کتاب «ایده جهان اسلام: تاریخچه فکری جهانی» نوشته جمیل آییدین یک تحلیل عمیق از ایده جهان اسلام به عنوان یک مفهوم تاریخی و فکری است. نویسنده در این کتاب بررسی می‌کند که چگونه ایده “جهان اسلام” به مرور زمان شکل گرفته و به چه شیوه‌ای به وسیله بازیگران مختلف در جوامع مسلمان و در ارتباط با قدرت‌های جهانی به کار رفته است. در این کتاب، آییدین نگاهی موشکافانه به تغییرات فکری و سیاسی در جهان اسلام از دوران پیش از قرن نوزدهم تا اواخر قرن بیستم می‌اندازد.

خلاصه‌ای از هر فصل:

مقدمه: “جهان اسلام” چیست؟

آییدین کتاب خود را با بررسی مفهوم جهان اسلام و این که چگونه این ایده به صورت تاریخی و فکری شکل گرفته، آغاز می‌کند. او توضیح می‌دهد که این ایده یک مفهوم است که به مرور زمان توسط دولت‌ها، رهبران مذهبی و نخبگان سیاسی مسلمان و غیراسلامی توسعه یافته است.

فصل اول: «یک امت امپراتوری قبل از قرن نوزدهم»

این فصل به بررسی وضعیت سیاسی و دینی جهان اسلام در دوران امپراتوری‌های بزرگ مسلمان مانند امپراتوری عثمانی و صفوی می‌پردازد. آییدین تأکید می‌کند که در این دوره، هیچ مفهومی واحد از “جهان اسلام” وجود نداشت و جوامع مسلمان بیشتر تحت تأثیر امپراتوری‌های مختلف قرار داشتند که بیشتر به قدرت‌های منطقه‌ای و سیاسی خود توجه داشتند تا یک هویت فراملی اسلامی.

فصل دوم: «تقویت نظم جهانی امپراتوری (1814–1878)»

در این فصل، نویسنده به چگونگی تغییرات در جهان اسلام در قرن نوزدهم و در جریان رقابت‌های استعماری و امپراتوری‌های غربی می‌پردازد. او بررسی می‌کند که چگونه قدرت‌های اروپایی، به ویژه بریتانیا، تلاش کردند تا از اختلافات بین مسلمانان و جوامع دیگر برای پیشبرد اهداف استعماری خود بهره‌برداری کنند.

فصل سوم: «جستجو برای هماهنگی بین ملکه و خلیفه (1878–1908)»

در این دوره، تلاش‌هایی از سوی مسلمانان و قدرت‌های غربی برای یافتن یک نوع همزیستی بین هویت‌های سیاسی و دینی در جهان اسلام صورت گرفت. نویسنده به بررسی روابط دیپلماتیک بین امپراتوری‌های مسلمان و قدرت‌های اروپایی می‌پردازد.

فصل چهارم: «نبرد اوهام ژئوپلیتیکی (1908–1924)»

در این بخش، آییدین به نقش ایده‌های ژئوپلیتیکی در شکل‌گیری جهان اسلام و چالش‌هایی که در این دوران وجود داشت، می‌پردازد. او تأکید می‌کند که این دوره با شکست خلافت عثمانی و تغییرات بزرگ در سیاست‌های جهانی همراه بود.

فصل پنجم: «سیاست مسلمانان در دوره بین دو جنگ (1924–1945)»

این فصل به بررسی تغییرات سیاسی و فکری مسلمانان در دوره بین دو جنگ جهانی می‌پردازد. نویسنده به شکل‌گیری جنبش‌های ملی‌گرایانه در کشورهای اسلامی و تأثیرات سیاسی آن‌ها بر هویت اسلامی اشاره می‌کند.

فصل ششم: «احیای بین‌المللی‌گرایی مسلمانان (1945–1988)»

آخرین فصل کتاب به بررسی تلاش‌های مسلمانان پس از جنگ جهانی دوم برای بازسازی هویت و سیاست بین‌المللی اسلامی اختصاص دارد. نویسنده به نقش سازمان‌های بین‌المللی و جنبش‌های سیاسی مسلمانان در این دوره اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه ایده جهان اسلام در این دوره دوباره به یک مسئله مهم تبدیل شد.

نتیجه‌گیری:

در پایان کتاب، آییدین به اهمیت بازنگری تاریخی و ضرورت بازیابی عدالت اجتماعی در جهان اسلام می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که مفهوم “جهان اسلام” نباید به عنوان یک ایده ثابت و تغییرناپذیر در نظر گرفته شود، بلکه باید به عنوان یک پروژه فکری و سیاسی در حال تکامل درک شود.

تحلیل:

کتاب جمیل آییدین یک تحلیل انتقادی از چگونگی شکل‌گیری و تحول ایده “جهان اسلام” است. او با استفاده از دیدگاه‌های تاریخی و سیاسی نشان می‌دهد که این مفهوم در طول زمان به شیوه‌های مختلفی توسط قدرت‌های امپریالیستی و نخبگان مسلمان استفاده شده است. آییدین تأکید می‌کند که ایده جهان اسلام همیشه تحت تأثیر تعاملات سیاسی و قدرت‌های خارجی بوده و نمی‌توان آن را به عنوان یک هویت واحد و همگن تعریف کرد.

این کتاب نه تنها برای محققان و دانشجویان تاریخ و علوم سیاسی مفید است، بلکه برای هر کسی که به درک بهتری از روابط پیچیده بین جهان اسلام و غرب علاقه‌مند است، توصیه می‌شود.