آشنایی با حبیب دوانلو: روانکاو ایرانی-کانادایی و مبدع رواندرمانی پویشی فشرده کوتاهمدت (ISTDP)
حبیب دوانلو (Habib Davanloo)، متولد ۱۷ مهر ۱۳۰۶ (۱۹۲۷ میلادی)، روانکاو و روانپزشک برجسته ایرانی-کانادایی است که بهعنوان یکی از پیشگامان رواندرمانی در سطح جهانی شناخته میشود. او مبتکر روش رواندرمانی پویشی فشرده کوتاهمدت (Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy - ISTDP) است که تأثیر عمیقی بر رواندرمانی مدرن گذاشته است. دوانلو استاد روانپزشکی دانشگاه مکگیل در مونترال کانادا بود و اکنون بازنشسته افتخاری است. او با پژوهشهای نوآورانه خود، روشهای درمانی کارآمدتری برای مقابله با اختلالات روانی ارائه کرده است.
زندگینامه و تحصیلات
تحصیلات اولیه و آغاز فعالیت حرفهای
حبیب دوانلو در تهران متولد شد و تحصیلات پزشکی خود را در ایران به پایان رساند. او پس از اتمام دوران سربازی، برای ادامه تحصیل به ایالات متحده رفت و در دانشگاه هاروارد در رشته روانپزشکی و روانکاوی کلاسیک آموزش دید. در این دوران، او تحت تأثیر نظریات زیگموند فروید و روانکاوی کلاسیک قرار گرفت، اما بهمرور زمان به محدودیتهای این روش پی برد و به دنبال رویکردهای نوین درمانی گشت.
فعالیت در کانادا
دوانلو پس از تحصیل در هاروارد، به کانادا مهاجرت کرد و بهعنوان استاد روانپزشکی در دانشگاه مکگیل در مونترال مشغول به کار شد. او در این دوره، تحقیقات گستردهای در زمینه رواندرمانی انجام داد و روش ISTDP را توسعه داد.
نوآوریها و دستاوردهای علمی
رواندرمانی پویشی فشرده کوتاهمدت (ISTDP)
روش ISTDP یکی از برجستهترین دستاوردهای دوانلو است. این روش درمانی بر شناسایی و تجربه احساسات سرکوبشده و حل تعارضات ناهشیار تمرکز دارد. ISTDP به بیماران کمک میکند تا با احساسات واقعی خود مواجه شوند و از مکانیسمهای دفاعی ناسازگارانه عبور کنند.
ویژگیهای اصلی ISTDP
- تمرکز بر احساسات ناهشیار: دوانلو معتقد بود که بسیاری از مشکلات روانی ناشی از سرکوب احساسات ناهشیار است.
- کوتاهمدت بودن درمان: برخلاف روانکاوی کلاسیک که ممکن است سالها طول بکشد، ISTDP معمولاً در ۱۲ تا ۴۰ جلسه انجام میشود.
- استفاده از ضبط ویدئویی جلسات درمانی: دوانلو از ضبط ویدئویی برای تحلیل دقیق جلسات و بهبود روشهای درمانی استفاده میکرد.
- تمرکز بر مثلث تعارض و مثلث شخص: این روش به بررسی تعارضات هیجانی و روابط بیمار در گذشته، حال و رابطه با درمانگر میپردازد.
مثلث تعارض و مثلث شخص
دوانلو از دو مثلث برای تحلیل و درمان بیماران استفاده کرد:
- مثلث تعارض: شامل سه عنصر احساسات سرکوبشده، اضطراب و دفاعها است.
- مثلث شخص: شامل روابط بیمار با افراد گذشته، افراد کنونی و درمانگر است. این مثلث به بررسی الگوهای تکراری در روابط بیمار کمک میکند.
قفلگشایی ناخودآگاه
یکی از مفاهیم کلیدی در ISTDP، قفلگشایی ناخودآگاه است. دوانلو معتقد بود که با شکستن مقاومتهای بیمار و تجربه احساسات ناهشیار، میتوان به تغییرات عمیق و پایدار در شخصیت و رفتار بیمار دست یافت.
پژوهشهای تجربی
دوانلو با ضبط ویدئویی بیش از ۶۰۰ جلسه درمانی، به بررسی دقیق فرآیندهای ناهشیار پرداخت. او با تحلیل این جلسات، نظریههای خود را درباره منشأ اختلالات روانی و روشهای درمانی بهبود بخشید.
نقد روانکاوی کلاسیک
دوانلو بهطور علنی از محدودیتهای روانکاوی کلاسیک انتقاد کرد. او نظریههای فروید درباره تعارض ادیپی و تثبیت غریزی را ناکافی دانست و تأکید کرد که بسیاری از اختلالات روانی ناشی از گسیختگی در روابط دلبستگی اولیه هستند.
مراحل درمان در ISTDP
در روش ISTDP، درمانگر به بیمار کمک میکند تا بر احساسات سرکوبشده خود غلبه کند و اضطراب و دفاعهای ناسازگارانه را مدیریت کند. مراحل اصلی درمان عبارتند از:
- مصاحبه و ارزیابی اولیه: شناسایی مشکلات بیمار و تعیین اهداف درمانی.
- برقراری پیمان درمانی: ایجاد اتحاد درمانی بین درمانگر و بیمار.
- شناسایی الگوهای دفاعی: بررسی رفتارها و مکانیسمهای دفاعی بیمار.
- فشار و چالش: مواجهه بیمار با احساسات ناهشیار و مقاومتهای او.
- تحلیل انتقال: بررسی رابطه بیمار با درمانگر بهعنوان بازتابی از روابط گذشته.
- قفلگشایی ناخودآگاه: تجربه و حل تعارضات هیجانی ناهشیار.
- ارزیابی نهایی: بررسی نتایج درمان و تثبیت تغییرات.
تأثیر و میراث
تأثیر بر رواندرمانی مدرن
حبیب دوانلو با توسعه ISTDP، رواندرمانی را به روشی کارآمدتر و مؤثرتر تبدیل کرد. روش او در درمان اختلالات شخصیت، افسردگی، اضطراب، سوءمصرف مواد و اختلالات جسمانیسازی (Somatization) بسیار موفق بوده است.
نقلقول دیوید مالان
دیوید مالان، یکی از روانکاوان برجسته، درباره دوانلو میگوید:
“فروید ناخودآگاه را کشف کرد، اما دوانلو شیوه استفاده از آن را عرضه کرد.”
تأسیس انستیتو آموزشی دوانلو
در سال ۲۰۱۷، انستیتو آموزشی دوانلو با مجوز رسمی او در ایران تأسیس شد. این انستیتو به آموزش روش ISTDP و توسعه آن در ایران میپردازد.
کتابها و آثار دوانلو
دوانلو دو کتاب برجسته دارد که به فارسی ترجمه شدهاند:
- رواندرمانی پویشی کوتاهمدت
- قفلگشایی ناخودآگاه
نقدها و چالشها
محدودیتهای روش ISTDP
اگرچه روش ISTDP بسیار مؤثر است، اما اجرای آن به مهارت بالایی نیاز دارد. یادگیری این روش زمانبر است و درمانگر باید توانایی مشاهده دقیق و تحلیل لحظهبهلحظه رفتار بیمار را داشته باشد.
واکنشها به روش دوانلو
روش دوانلو با واکنشهای مختلفی مواجه شده است. برخی از روانکاوان، روش او را بسیار مؤثر و نوآورانه میدانند، درحالیکه برخی دیگر به دلیل شدت مواجهه با مقاومت بیمار، آن را بیشازحد چالشبرانگیز میدانند.
نتیجهگیری
حبیب دوانلو یکی از برجستهترین روانکاوان و روانپزشکان معاصر است که با توسعه روش ISTDP، تحولی در رواندرمانی ایجاد کرد. او با استفاده از پژوهشهای تجربی و تحلیل دقیق فرآیندهای ناهشیار، روش درمانی کارآمدتری برای مقابله با اختلالات روانی ارائه داد. میراث علمی و حرفهای دوانلو همچنان الهامبخش رواندرمانگران و پژوهشگران در سراسر جهان است.
نظر شما