مجله  فرهنگ زیارت  دیماه 1393 شماره 24-25 

«حرم» تکه ای از آسمان است که به زمین افتاده یا گوشه ای از خاک بهشت که برای متبرک کردن دنیا، پیش چشم انسان ها قرار گرفته است. جایی که انسان ها برای آسمانی شدن و بهشتی شدن بدان پناه می برند و دل های خسته خود را آرام می کنند. حرم پاک امامین عسکریین (علیهما السلام) به دست نابکاران از خدا بی خبر ویران شد و ساخت ضریح مقدس آن به امر آیت الله العظمی سیستانی در شهر کریمه اهل بیت (علیها السلام) آغاز شد و هنرمندانی از قم، تهران، اصفهان، شیراز و دیگر نقاط، نه با دستان دنیایی، که با دل های آسمانی خویش به ساخت این مضجع نورانی همت گماشتند. هنرمندان درودگر، قلم زن، گره بند، خاتم کار، ردیف چین، میناکار، خوش نویس، نه دست در دست هم، که دل به دل یکدیگر دادند تا تکه ای از آسمان در گوشه ای از زمین ساخته شود. اینان با مصالح دنیایی همچون چوب، مس، نقره، طلا، عاج فیل و استخوان شتر، سازه ای بهشتی ساختند تا بضاعت مزجات به آستان حضرت دوست برند. این نوشتار، گزارش گونه ای است از مراحل ساخت ضریح مقدس امامین عسکریین (علیهما السلام) در شهر قم از سال 1389 تا 1393 خورشیدی که ان شاءالله به زودی در شهر سامرا نصب خواهد شد.
نویسنده : محسن صفری صفحه : 241
همیشه تصورم از بهشت، چیزی بود شبیه یک باغ بزرگ؛ در کنار رودی و اناری در دست و محیطی همه شور و قلوبی همه آرام از عشق، آرام از عیش. . . ولی هر چه در این مزرعه دنیا بیشتر قدم زدم و به چشم سر بیشتر دیدم و به گوش جان بیشتر تجربه کردم، نگاهم به این روضه رضوان تغییر کرد.

دریافتم که یک وقت هایی، یک مکان هایی در همین مزرعه فانی نیز هست که اگر دل بهشتی داشته باشی، تو را از عطر جنت رضوان سیراب می کند. بیهوده نیست که یک وقت هایی و یک جاهایی به قدری در ملکوت غرق می شوی که دوست داری تا ابد همان جا متوقف شوی. آن قدر این لحظات شیرین هستند و آن قدر حس سبکی می کنیم که گویی بساط تمام لذایذ دنیا را در همین ساعت و همین جا و همین لحظه پهن کرده اند و تو مثل تحفه ای از خلق روزگار، از این دنیا کنده شده ای تا این لحظه را تجربه کنی.

آشنایان و عشاق عارف و دوستداران حضرت حق، این لحظات را در سحرگاهان و خلوت ها و خلصه های عارفانه خود بارها به چشم دل دیده اند. این مکان ها همیشه از نگاه ها دور است؛ با چشم مسلح دیده نمی شود و در آزمایشگاه پوزیتیویست ها هم قابل تجزیه و تجربه نیست؛ این مکان ها را نمی شود با گوش پر از زنگار و دل های سنگی حس کرد. دیدن این مکان ها کمی اخلاص می خواهد و اندکی دل شکستگی از خلق و روزگار.

این مکان ها را در این زمین «حرم» می گویند؛ حرم هایی که در آن ها عاشق شدن، به رنگ دیگری است و انسان بودن، تفسیر دیگری دارد. در این حرم هاست که انسان ها تازه می فهمند چیستند و این دنیای هیچ در هیچ، آنها را در چه توهمی فروخورده بود. قانون این حرم ها با همه جای این دنیا فرق دارد. این جا صاحب خانه، خودش خریدار است. این جا قانون جاذبه برعکس می شود. خاصیت حرم ها این است که هرچه افتاده تر باشی، بیشتر تحویلت می گیرند و سلامت را بلندتر و رساتر پاسخ می گویند.

انسان در این حرم ها ساخته می شود و سیرتش کامل تر می گردد؛ این حرم ها خانه خداست؛ حرم هایی از جنس نور که همچون سکوهای پرتاب، دلشدگان و درماندگان و رنجوران این جهان را به آسمان تجلی پرواز می دهد. این جا تنها شفاخانه ای است که هر دردمندی در آن جا صاحب خانه است. چه دردها که در این حرم ها درمان نمی شود و چه دست هایی که در این حرم ها توانگر نمی گردد.

آری، این مکان ها را حرم نامیده اند؛ یعنی حرمتش را خدا از روز ازل بر تارک این دنیا نقش زده است. طلا و نقره و چوب ساج ضریحش را خدا از اول خلقت در دل کوه ها و زیر سنگ های خارا و در دل جنگل ها کاشته است تا روزی با احترام در جایی قرار گیرند که نقطه اتصال فرشتگان الهی بر روی زمین است. این چوب ها و سنگ هایی که ضریح های این حرم ها را می سازند، همگی مهر خورده این آستان بودند و دست هیچ بنی بشری در این چندهزار بهار و پاییز و زمستان، به آنها نرسید تا برای این نقطه بهشتی در روی زمین تراشیده و صیقل بخورند. اگر در این دنیا سیم و زری ارزش بوسیدن داشته باشد، همین سیم ها و گل و مرغ های زرین است. اینها با عیار دل قیمت می خورند.

سامراء، یکی از همین بارگاه های ربانی است که دل های شوریده و عاشقانش برای زیارت حرم و دست زدن به پنجره ها و شبکه های ضریحش پرپر می زند. این روزها وقتی زائران به صحن نورانی اش می روند، دل های خود را کنار پارچه سبز رنگی که گرداگرد قبر تخریب شده انوار مقدسه الهی کشیده شده، طواف می دهند. مردمی که وقتی این پارچه ها را می بینند، دلشان برای غربت امامان غریب خود پر می زند؛ امامانی که دست عالم و آدم را گرفته و می گیرند، ولی دست جهل مرکبی که از آستین شیطان برآمد، حرمت را شکست و این ضریح نورانی اش را متلاشی کرد.

ولی زنهار و صد وا اسفا به حال این ابوجهل ها و ابوسفیان ها که هنوز صاحب این خانه را نشناخته اند یا هنوز نمی دانند که این آقایان و بانوان مجلله که تجلی بهشت روی زمین هستند، شیعیانی دارند که جانشان را تقدیم اربابشان می کنند. آنها هنوز خبر از جایی ندارند که موالیان اهل بیت (علیهم السلام) کارگاهی در آن بنا کرده اند و با عنایت آقایشان ضریحی می سازند برای آن حرم نورانی. این جا در شهر کریمه اهل بیت (علیها السلام) و بانوی بهشتی سرزمین سلمان، جایی است که دست ها در هم گره خورده و دل ها در هم تنیده شده و میثاقی بسته شده است تا روی این خطه از بهشت در روی زمین سازه ای زرین بنا شود تا از این طریق، دلدادگان دستی در شبکه هایش برده و خود را در آغوش بهشت رها کنند.

روزهایی بود که از کنار این کارگاه عبور می کردم و دلم می خواست که ببینم در این کارگاه چه ساخته و پرداخته می شود. خدا را شکر که سرانجام به اذن امام، اجازه دخول گرفتیم و از درب های کارگاه که وارد شدیم، سلام دادیم و با عنایت به آنچه به ما آموخته اند که بوی پیراهن یوسف نیز حریم خانه نبوت است، پای در این صحن دلربا نهادیم.

وقتی درب های داخل کارگاه باز شد، اشک راه خود را پیدا کرد و از عمق دل های پر ریش رها شد و بر گونه جاری گشت. باور این لحظه برای هر عاشقی که دست نیاز به درگاه سامرایی دارد، سخت است؛ ولی این جا در این شهر و در این نقطه، حرم عسکری و هادوی میهمان مردم این شهر شده است و جان های خسته را سیراب می کند. مگر نه این که جد بزرگوارشان فرمود قم، حرم ما و آرامگاه اهل بیت (علیهم السلام) است؟ پس چه جایی بهتر از این جا که این ضریح نورانی در این شهر بنا شود؟ همین جایی که ضریح سید و سالار شهیدان در آن ساخته شد و با کاروان سفینة النجاه به کربلا فرستاد. همین جایی که روزی نیز مأمن یاران حضرت ولی عصر (عج) خواهد بود.

«حجت الاسلام لاجوردی» مسئول این کارگاه است، ولی ایشان در این روز در کارگاه نبودند و با آقای آزادگان که افتخار خادمی این بارگاه را داشت، هم کلامش شدیم. ایشان با لحنی صمیمی مراحل ساخت ضریح را با ته لهجه شیرین قمی این گونه توضیح دادند:

«پس از ماجرای تلخ حمله کوردلان به این ضریح و تخریب ضریح، به دستور آیت الله العظمی سیستانی از سال 1389 کار ساخت ضریح جدید آغاز شد و قرار شد که این ضریح مقدس در شهر کریمه اهل بیت (علیها السلام) با هنر مردان دلباخته و شیفته اهل بیت (علیهم السلام) تجدید بنا شود. اولین مرحله از ساخت ضریح، ساخت اسکلت چوبی ضریح بود که این کار با حضور اساتید برجسته نجاری کشور یعنی استاد «مهدی دیدار» انجام شد و این اسکلت چوبی با چوب های ساج که محکم ترین چوب در جهان است و از کشور برمه (میانمار) تهیه شده است، انجام شد. متخصصان چوب شناسی دانشگاه تهران عمر این چوب را تا 450 سال تخمین می زنند و مقاومت بسیاری در مقابل فرسایش با عوامل خارجی از جمله نفوذ آب و حشرات و. . . دارد. این سازه چوبی 11 تن وزن دارد که روی مضاجع شریف قرار گرفته و سازه فلزی، رو و بالای این ضریح ساخته می شود.

قلم زنی روی ضریح توسط استاد «سید مهدی علمداری» از اصفهان انجام شد و چون به دستور آیت الله العظمی سیستانی امر شد که این ضریح کاملا منطبق بر همان ضریح قبلی ساخته شود و دخل تصرف شکلی و هنری جدیدی روی آن انجام نشود، این کار دقیقا بر اساس همان نقشه ضریح قبلی ساخته شده است و غیر از برخی ریزه کاری های ابداعی، کلیت کار بر اساس همان ضریح سابق انجام شده است. کار قلم زنی بر روی ضریح حدود 4 سال زمان برده است و از آلیاژ 3 تا 5 درصد مس برای استحکام نقره در هنگام قلم زنی استفاده شده است.

برای ساخت سازه اصلی ضریح 4500 کیلوگرم نقره خالص خریداری شده است. گوی ها و ماسوره هایی که هرکدام یک جفت شبکه را تشکیل می دهند به علت این که توپر هستند و در آنها نقره خالص ریخته گری شده، 470 گرم وزن دارند. پس از چهار سال ساخت پیکره و قطعات و شبکه ها و پنجره ها و قلم زنی، کل قطعات به هم متصل شد و شکل کامل ضریح به دست آمد. قسمت بالای ضریح نیز دارای ورقه هایی از مس است که در آن به ضحامت پنج تا ده میکرون طلا جذب مس شده است. با پوشش داخل ضریح 3000 کیلو ورق مس قلم زنی شده است».

یکی از زیباترین ظرافت های هنری که در این ضریح انجام گرفته، کار بسیار نفیسی است که هنرمندان نجار روی سقف ضریح انجام داده اند. گره بندی های وسط سقف با اسماءالله و شبکه های داخلی با چهارقاب و شیشه های رنگی که روی هر قوس منقش به آیات الهی است، زینت داده شده است. کار بسیار سنگینی روی این سقف انجام گرفته که واقعا حیرت انگیز است و نشان از قابلیت بسیار بالای هنرمندان دلداده آستان قدسی امامین عسکریین (علیهما السلام) دارد. روی بدنه سقف، آیات سوره نور به شکل خاتم کاری درج شده است و در آخر مقرنس ردیف چینی با چوب متصل شده و هر کدام نیز به هم متصل شده و این اثر روحانی و هنری بدیع را شکل داده است.

در کنار ضریح چند صندوق بسیار زیبای چوبی منقش با اسمای الهی و گل و مرغ قرار داشت که روی آن ها نام مضاجع شریف حضرات معصومین (علیهم السلام) درج شده بود. آقای آزادگان با اشاره به این صندوق های نورانی گفت:

«این صندوق ها توسط هنرمندان شیرازی تهیه شده است و حاصل چهار سال تلاش بی وقفه هنرمندان کشورمان است که از نظر مصالح و موارد دیگر، هزینه ریالی سنگینی برای تهیه آن صورت گرفته است که البته هزاران هزار دینار و درهم که فدای خاک پای قدم این حضرات باشد. این صندوق ها هر کدام قرار است روی مضجع شریف امام حسن عسکری، امام علی النقی، حکیمه خاتون و نرجس خاتون (علیهم السلام)، مادر امام زمان (عج) نصب شود و ضریح در قسمت بیرونی این صندوق ها نصب شود.

صندوق ضریح امام حسن عسکری (ع) برای تبرک مردم تهران و سراسر کشور در مجلس شورای اسلامی قرار داده شد و بسیاری از مردم، خود را با این صندوق های بهشتی متبرک کردند. این اثر بسیار زیبا، خلاقانه و هنرمندانه استاد غلامی و فرزند و گروهش بود که زمینه های سفید و خط این اثر از عاج فیل و استخوان شتر کار شده است. قرینه های

بین صندوق ها با این که قاب های کوچک رعایت شده است، کاملا منطبق و منظم است. تمام اجزای روی صندوق ها، از جمله گل هایی که به نام ائمه اطهار (علیهم السلام) مزین شده، طراحی وخاتم کاری شده است. درب های ضریح نیز در همین کارگاه طراحی و پیکربندی و نجاری شده است. این درب ها با ارتفاع 3 متر در 30 سانتی متر و عرض 3 متر در 20 سانتی متر ساخته شده است. قلم زنی روی قوس ها هم آماده شده و برای نصب روی پیکره آماده است».

البته در کنار این ضریح، یک قاب شیشه ای نیز قرار داشت که در آن، قطعات طراحی و ساخته شده طرح اولیه ضریح امام حسین (ع) توسط استاد فرشچیان، برای تیمّن و تبرک قرار داده شده بود.

آقای آزادگان با اشاره به درب های نفیس ضریح مطهر گفت:

«هنرمندان یزدی هشت باب پنجره ساختند و با گره بندی های بسیار ظریف به شکلی که هیچ پیچ و میخی در آن به کار نرفته باشد، اثری استنثایی را خلق کرده اند که شش باب آن روی رواق های حرم سامراء کار شده است. درب های بزرگی که برای داخل حرم طراحی و ساخته شده، یکی از زیباترین آثار هنری اسلامی است. تمام گره چینی های روی درب ها که بسیار قرینه و منظم از از 21 نوع چوب با 21 رنگ قرینه از ایران و سراسر جهان تهیه شده، با اشکال زیبای هنری و قرینه ای ساخته و در کنار هم قرار گرفته است».

در گوشه این کارگاه، مراحل ساخت قطعات هنری ساخته شده روی ضریح در معرض دید قرار گرفته است تا همه ببینند که هنرمندان این دیار چگونه دست و دلشان را یکی کرده و زیباترین و بدیع ترین آثار خلق شده در قاموس هنر را برای دلداده خویش به تحفه می آورند.

آقای آزادگان در این بخش این گونه توضیح می دهد: «میناکاری ابتدا روی یک ورق خام انجام می شود و سپس یک لایه رنگ سفارشی سفید و آبی روی آن کار می شود و سپس روی آن تذهیب اجرا می شود. در این اثر و برای اولین بار، به جای قلم زنی با دست، از روش جدیدCNC برای نگارش متون روی این سازه استفاده شده است. کار خطاطی روی این زمینه قلم زنی شده، توسط استاد «سید محمد حسینی موحد» که کار خطاطی ضریح امام حسین (ع) را نیز به زیبایی انجام داده اند، صورت گرفته است.

نمونه سنگ مرمر زیر ضریح مبارک حرمین عسکریین (علیهما السلام) نیز از معدن سنگ مرمر سیرجان که بهترین سنگ مرمر ایران را دارد، تهیه شده است و پس از شناژبندی اولیه که به زودی انجام می شود، این سنگ ها در پایه ضریح کار گذاشته خواهد شد». در کنار این سنگ های مرمرین که نمونه آن در این کارگاه موجود است، نوع و شکل کار بیست و یک قطعه چوبی که روی درب های حرم کار شده است، در دید بازدیدکنندگان قرار داده شده است.

آقای آزادگان به درب های کوچک انتهای کارگاه نیز اشاره کرد و گفت:

«این درب های کوچک هشت بابی است که از سوی هیئت بنت الزهرا و خانم درودیان به آستان قدسی عسکریین (علیهما السلام) اهدا شده است که اثر بسیار زیبایی است و هر بیننده ای را مجذوب می کند. البته باید بگوییم که ساخت این ضریح، یک سال و نیم پیش به اتمام رسیده، ولی برای رعایت مسائل امنیتی، پس از اطمینان از شرایط امنیتی عراق و شهر سامراء، به حرمین عسکریین (علیهما السلام) منتقل خواهد شد تا جهانیان ببینند که عاشقان اهل بیت (علیهم السلام) هرچه دارند، از همین مضاجع شریف دارند و هیچ گاه دست از امامان خویش نمی کشند».