موضوع : پژوهش | مقاله

دانمارک در محاق

چاپ چند کاریکاتور در روزنامه ای دانمارکی و به دنبالش در دیگر کشورهای اروپایی، خشم مسلمانان را در سرتاسر جهان برانگیخته و این سوال را مطرح کرده است که آیا با حق آزادی بیان می توان ارزش های مذهبی را نادیده گرفت؟

آغاز ماجرا
کاریکاتورهایی که موجب خشم مسلمانان در سراسر دنیا شده اند، نخست در ماه سپتامبر در یک روزنامه دانمارکی چاپ شدند و سپس رسانه های دیگری در آلمان، ایتالیا، هلند، اسپانیا و فرانسه با این هدف که سعی دارند از حق آزادی بیان خود استفاده کنند، اقدام به چاپ آن کردند. شبکه تلویزیونی فرانسوی TF1 ،در یکی از بخش های خبری اصلی خود یکی از این کاریکاتورها را نشان داد. بی بی سی هم کاریکاتورها را پخش کرد، اما شبکه سی ان ان به دلیل احترام به اسلام تصمیم گرفت آن ها را نشان ندهد. شبکه الجزیره هم در گزارشی که راجع به این موضوع تهیه کرده بود ، کاریکاتورها را به شکلی غیرقابل تشخیص نشان داد.
این کاریکاتورها با نشان دادن حضرت محمد به حملات تروریستی، بمب گذاری، و بمب گذاران انتحاری می پردازد؛ اما بر اساس قوانین اسلامی این گونه اشارات به پیامبر خدا ممنوع است.
اصل ماجرا از آن جا شروع شد که در۱۷ سپتامبر 2005 (26 شهریور ماه) روزنامه دانمارکی پولیتیکن مقاله ای در مورد ترس از انتقاد از اسلام می نویسد و به مشکلاتی می پردازد که یک نویسنده برای پیدا کردن تصویرگری برای کتاب کودکی که راجع به زندگی حضرت محمد نوشته بوده ،با آن ها مواجه شده است. 30 سپتامبر (8 مهرماه) روزنامه جیلندزـ پوستن، یکی از پرفروش ترین روزنامه های دانمارک، 12 تا از این تصاویر را به چاپ رساند تا مشکل را به تصویر بکشد. این حرکات واکنش های خفیفی را به دنبال داشت، اما موج گسترده اعتراض ها در کشورهای مختلف زمانی آغاز شد که روزنامه ای نروژی در تاریخ 10 ژانویه (20 دی ماه) اقدام به چاپ مجدد آن ها کرد.

اعتراض ها
گروه های عراقی، مصری، و فلسطینی ،از مسلمانان درخواست کردند در تظاهرات شرکت کنند. در اندونزی، بعد از این که یک روزنامه این کشور این کاریکاتورها را در وب سایت خود گذاشت، حدود 300 نفر به زور وارد لابی ساختمانی شدند که سفارت دانمارک در آن واقع شده است. آنها نتوانستند به خود سفارت که در طبقه 25 ساختمان قرار گرفته برسند، اما علامت این سفارت را به رگبار تخم مرغ و گوجه فرنگی بستند. این معترضان خواهان ملاقات با اندرسون سفیر دانمارک شدندکه در این ملاقات اندرسون، عذرخواهی روزنامه دانمارکی را بار دیگر تکرار کرد. روزنامه اندونزیایی هم بعدا این کاریکاتورها را از روی سایت خود برداشت.
در تایلند ، حدود 300 نفر به تظاهرات اعتراض آمیز در مقابل سفارت دانمارک در بانکوک پرداختند. در عراق ،مهم ترین گرو ه مخالف حضور نیروهای آمریکایی، بیانیه ای روی اینترنت گذاشته که در آن خواستار خشونت علیه شهروندان کشورهای چاپ کننده این کاریکاتورها شده است. دبیران روزنامه های اردنی و فرانسوی که اقدام که چاپ این کاریکاتورها کردند اخراج شدند.در اردن، بعضی سوپرمارکت ها محصولات لبنی دانمارکی را از قفسه های خود خارج کردند و بعضی از شرکت هایی که در این کشور نام های خارجی داشتند، در آگهی هایی در روزنامه ها اعلام کردند دانمارکی نیستند. در مراکش و تونس نسخه های روزنامه فرانسوی که کاریکاتورها را چاپ کرده بود، توقیف شد. مردان مسلح دفتر اتحادیه اروپا را در غزه محاصره کردند و خواستار عذرخواهی دانمارکی ها شدند.نروژ بعد از تهدیدهای متعدد، نمایندگی خود در کرانه باختری را تعطیل کرد.تعدادی از روزنامه نگاران و امدادگران غربی از ترس حملات سرزمین های فلسطینی را ترک کرده اندو صدها دانشجو در پاکستان تظاهرات کردند.
کارخانجات لبنیات دانمارکی ، آرلا فودز اعلام کرده است در نتیجه تحریم محصولاتش در کشورهای مسلمان ،مجبور است 125 نفر از کارکنان خود را اخراج کند. سخنگوی این شرکت می گوید: ما خود را در میانه بازی پیدا کرده ایم که هیچ نقشی در آن نداریم. 40 سال طول کشید تا ما تجارتی عظیم در خاورمیانه به راه انداختیم و در عرض 5 روز شاهد توقف کامل آن بودیم. این شرکت سپس در تلاش برای نجات خود، در روزنامه های خاورمیانه هرگونه ارتباط خود با کاریکاتورها را نفی کرد. به علاوه، بزرگ ترین تولید کننده انسولین در دنیا که یک شرکت دانمارکی است،اعلام کرده داروخانه ها و بیمارستان های عربستان سعودی از قبول محصولات آن سر باز زده اند.
دفاتر روزنامه جیلندزپوستن به دلیل تهدید به بمب گذاری مجبور به تخلیه شدند.
سوریه، عربستان، و ایران سفرای خود را از دانمارک فرا خوانده اند. لیبی سفارت خود در دانمارک را تعطیل کرده است و عراق هم فرستاده دانمارک به این کشور را فراخوانده تا این کاریکاتورها را محکوم کند.
در تازه ترین حوادث روز شنبه 4 فوریه (15 بهمن) هزاران نفر سوری سفارت های دانمارک و نروژ را در دمشق به آتش کشیدند. فلسطینیان در غزه به تظاهرات پرداختند، پرچم دانمارک و آلمان را به آتش کشیدند و به ساختمان های اروپایی از جمله مرکز فرهنگی آلمان حمله کردند. روز یکشنبه (16 بهمن) هم مسلمانان در بیروت نمایندگی دانمارک را در این کشور به آتش کشیدند و یک محله مسیحی نشین را غارت کردند. در این حملات حداقل یک نفر کشته شد، 30 نفر که نیمی شان نیروهای امنیتی بودند صدمه دیدند و 200 نفر بازداشت شدند. پس از این خشونت ها، وزیر کشور لبنان، حسن صابعی ، کناره گیری خود را از مقامش اعلام کرد و این کشور رسما از دانمارک عذرخواهی کرد. در افغانستان هم موج اعتراض ها به کشته شدن یک نفر انجامید و مردم اندونزی باز هم در مقابل سفارت این کشور در جاکارتا اقدام به تظاهرات کردند. در عراق هزاران نفر خواستار قطع روابط با کشورهای چاپ کننده این کاریکاتورها شدند و در کشمیر پاکستان هم تمامی مغازه ها، مدارس، و شرکت ها به عنوان اعتراض یک روز تعطیل کردند و معترضان به خیابان ها ریختند.
رهبر حماس این کاریکاتورها را توهینی غیرقابل بخشش خوانده که مستحق مجازات مرگ است. گروه های مسلمان در کشورهای اروپایی مثل فرانسه و آلمان هم چاپ این کاریکاتورها را تقبیح کرده اند. جوانان مسلمان در پایتخت دانمارک درگیری های مختصری با پلیس داشته اند و حدود 700 نفر بیرون از سفارت دانمارک در لندن تظاهرات کردند.
رئیس جمهور ایران، آقای احمدی نژاد، از وزیر بازرگانی درخواست کرده نقض تمامی قراردادهای تجاری را با کشورهای اروپایی ای که روزنامه هایشان اقدام به چاپ این کاریکاتورها کرده اند، بررسی کند. وزیر حمل ونقل عراق هم در اقدامی مشابه اعلام کرد کشورش تمامی قرارداد های خود را با شرکت های دانماری لغو و از قبول کمک های مالی این کشور برای بازسازی عراق خودداری می کند. احمدی نژاد این تصاویر را نشانه وقاحت و گستاخی روزنامه های غربی نسبت به پیامبر اسلام و حداکثر انزجار صهیونیست های حاکم بر این کشورها نسبت به اسلام و مسلمانان دانست.
در همین حال، مقامات سازمان کنفرانس اسلامی اواخر ژانویه خواستار عذرخواهی رسمی از سوی دولت دانمارک شدند و نمایندگان این سازمان در تاریخ 5 فوریه موافقت کردند در تلاش برای پایان بخشیدن به اعتراض ها فبا وزیر امورخارجه دانمارک، پر استیگ مولر ، ملاقات کنند.

تلاش ها و واکنش های اروپاییان
نخست وزیر این کشور، فوگ راسموسن، سفرای کشورهای مختلف در کپنهاگ را گرد آورد تا در مورد این مساله با آن ها صحبت کند. البته راسموسن بعد از چاپ کاریکاتورها در ماه سپتامبر درخواست مذاکره از سوی 11 سفیر کشورهای مسلمان را در کپنهاگ رد کرده بود. در آن زمان نخست وزیر به دلیل رد این درخواست مورد انتقاد قرار گرفت. او اما در واکنش به سیل تازه خشونت ها اول ماه ژانویه (11 دی) در مصاحبه با تلویزیون عربستان از هرگونه توهین ابراز ناراحتی کرده اما تاکید داشته است که دولت این کشور مسئول مقالات روزنامه ها نیست.
روزنامه جیلندزـ پوستن در تاریخ 30 ژانویه (10 بهمن) به خاطر آن که موجب ناراحتی مسلمانان شده عذرخواهی کرده است، اما معتقد است که عملش بر اساس قوانین دانمارک قانونی بوده است.
پلیس دانمارک هم در تلاش برای آرام کردن واکنش ها با رهبران اسلامی این کشور ملاقات کرد.
در عین حال، وزارت امورخارجه دانمارک از اتباع خود خواسته است که از سفرهای غیرضروری به عربستان سعودی خودداری کنند و در دیگر کشورهای مسلمان مراقب خود باشند. با به آتش کشیده شدن سفارت های خارجی در دمشق، وزارت های خارجه دانمارک و نروژ از اتباع خود خواسته اند که بلافاصله سوریه را ترک کنند. اگرچه هیچ دیپلماتی در این حوادث آسیب ندیده است، اما وزارت امور خارجه سوئد و شیلی که سفارت هایشان در همان ساختمان سفارت دانمارک است اعلام کرده اند که به دلیل ضعف امنیتی به سوریه شکایت رسمی خواهد کرد. بعد از حادثه بیروت، وزارت امورخارجه دانمارک از اتباع خود در این کشور هم خواست که آن جا را ترک کنند.
دانمارک همچنین شروع به هدف قرار دادن رسانه های افراطی این کشور کرده است. یک ایستگاه رادیویی به دلیل دعوت به نابودی مسلمانان اجازه پخش خود را به مدت سه ماه از دست داد و پلیس این کشور هم مجری این رادیو را متهم به زیر پا گذاشتن قانون ضدنژادپرستی کرد ـ بر اساس این قانون تحریک به نفرت برعلیه گروه های مختلف بر مبنای مذهب، نژاد، و گرایش های جنسی غیرقانونی محسوب می شود ـ که این اتهام حتی امکان زندان را به دنبال دارد.
در عین حال فلمینگ رز، سردبیر فرهنگی روزنامه جیلندزـ پوستن در گفتگو با خبرگزاری سی ان ان اعلام کرد که خشونت های خاورمیانه ارتباط چندانی با این کاریکاتورها ندارد و نتیجه سخنان نادرست تعدادی رهبران رادیکال اسلامی است که از دانمارک به خاورمیانه سفر کرده و به دروغ به مردم گفته اند که این روزنامه در صدد است نسخه ای تازه از قرآن و ترجمه تازه ای از آن را در دانمارک چاپ و نام الله را حذف کند.
سازمان خبرنگاران بدون مرز اعلام کرده است که واکنش به این کاریکاتورها در دنیای عرب نشان گر عدم درک صحیح از آزادی مطبوعات به عنوان یک دستاورد مهم دموکراسی است.
صدراعظم آلمان، انجلا مرکل، هم اعلام کرده است که آسیب دیدن مسلمانان را درک می کند ـ اما این مساله را توجیه کننده خشونت نمی داند.
حمید کرزای، رئیس جمهور افغانستان، خواستار بخشش مساله شده است: خداوند به ما می آموزد که ببخشاییم. بنابراین ما ـ همان قدر که به شدت این موضوع را تقبیح می کنیم ـ باید فراتر از این بحث ها بمانیم و خودمان را در سطح کسانی که این کاریکاتورها را چاپ کرده اند قرار ندهیم.
واتیکان اگرچه این واکنش های خشونت بار مسلمانان را تقبیح کرده اما اعلام کرده است که شیوه های خاصی از انتقاد قابل قبول نیست: حق آزادی تفکر و بیان ... نمی تواند حق جریحه دار کردن احساسات مذهبی معتقدان را به دنبال داشته باشد.
ایالات متحده به آتش کشیدن سفارت خانه ها را محکوم و دولت سوریه را به خاطر ناتوانی در ایجاد امنیت سرزنش و حتی متهم به حمایت از اعتراض ها کرده است. در عین حال، دولت بوش این کاریکاتورها را توهین آمیز خوانده است ولی از حق رسانه ها برای چاپ آن ها دفاع کرده است.
کوفی عنان، دبیرکل سازمان ملل، در بیانیه ای اعلام کرده است که انزجار از این کاریکاتورها نمی تواند خشونت را توجیه کند، حداقل زمانی که این خشونت ها متوجه کسانی می شود که هیچ مسوولیت یا کنترلی بر روزنامه های موردنظر ندارند.
جک استرا، وزیر امورخارجه انگلیس، هم این خشونت ها خصوصا به آتش کشیدن سفارت خانه ها را بسیار زشت و کاملا غیرقابل توجیه اعلام کرده و خواستار آرام شدن اوضاع شده است.
وزیر امور خارجه دانمارک، پر استیگ مولر، در بیانیه ای در رادیوی دولتی کپنهاگ اظهار داشته است: دولت قصد ندارد به مسلمانان توهین کند. ما می خواهیم به همه توضیح دهیم که دیگر کافی است.
راسموسن، نخست وزیر دانمارک، معتقد است که این کاریکاتورها با فراتر رفتن از مرز دانمارک آزادی بیان غربی و قواعد اسلامی را در تقابل با هم قرار داده است.
مجله تایمز هم که خود از چاپ این کاریکاتورها خودداری کرده است، به نمونه دیگری از خودسانسوری رسانه های آمریکایی در مسایل مربوط به مذهب اشاره می کند. زمانی که اوکانر خواننده در سال 1992 با پاره کردن عکسی از پاپ در یک برنامه تلویزیونی، خشم کاتولیک ها را برانگیخت، تکرار این برنامه با حذف عمل این خواننده صورت گرفت
دیدگاهی تامل برانگیز
رمزی بارود، نویسنده کتاب انتفاضه دوم فلسطین: شرح مبارزه یک ملت (انتشارات پلوتو، لندن، زیر چاپ) و سردبیر PalestineChronicle.com مطلب جالبی راجع به سیر تحولات ناشی از این کاریکاتورها دارد (Asia Times Online ). او در تقبیح چاپ این کاریکاتورها می نویسد:
به تصویر کشیدن پیامبری که مورد احترام میلیون ها نفر در سراسر دنیاست به عنوان یک تروریست چه منفعتی دارد؟ این گونه به تصویر کشیدن مردی که در شکل گیری معنوی جمعیت زیادی از انسان ها نقش داشته است چه کمکی به طنز یا خرد آدمی می کند؟ هیچ، جز این که احساسات ناخوشایند و تحقیری را که میلیون ها مسلمان به دلیل نفرت ناشی از جنگ های غربی به رهبری آمریکا با آن همه تراژدی و خون ریزی بی پایان تجربه می کنند تشدید می کند.
حتی بهانه آزادی مطبوعات هم دفاع چندان منطقی از این کاریکاتورها نیست. ... به علاوه چرا نباید اعتراف کنیم که در بیشتر جوامع غربی ارزش های سوال برانگیز بسیاری، هم قدیمی و هم تازه، به صورت تابو وجود دارند که عده کمی جرات پرداختن به آن ها را دارند، که مساله قتل عام یهودیان یکی از آن هاست.
مجله تایمز هم که خود از چاپ این کاریکاتورها خودداری کرده است، به نمونه دیگری از خودسانسوری رسانه های آمریکایی در مسایل مربوط به مذهب اشاره می کند. زمانی که اوکانر خواننده در سال 1992 با پاره کردن عکسی از پاپ در یک برنامه تلویزیونی، خشم کاتولیک ها را برانگیخت، تکرار این برنامه با حذف عمل این خواننده صورت گرفت.
اما نکته جالبی که بارود مطرح می کند در مورد اتحاد و پاسخ جمعی اعراب و مسلمانان به این مساله است. او با اشاره به سرعت شکل گیری حرکت ضددانمارکی، تحریم محصولات دانمارکی، و تلاش های مصرانه دیپلماتیک، حرکت متحدانه دفاتر جامعه عرب در دانماک و دیگر کشورهای اروپایی را یکی از هماهنگ ترین مبارزات هدایت شده از سوی اعراب از زمان جنگ 1973 می داند.
به علاوه به گزارش خبرگزاری بی بی سی، نمایندگان اعراب قصد دارند موضوع را به سازمان ملل ببرند با این امید که قطعنامه ای به تصویب برسانند، قطعنامه ای که توسط تحریم هایی که مذهب را در مقابل توهین ها حفاظت می کند حمایت شود.
بارود سپس می افزاید: این اتحاد آن زمان که بیش از همه به آن نیاز بود کجا بود؟ این سوال به این معنی نیست که تجاوز به باورهای مردم ـ هر مردمی و هر باوری ـ باید ساده گرفته شود. با این حال، اگر اعراب می توانند در سازمان دهی چنین مبارزات مردمی و موثری به کمک نیروهای اقتصادی، سیاسی، و دیپلماتیک به توافق دست یابند، پس چرا برای شکل دهی چنین مبارزاتی برعلیه جنگ آمریکا در عراق، حمایت بی قید وشرط این کشور از اسراییل، سیاست خارجی متکبرانه آن و بازی های گسترده دموکراسی که می خواهد بر همه کس تحمیل کند کاملا ناتوانند؟
او در جایی دیگر با اشاره به یک دهه تحریم های سازمان ملل به رهبری آمریکا برعلیه عراق می گوید: بر اساس قدیمی ترین و متعادل ترین گزارش های سازمان ملل، بیش از 500 هزار کودک عراقی در نتیجه کمبود دارو [ در این دوران] جان خود را از دست دادند. آن موقع این اعتراض مردمی، خشم دیپلماتیک، و مبارزات تحریمی کجا بودند؟
من نگران آنم که مبارزه به رهبری مسلمانان و اعراب برعلیه دانمارک به گسترش شکاف میان دو دنیا منجر شود، شهرت اعراب را به عدم تحمل عقاید دیگران تقویت کند و فرصتی استثنایی برای کاریکاتوریستی بی اهمیت فراهم آورد: فرصت شهادت در راه آزادی مطبوعات و قرارداد چاپ کتاب.
بارود از سوی دیگر معتقد است که مقام حضرت محمد بس بالاتر از آن است که با کاریکاتوری دانمارکی در خطر قرار بگیرد. پس آیا درست است که انرژی جمعی مسلمانان صرف تنبیه یک کشور کوچک اروپایی شود وقتی که پایگاه های نظامی آمریکا در قلب سرزمین های مسلمان نفوذ کرده اند و رستوران ها و محصولات آمریکایی در هر گوشه و کناری پراکنده شده اند بدون این که کسی توجهی کند یا اهمیت بدهد؟
در هر حال اکنون با تشدید خشم برانگیخته شده در قلب های مسلمانان، این سوال مطرح می شود که حد آزادی بیان تا کجاست و غرب با این چالش روبرو است که چطور این خشم را فرو نشاند و بهترین راه حل را برای بحرانی بین المللی که با یک کاریکاتور به راه افتاد پیدا کند.