کتاب «گونه‌شناسی کنشگری روحانیت در شبکه‌های اجتماعی» به بررسی نقش و کنشگری روحانیون در شبکه اجتماعی اینستاگرام پرداخته و تلاش می‌کند تا با تحلیل رفتارها و بازنمایی‌های هویتی طلاب در این فضا، گونه‌های مختلف کنشگری آن‌ها را شناسایی و طبقه‌بندی کند. این اثر، با بهره‌گیری از نظریه گافمن و مطالعه کیفی صفحات اینستاگرامی روحانیون، 10 گونه اصلی کنشگری را معرفی کرده و ویژگی‌های هر یک را به‌تفصیل بررسی نموده است.

موضوع و ضرورت پژوهش

شبکه اجتماعی اینستاگرام با ویژگی‌هایی همچون بستر موبایلی، عکس‌محوری، واقعه‌نگاری لحظه‌ای و تمرکز بر کاربر، بستری مناسب برای ظهور و بروز هویت‌ها و خودهای متنوع فراهم کرده است. این ویژگی‌ها به کاربران، از جمله روحانیون، امکان می‌دهد تا در عرصه‌های مختلف کنشگری کنند و هویت‌های متمایزی را بازنمایی نمایند.

روحانیت به‌عنوان گروهی اجتماعی که ارتباط‌محوری تبلیغ و تفسیر دین از ویژگی‌های اصلی آن است، در این فضا می‌تواند نقش‌آفرینی‌های متنوعی داشته باشد. این کتاب با هدف گونه‌شناسی طلاب کنشگر در اینستاگرام، به تحلیل رفتارها و بازنمایی‌های آنان در این شبکه اجتماعی پرداخته است.

روش پژوهش

پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از تحلیل محتوای کیفی قیاسی انجام شده است. مراحل اصلی پژوهش عبارت‌اند از:

1. مطالعه صفحات اینستاگرامی: تحلیل حدود 300 صفحه اینستاگرامی روحانیون فعال، با تمرکز بر ویژگی‌های بازنمایی خود و متمایز بودن.
2. انتخاب نمونه‌ها: از میان صفحات بررسی‌شده، ابتدا 40 مورد و در نهایت 10 گونه اصلی انتخاب شدند.
3. مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته: طراحی سؤالات کلی و اختصاصی و انجام مصاحبه با کاربران مورد مطالعه.
4. تحلیل داده‌ها: تحلیل محتوای کیفی داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها و استخراج 60 مفهوم کلیدی و مختصات گونه‌های اصلی.

یافته‌های پژوهش: 10 گونه کنشگری روحانیت در اینستاگرام

نتایج پژوهش نشان‌دهنده وجود 10 گونه اصلی کنشگری روحانیون در اینستاگرام است. هر یک از این گونه‌ها دارای ویژگی‌های خاصی در پشت و جلوی صحنه هستند که در کتاب به تفصیل توضیح داده شده‌اند. این گونه‌ها عبارت‌اند از:

نهادی؛ خودبنیادگرا:

• روحانیونی که با تأکید بر نهادهای دینی و سنتی، هویت خود را بازنمایی می‌کنند.

بازاندیش دینی؛ خود تجددطلب:

• روحانیونی که با رویکردی نوگرا و تجددطلب، به بازاندیشی در مفاهیم دینی می‌پردازند.

مبلغ؛ خود فانتزی:

• روحانیونی که با رویکردی خلاقانه و گاه فانتزی، به تبلیغ دین در اینستاگرام می‌پردازند.

امدادگر اجتماعی؛ خود یاریگر:

• روحانیونی که در زمینه امدادرسانی اجتماعی و کمک به نیازمندان فعال هستند.

امداد فرهنگی؛ خود معلمی:

• روحانیونی که با نقش‌آفرینی به‌عنوان معلم یا مروج فرهنگی، فعالیت می‌کنند.

سبک زندگی؛ خود رمانتیک:

• روحانیونی که با تأکید بر جنبه‌های سبک زندگی و روابط اجتماعی، هویت خود را بازنمایی می‌کنند.

شیخوخیت؛ خود عقلایی:

• روحانیونی که با تأکید بر نقش شیخوخیت و خردگرایی، در اینستاگرام حضور دارند.

دین عرفی؛ خود ممنوعه:

• روحانیونی که با رویکردی عرفی و گاه جنجالی، به بازنمایی دین می‌پردازند.

گفتمانی؛ خود تمایزگرا:

• روحانیونی که به‌عنوان نمایندگان یک گفتمان خاص، هویت خود را بازنمایی می‌کنند.

آگاهی‌بخش؛ خود روشنگر:

• روحانیونی که با هدف روشنگری و آگاهی‌بخشی، در اینستاگرام فعالیت می‌کنند.

ویژگی‌های برجسته کتاب

1. رویکرد نظری قوی:
   • استفاده از نظریه گافمن برای تحلیل بازنمایی هویت و کنشگری در فضای مجازی.
2. تحلیل عمیق و کیفی:
   • تحلیل دقیق محتوای صفحات اینستاگرامی و مصاحبه‌های نیمه‌ساخت‌یافته با کاربران.
3. طبقه‌بندی جامع:
   • شناسایی و طبقه‌بندی 10 گونه اصلی کنشگری روحانیون در اینستاگرام.
4. تمرکز بر فضای مجازی:
   • بررسی یکی از مهم‌ترین عرصه‌های کنشگری معاصر روحانیون، یعنی شبکه اجتماعی اینستاگرام.

دستاوردها و نتیجه‌گیری

این کتاب نشان می‌دهد که روحانیون در فضای مجازی، به‌ویژه در اینستاگرام، کنشگری‌های متنوعی دارند و هر یک از آن‌ها با بازنمایی هویتی خاص، نقش‌آفرینی می‌کنند. این تنوع، نشان‌دهنده پتانسیل بالای فضای مجازی برای تبلیغ دین و گسترش گفتمان‌های دینی است.

در عین حال، کتاب به اختصاصات پشت و جلوی صحنه‌ای هر گونه اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه اینستاگرام به‌عنوان بستری برای ظهور هویت‌های متنوع و متمایز عمل می‌کند.

مخاطبان کتاب

این کتاب برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان مفید است، از جمله:

• پژوهشگران علوم اجتماعی و دینی که به بررسی نقش روحانیون در فضای مجازی علاقه‌مندند.
• طلاب و روحانیون فعال در فضای مجازی که به دنبال بهبود کنشگری خود در شبکه‌های اجتماعی هستند.
• فعالان فرهنگی و اجتماعی که به تحلیل رفتارها و هویت‌های دینی در فضای مجازی علاقه دارند.

نتیجه‌گیری

کتاب «گونه‌شناسی کنشگری روحانیت در شبکه‌های اجتماعی» اثری نوآورانه و جامع است که به تحلیل رفتارها و بازنمایی‌های هویتی روحانیون در اینستاگرام می‌پردازد. این اثر با بهره‌گیری از نظریه‌های اجتماعی و روش‌های کیفی، به شناسایی گونه‌های مختلف کنشگری پرداخته و تصویری دقیق از نقش روحانیون در فضای مجازی ارائه می‌دهد.

این کتاب می‌تواند منبعی ارزشمند برای پژوهشگران، روحانیون و فعالان فضای مجازی باشد و به درک بهتر از نقش دین و روحانیت در عصر دیجیتال کمک کند.