی روبرو می شوند.
یک بخش فرایند این چرخه ها، همین وضع موجود در مناظر بیرونی و چشم انداز دیوارهای آلوده به چرک و سیاهی، ایوان های شلوغ بسیاری از خانه ها و کارگاه های تولیدی است ضمن آن که در بسیاری از نقاط شهری ساختمان های فرسوده، مخروبه و بدون استفاده، سال ها در منظر عمومی رها شده اند. اما بخش دیگر از نابسامانی های چرکین نما، تحمیل هزینه ها در پاکیزه کردن دیوارهاست که در هر صورت از جیب مردم از جمله عوامل زشت سازی چشم اندازها، می باید هزینه شوند.

مصونیت روان جامعه از هر نوع سهل انگاری
«مهدی راد» می گوید: فارغ التحصیل معماری داخلی (دکوراسیون) است. وی در پاسخ سوالم مبنی بر این که تاثیر روانی آلودگی های بصری ساختمانی و دیواره شهری چیست؟ می گوید: «در هر پروژه ای چنانچه مقوله زیباسازی و فرهنگ سازی را به صورت توامان دنبال کنیم، توانسته ایم، کاری را از نظر ساختاری، کامل ارایه دهیم. فرهنگ را اگر استنباطی از: «فهم و تعهد انسانی» بدانیم پس، فرهنگ داشتن برای هر فرد یک مسئولیت است. از این صحبت هایم نتیجه می گیریم که جامعه نیازمند نشاط و بدون پارازیت های دیداری و بصری را می توان و باید از هر نوع بی مسئولیتی، مصون کرد.
سپس شیوه های زیباسازی جدارها و ساختمان ها را با مدیریت کارآشنا و جدی، در قالب فرهنگ آموزی از طرق مختلف رایج کرد.»
وی در ادامه به راهکارهایی اشاره می کند: «باید ازعواقب زشتی و ناآراستگی و تخریب نماهای بصری تعریف جامعی ارائه داد.
زشتی ها را هم به لحاظ سلامت فکری و روحی و هم به لحاظ نارضایتی شهروندان، کالبدشکافی کرد. محاسن زیبایی های چشم اندازها را برشمرد. و این گونه شهروندان را توجیه کرد که چنانچه در و پیکر هر کوچه و خیابان سطح شهرمان نظیف و خوش و زیبا باشند، ناخواسته ضمیر و روان مان منبسط و آرام می ماند. رفتار و خلق مان هم قابل تحمل خود و مخاطبان می شوند.»
این شهروند نیز بر این باور است که فضاهای زیستی، قطعاً بر فکر و روان و فرهنگ مان تاثیر می گذارند. وی می گوید: «شما در یک فضا، مثلاً یک اتاق مسکونی چنانچه همه چیز، طراحی، رنگ ها، نورها و دکوراسیون براساس نیازهای روانی، مهندسی و معماری شده باشند، سلامت، رضایت و دلشادی ساکنان در آن فضا، پایدارتر می ماند. باید که زشتی های منظر نگاه را مقدمه ای از خود بیگانگی روحی بدانیم.»
«مهندس مهدی گلشنی» معاون آموزشی و امور مناطق سازمان زیباسازی شهرداری تهران، در بخشی از صحبت های قبلی خود که در شماره پیش مطرح شد، با بیان این که مردم مسئول حفظ پاکیزگی و نیالودن چشم انداز بالکن های انباشته از وسایل زاید ملک شان هستند، نیز معتقد است که آلودگی های بصری، روان ما و عموم مردم را خسته می کند.
این مقام مسئول سازمان زیباسازی شهرداری تهران، از صاحبان املاک و منازل می خواهد که چشم اندازهای ملک شان را پاکسازی کنند و به جای زواید آلوده کننده بصری- روانی، گلدان بگذارند که هم ارزش اقتصادی خواهد داشت و هم حقوق اجتماعی سایر مردم رعایت می شود: «این کارها نیاز به سرویس دهی شهرداری ندارند. سازمان نیز در این پاکیزگی همیشه کمک خواهد کرد.»

نقش غیرقابل انکار مردم در ساماندهی زیبایی شهری
«مهندس گلشنی» همچنان تاکید بر وظیفه و مشارکت مردم در ساماندهی زیبایی دیوارها و ایوان های چشم انداز عمومی دارد. او می گوید: «در درجه اول بحث مشارکت مردم را داریم اما الان ما به جای مردم داریم وظیفه نگهداری جدارهای شهری را انجام می دهیم. در حالی که وظیفه افراد است نمای ملک خود را پاکیزه نگهدارد تا جدارهای شهری تمیز شوند. برای این کار، سرویس از شهرداری نیست زیرا این مطالبات آنقدرها نیست، فقط در حدیست که بالکن ها و نماها تمیز شوند و به جای زائده ها، گلدانهای گل گذارده شوند که لذتش را خود مالکان (ساکنان) ساختمان ها خواهند برد که صد البته ارزش اقتصادی برای شخص مالک و هم منفعت -آرامش روانی- عمومی و رعایت حقوق اجتماعی خواهد شد. در وضعیت کنونی، مردم چه گناهی - تقصیری!- کرده اند که هر روز شاهد آشفتگی نماها و درون بالکن هایی انباشت از ضایعات و یا زواید وسایل دیگران باشند. بنابراین، رفع این نازیبایی های چشم انداز در وهله اول وظیفه مردم است که نماهای ملک شان را پاکسازی کنند. ما به مسئولیت شهرداری پذیرفته ایم کمک کنیم نماها همیشه تمیز بمانند. دراین باره نسبت به پاکسازی در و دیوار و زواید و برچیدن تابلوهای اضافی اقداماتی صورت گرفته است...»
از وی سوال می کنم: اصولاً سازمان در رفع زشتی های چشم انداز جدارهای شهر چه برنامه هایی دارد؟ می گوید: «از جمله طرح ها، زدودن آلودگی بصری، اضافات در نماها، تعویض سایبان و تابلوهای ناقص و همچنین طرح استقبال از بهار و پاکسازی جدارها در کنار وظایف مستمر سازمان، در ادارات زیباسازی 22 گانه شهرداری انجام می شود. لیکن بحث برچسب و پوستر تبلیغاتی، کار یک عده متخلف است که زیرنظر اتحادیه های صنفی مربوطه نیستند و مجامع صنفی آن ها را تایید نمی کنند. آنان با تبلیغات این گونه روی نماها، خسارت بصری و روانی به مردم می زنند.
لذا ما مسئول نیستیم. لیکن در این بخش با پیگیری های مصوبات اجرایی و شورای شهر تهران حدود 3-2 سال است که با همکاری دستگاه قضایی برخورد حقوقی با عوامل برچسب ها روی دیوارها و نماها، صورت می گیرد و توانستیم با تشکیل پرونده هایی جریمه های لازم را اعمال کنیم، لذا پروژه پاکسازی برچسب ها و پوسترها انجام می شود اما حجم فعالیت در امر برچسب ها زیاد است. در عین حال فعالیت های حقوقی به صورت بازدارنده با هدف ریشه کن کردن این معضل ادامه دارد.»

پایان خط فعالان برچسب های تبلیغاتی
«گلشنی» در ادامه این بخش از صحبت خود، به نوعی، خبر از پایان خط فعالیت عاملان برچسب های تبلیغاتی می دهد: - «به آدم های متخلف هشدار می دهیم که حاشیه امنیت شان در وارد کردن خسارات بصری- روانی به مردم، تمام شده است و در صورت تکرار چنین تخلفات، جرایم سنگین برای این قبیل افراد اعمال می شود.»
وی می افزاید: «معتقدم هیچ ارگانی در شهرداری وجود ندارد این قدر با مردم سر و کار داشته باشد. ما در سال بیش از پنج میلیارد تومان هزینه پاکسازی - جدارها- می کنیم که مردم اگر در تمیز نگهداشتن نماهای ملک شان به عنوان انجام وظیفه کوشا باشند، آن مبلغ هزینه می تواند صرف کارهای کیفی و ارتقای ساختاری در شهر شود.»
پذیرش و مشارکت عملی در فرهنگ سازی و حس مسئولانه مدیریتی در تبیین آن در لایه های گوناگون جامعه نقش اطمینان بخش در تحقق نیاز و خواستگاه جامعه دارد. شهروند آگاه از احساس مسئولیت در زیباسازی و زیبا نگهداشتن پوسته بدنه بیرونی شهر- که همه روزه در منظر او نیز است- با پیشگامی به سهم خود به سلامت روانی خود و دیگران احترام می گذارد که این نموداری نیز از ارتقاء شعور فرهنگی است.
یکی از هموطنانمان به نام «علی. ی. ح» که سال ها در کشوری ساکن بوده است تعریف می کرد، مرد خانواده ساکن طبقه ای در یک آپارتمان، با هزینه شخصی خود، سطح بیرونی دیوار ساکن آن سوی گذرگاه را رنگ آمیزی و منظری زیبا و خوش نما می کند. آن مرد دلیل این اقدام خود را چنین تعریف کرده که هر روز از محل سکونتش دیوار بی رنگ و کهنه آن سو در معرض نگاهش بوده است. از این لحاظ دوست نداشت منظر نگاهش، صحنه ای نازیبا باشد. به همین دلیل با پیشنهاد و رضایت آن همسایه روبرویی نسبت به خوش منظر کردن دیوارشان اقدام کرد. این نوع پیشگامی ها در پاکیزگی محیط شهری در هر جامعه ای نشان ازمسئولیت پذیری بیشتر مردم و مدیریت ها است.

برنامه های فرهنگی- آموزشی ویژه شهروندان
«مهندس گلشنی»، درباره این که سازمان زیباسازی شهر، در بخش آموزشی، اطلاع رسانی و فرهنگ سازی چه کارهایی کرده است؟ می گوید: «حدود سه سال است که محور کار را تمرکز آموزشی تعریف کرده ایم. بر این باوریم که هزینه کردن ها در دراز مدت به صرف شهرداری است. در این جهت با شناسایی مخاطبان، برنامه هایی از طریق محیط شهری برای هر قشر این مخاطبان گذاشتیم: دانش آموزان، بزرگسالان و طیف های مختلف دیگر. این اقدام با وجود فضای تبلیغاتی که در اختیارمان است، در قالب پیام های آموزشی صورت گرفته است. از طریق ارتباط مستقیم با شوراهای محلی توانستیم همه نیازها را شناسایی کنیم ضمن آن که کارهای شهرداری و هم کارهای دیگر برای مردم باید را انجام می دهیم. تاثیر این اقدامات خوب بوده است و مردم شناخت بهتری از زیباسازی پیدا کرده اند.
موضوع دیگر برای سومین سال، انتخاب شهروندان در زمینه زیباسازی شهر (نمای ملک خود) است که در «روز زیباسازی» 21 اسفند ماه از این افراد تقدیر می شود.
برنامه های آموزشی ویژه ای برای کودکان با هدف تعریف مفاهیم زیباسازی با اجرای تئاتر، کارهای عروسکی و انیمیشنی در سطح شهر (مناطق 22گانه شهرداری) در دستور کار قرار داده ایم.»

تهران ظرفیت شهر زیبا را دارد
وی درباره ارزیابی خود از وضعیت زیباسازی شهر تهران می گوید: «در بحث ارزیابی نمی توانیم ادعا کنیم شهر ایده آل داریم ولی می گویم تهران پتانسیل یک شهر زیبا شدن را دارد.
جاذبه های طبیعی، فرهنگی، گردشی، آثار تاریخی و فضاهای ارزشمند داریم که می توان تهران را تبدیل به یک شهر زیبا با استانداردهای مطلوب کرد. برای نمونه، خیابان ولی عصربا انبوه درختان طرفین آن، به تنهایی یک عنصر به تمام تاثیرگذار زیبایی است اما اگر این درختان نباشند؟... آن زیبایی طبیعی بصری هم نخواهد بود.»
«مهندس گلشنی» تاکید می کند که چنانچه شهروندان وظیفه و مشارکت شان را در حفظ زیبایی شهری انجام دهند با تلاش این سازمان و سایر ادارات و مراکز می توان آن پتانسیل تهران در زیبایی شهری را محقق کرد. به گفته او سالانه یکصد میلیارد تومان فقط برای زیباسازی شهر هزینه می شود. لیکن تا مردم همت نکنند و وارد حوزه مشارکت نشوند، چهره شهر زیبا نمی شود.»

منبع: روزنامه  کیهان ۱۳۸۷/۱۰/۲۸