نویسنده : سید حمید موسویان

استاد راهنما : مهدی لکزایی

مقطع : دکتری

استاد مشاور : عبدالکریمی

دانشگاه : دانشگاه ادیان و مذاهب

تاریخ دفاع : 1398

روش دین ‌شناسی میرچا الیاده، به عنوان یک متفکر اثرگذار در حوزه مطالعات ادیان، موضوع مطالعه این پژوهش است. الیاده با نقد روش‌ های دیگر مطالعه ادیان، اشکال عمده آنها را فروکاهش دین به سایر مؤلفه‌ ها معرفی می‌کند و خود می ‌کوشد با بهره‌ گیری از پدیدارشناسی دین، فهمی هم‌دلانه از دین ارایه نماید. مؤلفه ‌های روش پدیدارشناسی دین از نظر الیاده عبارت است از: مخالفت با فروکاهش امر قدسی، لزوم هم‌دلی، دیالکتیک امر قدسی و غیرقدسی، ماهیت تاریخی و تجربی، به دست‌آوردن ساختارهای زیرین پدیدارها، و رهیافت مقایسه‌ ای. از طرف دیگر، همه گام‌ های قبلی به باور الیاده باید به عنوان مقدمه ‌ای برای فهم و تفسیر پدیدار دینی و در نهایت، دین باشد؛ کاری که با هرمنوتیک خلاق، به نتیجه می‌ رسد. از نظر الیاده مطالعه ادیان، نباید یک مطالعه فارغ ‌دلانه باشد بلکه باید از طریق آن به درون فهم انسان دین ‌ورز از زمان و مکان و کل جهان، و رابطه آنها با امر مقدس نفوذ نماید. این فهم نه تنها نتیجه علمی در پی دارد بلکه جنبه‌ هایی از انسان را بر آفتاب می ‌افکند که می‌ تواند برای انسان امروز، مفید باشد و او را به انسان‌گرایی جدیدی رهنمون شود. در همین راستا، با مروری خلاصه بر اهم اندیشه ‌های الیاده در خصوص دین، جریان این روش را توسط او بررسی می کنیم. از نظر الیاده، توجه به تاریخ ادیان، در کنار بهره‌ گیری از پدیدارشناسی دین و هرمنوتیک، نگاهی دگرگونه به مناسک و آموزه ‌های دینی را موجب می‌شود. لذا او روش تکاملی و تجربی و به عبارتی، فارغ‌دلانه را مورد نقد قرار می ‌دهد. در این رویکرد، اسطوره و نماد در مطالعه ادیان، جایگاه ویژه ‌ای پیدا می ‌کنند. به عقیده او، انسان دین ‌ورز، زمان و مکان و کل جهان را در ارتباط با امر مقدس، درک می‌ نماید. جهان برای این انسان، در صورتی معنادار است که محل تجلی امر مقدس باشد. مناسک نیز تکرار شرایط اولیه قدسی است. در پایان نیز به بررسی و تحلیل انتقادهای مطرح شده نسبت به پدیدارشناسی دین و روش الیاده می ‌پردازم. حاصل کار نیز سخن از امکان ادامه روش پدیدارشناسی دین در عرصه دین ‌پژوهی البته همراه با برخی اصلاحات است.