روبات واژه ای است که با شنیدن آن پیشرفت، زندگی نوین، زندگی ماشینی و واژه های بسیار دیگر به ذهن متبادر می شوند. این اختراع عجیب انسان، امروزه دیگر عضوی از زندگی او شده و هر روز توسط او در حال پیشرفت است. از فعالیت های سنگین صنعتی در مراکز صنعتی گرفته تا سطح اجرام آسمانی و فضا، در همه جا روبات ها به عنوان نمایندگان انسان و به جای او کارهای متفاوتی را انجام می دهند، اما روبات چگونه متولد شد و به چه حدی از پیشرفت دست یافته است. در این نوشته سعی شده است نگاهی گذرا به روند پیشرفت روبات و جایگاهی که هم اکنون در زندگی بشر دارد اشاره شود
طبق تعریف انستیتو روبات آمریکا روبات سازه ای برنامه ریزی شونده است که برای انتقال و حرکت دادن مواد، اجزاء، ابزارها و دستگاه های مشخص برنامه ریزی شده است. اما در مورد روبات تعاریف دیگری هم در دائره المعارف های مختلف وجود دارد: «دستگاهی خودکار که کارهایی را که مربوط به انسان ها است انجام می دهد.» و یا «دستگاهی در فرم انسان». این کلمه اولین بار توسط نمایش نامه نویس معروف چکی کارل کاپک استفاده شد. نمایش نامه ای که او در آن از روبات استفاده کرد «روبات های جهانی راسوم» نام داشت. البته کلمه ای که او استفاده کرد روبوتا بود که در زبان چکی به معنای کار کسل کننده است.
اولین دستگاهی که می توان آن را روبات دانست، دستگاه اسپری رنگ برنامه ریزی شونده ای بود که توسط ویلارد پولارد و هارولد روزلاند در سال 1938 در آمریکا ساخته شد. البته این دستگاه را نمی توان یک روبات کامل دانست. چند سال از نام روبات خبری نبود تا اینکه دوباره توسط نویسنده دیگری مطرح شد. این بار نوبت آیزاک آسیموف بود تا در مورد روبات سخن بگوید، منتهی این بار نه به معنای کار کسل کننده، که به معنای خود روبات. او در کتابی به نام Runaround سه قانون مربوط به روبات ها را مطرح کرد که به «قوانین سه گانه روباتیک» مشهور هستند، البته خود او بعدها قانون صفرم را هم به این قوانین اضافه کرد. در سال 1946 یکی از مهم ترین اتفاقاتی که بیشترین تاثیر را بر روی روبات ها داشت اتفاق افتاد. در این سال در ام آی تی انستیتو تکنولوژی ماساچوست Whirlwind اولین کامپیوتر دیجیتال دنیا ساخته شد. با ساخت کامپیوتر، روبات ها جهش بزرگی در زمینه کنترل و برنامه ریزی کردند که به ساخت روبات کنترل از راه دور انجامید. اولین روبات کنترل از راه دور دنیا در سال 1915 توسط ریموند گوئرتز در فرانسه ساخته شد. او این روبات را که در واقع یک بازوی چند تکه بود برای کمیسیون اتمی فرانسه ساخت. این روبات از چند تکه که شامل بازوی اصلی و چند بازوی فرعی بازوی فرعی به بازوی برده هم مشهور است بودند تشکیل می شد که توسط سیم هایی فولادی به هم متصل بودند. برای حرکت دادن بازو، سیم ها توسط موتوری که در انتهای بازو تعبیه شده بود کشیده می شدند. از چنین بازویی هنوز در جاهایی که باید نمونه های کوچک هسته ای جابه جا شوند استفاده می شود. در سال 1959 با ایجاد شاخه ای دیگر در دانش بشری، افق های تازه ای به روی روبات ها گشوده شد. در این سال ماروین مینسکی و جان مک کارتی در ام آی تی هوش مصنوعی را به جهانیان معرفی کردند. اختراع هوش مصنوعی تاثیری باورنکردنی بر پیشرفت روبات ها داشت و آنها را از مبحثی صرفاً علمی به موضوعی عمومی که می تواند در زندگی و صنعت مورد استفاده باشد تبدیل کرد. سه سال بعد اولین روبات صنعتی دنیا توسط جنرال موتورز آمریکا خریداری شد. با استفاده گسترده از روبات ها در صنایع امریکا، کشورهای دیگر هم به روبات ها علاقه مند شدند. یکی از این کشورها ژاپن بود که در سال 1967 واردات روبات از آمریکا را آغاز کرد. علاقه زیاد ژاپنی ها به روبات آنها را قادر ساخت که یک سال بعد اولین روبات غیر اروپایی امریکایی دنیا را بسازند.
در سال 1970 پروفسور ویکتور شاینمن بازویی را طراحی کرد که به بازوی استاندارد معروف شد و ساختمان آن مبنای ساخت بازو های بعدی شد. شکل روبات پروفسور شاینمن قسمت کنترل آن بود. کامپیوتر کنترل کننده این روبات به اندازه یک اتاق بود، یکی از بزرگ ترین مشکلاتی که روبات ها با آن مواجه بودند، این مشکل در دهه ی 70 با اختراع مینی کامپیوترها رفع شد.
دهه هشتاد و نود را می توان دهه ظهور شرکت های روباتیک دانست. در دهه نود از روبات علاوه بر صنعت در امور دیگری هم استفاده شد. اولین مورد استفاده غیر صنعتی از روبات ها به علم پزشکی باز می گردد. در سال 1995 آی تی ام و آی بی ام به صورت مشترک روباتی را اختراع کردند که می توانست در اعمال جراحی با هدایت پزشک بیمار را عمل جراحی کند. در سال 1997 روبات ها توانستند به جایی برسند که انسان شاید تا چند دهه دیگر به آنجا نخواهد رسید: «مریخ». در این سال ره یاب مریخ ناسا بر سطح سیاره مریخ فرود آمد و Sogourner روباتی که به همراه ره یاب مریخ فرستاده شده بود بازگشت زنی در سطح مریخ تصاویری از سیاره سرخ به زمین مخابره کرد. از همین سال بود که شرکت های ژاپنی رقابت برای ساخت روبات های انسان نما را شروع کردند و انقلابی در این زمینه پدید آوردند. این رقابت فعلاً به ساخت روبات های موسیقی دان توسط هوندا در سال 2004 ختم شده است.
روبات هایی که به خوبی راه می روند، کارهای منزل را انجام می دهند، ترومپت می نوازند و می توانند رهبری ارکستر سمفونیک ژاپن را به خوبی انجام دهند، مطمئناً پیشرفته هستند اما در مقابل انقلابی که در عرصه روبات ها به وقوع خواهد پیوست بسیار ساده و ابتدایی به نظر می رسند، انقلابی که در حال تکمیل شدن است و در سال 2006 نتیجه خواهد داد. این انقلاب این بار نه از سوی ژاپنی ها که از سوی انگلیسی ها هدایت می شود.
گروهی از محققان انگلیسی بر روی پروژه ای کار می کنند که هدف آن ساخت روبات های با شعور است. این محققان می خواهند با این کار فناوری ماشین های هوشمند را پیشرفته تر کنند و دانسته های ما در مورد شعور و آگاهی انسان افزایش دهند.
در این پروژه مهندسین کامپیوتر از دانشگاه Essexo و اعصاب – روانشناسان از دانشگاه Bristol بر روی قسمت های مختلف طرح کار می کنند. هزینه پروژه 700 هزار یورو است که توسط بخشی از شورای علوم فیزیکی و مهندسی انگلستان تامین شده است. بخش یاد شده مسئول حمایت از پروژه های بلند پروازانه و با ریسک بالا است. مدیر این پروژه اون هالند، یکی از برجسته ترین استادان کامپیوتر دانشگاه Essexo است. او نظر خود در مورد این پروژه را اینگونه بیان می کند: «هوشمندی شاید تنها راز باقی مانده در مورد ماهیت انسان باشد با تلاش برای ساختن شعور مصنوعی امیدواریم اطلاعات بیشتری در مورد طبیعت شعور انسان به دست آوریم.»
این روبات در آزمایشگاه جدید روباتیک دانشگاه Essex ساخته می شود و همزمان با آن یک تیم از دانشکده روان شناسی Bristol به سرپرستی پروفسور تام تروسیانکو بخش های مربوط به «مغز» روبات را پیش می برند. پروفسور سیانکو که یکی از خبره ترین اعصاب – روانشناسان انگلستان است تیم را به سمتی هدایت می کند که سیستم هایی مصنوعی بسازند که نزدیک ترین حالت را به سیستم انسانی داشته باشند.
آنها قرار است پس از ساخت روبات آن را در محیط های پیچیده متفاوتی قرار دهند، محیط هایی که روبات در آنجا اعمال مختلف را پیش از انتخاب کردن یکی از آنها، تصور خواهد کرد. در این زمان تصور کردن روبات سوپر کامپیوترهای پرقدرتی چیزهایی را که در مغز روبات اتفاق می افتد آنالیز می کنند و به اعضای تیم نشان می دهند و تیم از داده هایی برای دیدن آگاهی روبات استفاده خواهد کرد.
آقای هالند نسبت به این طرح امیدواری زیادی ندارد. دلیل آن را می توان مواردی دانست که منتقدان طرح به آن وارد می کنند. این انتقادات به صورت زیر هستند:
اول این که روبات ها دقیقاً چیزهای مادی هستند، در حالی که شعور به چیزهای ذهنی غیر مادی نیاز دارد.
دومین مورد این است که روبات ها غیر ارگانیک هستند در صورتی که شعور و آگاهی فقط می تواند در یک مغز ارگانیک وجود داشته باشد.
در مورد سوم به این نکته اشاره می شود که روبات ها مصنوعی هستند، اما شعور هیچ سنخیتی با چیزهای مصنوعی ندارد، فقط چیزی طبیعی زاده شده و نه تولید شده می تواند دارای شعور و آگاهی باشد.
مورد آخر هم به سادگی بسیار زیاد روبات ها اشاره می کند، سادگی ای که هیچگاه به آنها اجازه با شعور شدن نمی دهد.
به هر حال باید تا سال 2006 منتظر ماند و دید آیا روبات ها هم می توانند عاشق، دل شکسته، شاد، غمگین، منطقی، زودرنج و... باشند یا نه؟

منبع: / ماهنامه / ویژه نامه ماه همشهری / شماره 2
نویسنده : عمید نمازی خواه