دیگر وجود منابع طبیعی و آثار تاریخی چندان عامل تعیین کننده ای برای توسعه گردشگری به حساب نمی آید. از اینرو اغلب کشورها، حوزه ها و بخش های جدیدی را تجربه کرده اند که گردشگری جنگ، گردشگری پزشکی و توریسم درمانی از جمله آنهاست.
یونانیان و مصریان باستان اولین توریست های درمانی بودند که قرنها قبل برای دستیابی به سلامت سفر کردند تا در چشمه های آب معدنی و استراحتگاه های دورافتاده بیماریهای جسمی خود را درمان کنند. اما جراحی کردن در کشورهای خارجی پدیده نسبتاً مدرنی است که از آن به عنوان توریسم پزشکی نام می برند که اغلب با توریسم درمانی اشتباه گرفته می شود. این اشتباه به قدری فاحش است که حتی مسئولان بلند پایه وزارت بهداشت وبرخی سازمانهای ذی ربط تفکیکی برای این دو گردشگری قائل نیستند. به گفته روشن همتی، مدرس دانشگاه در رشته گردشگری، توریسم درمانی یا طبیعت درمانی شاخه ای از اکوتوریسم است که چشمه های آب گرم و آب معدنی را شامل می شود و طبقه بندی انواع آن در جهان به صد نوع می رسد که تیپ شناسی بسیار پیچیده ای دارد.
وی می افزاید: برای مثال حتی لجن درمانی، سایه درمانی و آب درمانی نیز شاخه های توریسم درمانی هستند که هیچگاه نباید با توریسم پزشکی که مدرن ترین نوع توریسم است، اشتباه گرفته شود.

توریست درمان کیست؟
گردشگری درمانی و بهداشتی امروزه از رو به رشدترین بخش های صنعت گردشگری جهان است که باعث شده سازمانهای دست اندرکار در کشورهای علاقه مند به توسعه گردشگری توجه خود را به این بخش از صنعت توریسم جلب و برای آن برنامه ریزی کنند. به همین دلیل است که در نقاط مختلف جهان روش های درمانی طبیعی مانند استفاده از چشمه های آب گرم بسیار مورد توجه قرار گرفته و تمامی اقشار اعم از کم درآمد و پردرآمد به این نوع گردشگری ابراز تمایل می کنند. در این نوع سفر گردشگر بیماری جسمی خاص ندارد و تنها برای رهایی از تنش های زندگی روزمره بدون مداخله و نظارت پزشکی راهی دهکده های سلامتی که اغلب در مناطق دارای چشمه های آب معدنی شکل گرفته اند می شود.
همتی در این باره می گوید: معمولا توریست های درمانی بیشتر در پی بهره مندی از طبیعت شفابخش هستند یا برای گذراندن دوران نقاهت به آب درمانی و لجن درمانی رو می آورند.

سهم ایران از بازارتوریسم درمانی
یکی از جاذبه ها و امتیازات ایران برای توریسم درمانی در حوزه آب درمانی است. به طوری که بیش از هزار چشمه آب درمانی در کشور شناسایی شده است. همچنین قیمت ارزان خدمات نسبت به دیگر کشورهای منطقه از جمله دیگر مزایای ایران برای فعالیت در این حوزه به شمار می آید. به گفته کارشناسان سالانه حدود 45 میلیون گردشگر در جهان از چشمه های آبگرم برای درمان بیماریهای مختلف استفاده می کنند اما در ایران به دلیل نبود نظام جامع هماهنگ، آمار دقیقی از کسانی که به قصد معالجه یا استفاده از مراکز آب درمانی به ایران سفر می کنند، وجود ندارد.
یک کارشناس گردشگری در این باره می گوید: ایران از نظر جاذبه های گردشگری، طبیعی، آب و هوایی و باستانی به ترتیب مقام های دهم، پنجم و چهارم جهان را داراست ولی از بازار توریسم درمانی سهم شاخصی نبرده است. امروزه در کشورهای مختلف دنیا از وجود چشمه های آب گرم برای جذب توریست های آب درمانی استفاده می کنند اما در کشور ما هنوز مسئولان به این فکر نیستند که می توان از امکانات طبیعی در جذب توریست داخلی و خارجی استفاده کرد، به همین دلیل این ظرفیت نیز مانند ظرفیتهای دیگر گردشگری بلااستفاده مانده است.
وی ادامه می دهد: توریسم درمانی مقوله ای چند فاکتوری است که متاسفانه در برابر هزینه های صرف شده تعداد معدودی گردشگر جذب کرده است در حالی که بسیاری از کشورها در این زمینه ارزآوری بسیاری داشته اند، اما درآمد ناشی از توریسم درمانی در ایران بسیار ناچیز بوده است.
وی توریست درمانی را موقعیتی جدید برای توسعه گردشگری ایران می داند و می افزاید: این بخش از توریسم می تواند با برنامه ریزی صحیح به رشد و شکوفایی برسد یا مانند بسیاری از موضوعات در حد تشکیل کمیته و جلسات متعدد بدون نتیجه باقی بماند.
این کارشناس گردشگری با اشاره به نقش مهم سفارتخانه های ایران در سایر کشورها ادامه می دهد: تبلیغات از طریق سفرا و نمایندگان ایران در خارج کشور از اهمیت بالایی در جهت توسعه توریسم درمانی برخوردار است. همچنین آموزش نیروی انسانی مجرب، ساماندهی وضعیت فرودگاه ها، رفع مشکلات مربوط به ویزا و تامین امکانات مناسب از مهمترین شاخصه ها برای توسعه صنعت توریسم درمانی به شمار می رود.

آذربایجان غربی قطب گردشگری درمانی
سرزمین چهار فصل ایران دارای ظرفیت ها و جاذبه های طبیعی فراوان است به طوری که هر کدام از آنها به تنهایی می تواند گردشگران زیادی را به خود جلب کند. اما تاکنون اقدام مناسبی برای شناسایی چشمه های آب گرم و توسعه زیرساخت های گردشگری در این مناطق صورت نگرفته است.
به گفته کارشناسان، چشمه های آب گرم قابلیت درمان بیماریهای زیادی مانند پوست، اعصاب و روان، گوارش، کم خونی، ریوی و قلبی را دارند و چنانچه این چشمه ها شناسایی و احیا شوند، شاهد حضور گردشگران خارجی و داخلی در این مناطق خواهیم بود.
دکتر سعید اعلم در این باره معتقد است که جاذبه ها و امتیازات استان آذربایجان غربی برای توریسم درمانی آنقدر گسترده است که می تواند به عنوان قطب اول گردشگری درمانی ایران معرفی شود.
وی می گوید: استفاده از چشمه های آب گرم و سواحل جزایر زیبای دریاچه ارومیه و ارتفاعات مشرف به شهر، دریاچه های یخی، تالابها و آبشارها محل های مناسبی برای ایجاد اقامتگاه های توریستی هستند که با ایجاد مراکز تفریحی و ارائه سرویس ها و امکانات در این مناطق می توان آنها را به مقاصد گردشگری درجه اول کشور تبدیل کرد.
وی می افزاید: توریست های پزشکی هم می توانند همزمان ضمن دریافت کالا در قالب خدمات پزشکی لحظات مفرح و پرهیجانی در این مکانها داشته باشند و به سلامت و آرامش دست یابند. علاوه بر آن رونق دیدار و استفاده از جاذبه های طبیعی موجب پیدایش فرصت های شغلی می شود. دکتر اعلم با اشاره به وجود چند سازمان تصمیم گیرنده درباره توریسم درمانی، ایجاد یک ساختار و نظام جامع را ضروری می داند و می گوید: ایجاد تسهیلاتی که بیماران بتوانند دوران نقاهت پس از بیماری خود را به گردش در ایران بپردازند نیز از جمله مواردی است که نیاز به هماهنگی دستگاه های مسئول و ساخت مکان ها و مجتمع های خاص دارد. علاوه بر نیازهای مورد اشاره، مراکز آب درمانی و چشمه های آب گرم طبیعی کشور نیز برای جذب توریست نیاز به سرمایه گذاری ویژه ای دارند زیرا این چشمه ها با وضعیت فعلی نمی توانند موفقیت چندانی در جذب گردشگر داشته باشند.

منبع: / روزنامه / کیهان ۱۳۸۹/۳/۲۵