ازدواج با اهل کتاب یکی از موضوعات مهم در فقه اسلامی است که در قرآن و منابع فقهی به آن پرداخته شده است. اهل کتاب به پیروان ادیان یهودیت، مسیحیت و صابئین گفته می‌شود که به کتاب‌های آسمانی پیش از اسلام ایمان دارند. در اینجا به بررسی احکام و شرایط ازدواج با اهل کتاب بر اساس منابع اسلامی می‌پردازیم.

۱. جواز ازدواج با زنان اهل کتاب

قرآن کریم در آیه ۵ سوره مائده به صراحت ازدواج با زنان پاکدامن اهل کتاب را جایز دانسته است:
«الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ… وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ إِذَا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسَافِحِینَ وَلَا مُتَّخِذِی أَخْدَانٍ…»
(مائده، آیه ۵)

این آیه ازدواج با زنان پاکدامن از اهل کتاب را به شرط رعایت اصولی مانند پرداخت مهریه و پاکدامنی (دوری از زنا و روابط نامشروع) جایز می‌داند.

۲. شرط پاکدامنی در ازدواج

یکی از شروط اساسی در ازدواج با اهل کتاب، پاکدامنی و عفت زن است. در این زمینه، امام صادق (ع) نیز تأکید کرده‌اند که مقصود از “محصنات” در آیه، زنان عفیف و پاکدامن هستند. (تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۹۶)
بنابراین، ازدواج با زنانی که عفت و پاکدامنی را رعایت نمی‌کنند، جایز نیست.

۳. پرداخت مهریه زن کتابی

پرداخت مهریه در ازدواج با زنان اهل کتاب نیز همانند ازدواج با زنان مسلمان ضروری است. قرآن کریم تأکید می‌کند که مرد مسلمان باید مهریه زن را به او بپردازد:
«إِذَا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ…»
(مائده، آیه ۵)

۴. هشدار خداوند به مؤمنان

خداوند در ادامه آیه ۵ سوره مائده به مؤمنان هشدار می‌دهد که معاشرت با اهل کتاب نباید باعث تزلزل ایمان آنها شود:
«وَمَنْ یَکْفُرْ بِالْإِیمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ.»
این هشدار به این معناست که مؤمنان باید مراقب باشند تا روابط با اهل کتاب، ایمان و اعتقادات آنها را تحت تأثیر قرار ندهد.

۵. احکام فقهی ازدواج با اهل کتاب

۵.۱. ازدواج مسلمان با اهل کتاب

• برای زن مسلمان: ازدواج با مردان اهل کتاب (چه یهودی، مسیحی یا صابئی) جایز نیست، چه به صورت دائم و چه موقت.
• برای مرد مسلمان: ازدواج با زنان اهل کتاب دارای شرایط خاصی است:
  • ازدواج دائم با زن کتابی بنابر نظر مشهور فقیهان شیعه جایز نیست و تنها ازدواج موقت با آنها مجاز است.
  • برخی فقیهان ازدواج دائم را نیز جایز دانسته‌اند، اما احتیاط واجب در این است که از ازدواج دائم خودداری شود.

۵.۲. ازدواج بین اهل کتاب

اگر ازدواج بین اهل کتاب مطابق با مذهب و قوانین دینی آنها انجام شود، اسلام آن را به رسمیت می‌شناسد. حتی اگر یکی از زوجین مسلمان شود، ازدواج آنها تا زمانی که شرایط خاصی پیش نیاید، معتبر باقی می‌ماند.

۵.۳. حکم زوجیت پس از اسلام آوردن یکی از زوجین

• اگر شوهر کتابی مسلمان شود:
  ازدواج آنها برقرار می‌ماند، چه اسلام او قبل از دخول باشد یا بعد از آن.
• اگر زن کتابی مسلمان شود:
  اگر اسلام آوردن او قبل از دخول باشد، ازدواج به‌طور خودکار فسخ می‌شود. اما اگر پس از دخول باشد، ادامه ازدواج به وضعیت شوهر بستگی دارد.

۶. دلایل و حکمت‌ها

چرا ازدواج زن مسلمان با اهل کتاب ممنوع است؟

• حفظ ایمان زن مسلمان: در اسلام، زن به‌عنوان محور خانواده شناخته می‌شود و تأثیر زیادی بر تربیت فرزندان دارد. ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان ممکن است باعث تزلزل ایمان او یا فرزندانش شود.
• ولایت مرد در خانواده: در اسلام، مرد به‌عنوان سرپرست خانواده شناخته می‌شود. اگر مرد غیرمسلمان باشد، ممکن است ارزش‌های اسلامی در خانواده تحت تأثیر قرار گیرد.

چرا ازدواج مرد مسلمان با زن کتابی مجاز است؟

• تأثیرگذاری مرد مسلمان: مرد مسلمان می‌تواند با رفتار و اعتقادات خود، زن کتابی را به اسلام نزدیک کند.
• حفظ ایمان خانواده: در ازدواج با زن کتابی، مرد مسلمان همچنان نقش سرپرست خانواده را دارد و می‌تواند ارزش‌های اسلامی را در خانواده حفظ کند.

۷. نتیجه‌گیری

ازدواج با اهل کتاب در اسلام تحت شرایط خاصی جایز است. مرد مسلمان می‌تواند با زنان پاکدامن اهل کتاب ازدواج کند، اما این ازدواج باید با رعایت اصولی مانند پرداخت مهریه، پاکدامنی و حفظ ایمان صورت گیرد.
در مقابل، ازدواج زن مسلمان با مردان اهل کتاب به‌طور کلی ممنوع است، زیرا ممکن است به تزلزل ایمان و ارزش‌های اسلامی خانواده منجر شود.

این احکام نشان‌دهنده نگاه واقع‌گرایانه اسلام به روابط انسانی و اهمیت حفظ ایمان و ارزش‌های دینی در خانواده است.

منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر:

1. المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبایی
2. تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی
3. تحریر الوسیله، امام خمینی
4. زن در آیینه جمال و جلال، آیت‌الله جوادی آملی
5. قرآن و مقام زن، سید علی کمالی