تاریخ و تحولات سیاسی در ایران مملو از اتفاقات تلخ و شیرین و مبارزات بی وقفه بزرگمردان علیه استعمار بوده است. دو اتفاق و انقلاب مهم در ایران یعنی انقلاب مشروطه و انقلاب جمهوری اسلامی دو تاریخ بی تکرار در ایران بوده و در بین دو انقلاب نهضتی شکل گرفت که انقلاب مشروطه را به سمت انقلاب اسلامی سوق داد و این نهضت ملی شدن صنعت نفت است که در اینجا به این واقعه تاریخی اشاره می شود.

ملی شدن صنعت نفت

حدود ۱۰۰ سال قبل از این اتفاق مهم اولین چاه نفت ایران در مسجدسلیمان توسط تیم استخراج نفت انگلیسی به نام دارسی کشف شد. چندی قبل از آن دارسی این امتیاز انحصاری را از مظفرالدین شاه قاجار گرفته بود. در آن زمان دولت و مردم ایران آگاهی نسبت به اهمیت این کشف نداشتند. با کشف نفت دولت بریتانیا امتیاز استخراج و فروش نفت ایران را از دارسی خرید و خود مستقیما وارد میدان استخراج نفت شد. این استعمار با ورود روسیه و آمریکا عرصه را بر این این دارایی که حق ملت ایران بود، تنگ تر می کرد. با چنین ثروتی مردم ایران در فقر به سر می برد. با این مقدمه به مقوله نهضت ملی شدن صنعت نفت خواهیم پرداخت.

ورود مصدق به مجلس

محمد مصدق متولد اردیبهشت ۱۲۵۸ در زمره ی حقوق دانان و سیاستمدارانی است که تحصیلات عالیه داشت و در واقع اولین کسی بود که با مدرک دکترای حقوق در ایران را گرفت.

پس از سقوط قاجار، مصدق از منتقدین دولت بود و بارها رضاشاه را نقد کرد و با استبداد مبارزه می کرد. در پی همین مخالفت ها او را که از نمایندگان مجلس شورای ملی بود، خلع و به تبعید فرستادند. پس از عزل رضاشاه وی از تبعید بازگشت و مجدد به شورای ملی راه یافت. در این زمان نفت ایران طبق قرارداد قرارداد ۱۹۳۳ در اختیار دولت انگلیس بود. با ورود مصدق به مجلس، طرح تحریم امتیاز نفت مطرح شد. با آغاز جنگ جهانی دوم هر سه کشور استعمارگر یعنی انگلیس، آمریکا و روسیه به دنبال عقد قرارداد برای تسلط بر مناطق نفتی ایران بودند.

قوام السلطنه نخست وزیر وقت طرحی برای عقد قرارداد نفتی بین ایران و شوروی به مجلس پیشنهاد کرد اما با تلاش و هوشیاری مصدق در ۳۰ مهر ۱۳۲۶ مجلس طرحی را به تصویب رساند که به منع واگذاری هرگونه امتیاز نفتی به بیگانگان برای استیفای حقوق ملت اشاره داشت.

دکتر مصدق و دکتر فاطمی با ایجاد حزب جبهه ملی دست آگاه سازی توده ی مردم زده و مردم را در این جنبش با خود همراه ساختند. تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت، فعالیت های سیاسی، مبارزات و تظاهرات گسترده ی مردم را به دنبال داشت.علی رغم فشارهای سیاسی در خصوص اقدامات نظامی دولت انگلیس در خلیج فارس، مردم در کنار جنبش ملی شدن صنعت نفت ماندند. اعتصاب و تحصن کارگران سبب استحکام جایگاه مصدق شد.

با آغاز انتخابات شانزدهم مجلس شورای ملی رزم آرا که رئیس ستاد ارتش در انتخابات بود، سعی کرد با تقلب نیروهای ارتشی را وارد مجلس کند. با افشا تقلب در انتخابات، انتخابات مجدد برگزار شد. و مجدد دکتر مصدق و هفت نفر از اعضای جنبش نهضت ملی شدن نفت به مجلس راه یافتند.

در این زمان رزم آرا به نخست وزیری رسید و تلاش بسیاری کرد تا شاه و مجلس را مجبور به عقد قرارداد نفتی با انگلیس کند، اما نهضت ملی شدن نفت که تعدادی از کرسی های مجلس را در اختیار داشت مانع از این تصمیم شد. در اسفند ۱۳۲۹ از رزم آرا که به علت تلاش برای ممانعت از ملی شدن نفت، چهره یک خائن در میان مردم را داشت، ترور شد.

فردا روز قتل رزم آرا یعنی ۱۷ اسفند اعضای کمیسیون نفت در مجلس به ملی شدن صنعت نفت رای دادند و آن را به امضا رساندند. در ۲۴ اسفند مجلس این قانون را تصویب و برای تایید به مجلس سنا فرستاد و سرانجام مجلس سنا این طرح را در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ قانونی اعلام کرد.

پس از ملی شدن صنعت نفت

قانون ملی شدن صنعت نفت تا سال ۱۳۳۲ پابرجا بود با کودتای ۲۸ مرداد، نخست وزیر جدید یعنی زاهدی روابط با دولت انگلیس را بهبود بخشید و قراردادهایی برای تقسیم سهام نفت ایران بسته شد که البته ضرر این قراردادها به نسبت قبل برای دولت ایران به موجب قانون ملی شدن صنعت نفت کمتر بود اما با این حال استعمار تا پیش از انقلاب اسلامی بر پیکره صنعت نفت ایران سایه انداخت.