همراهی نغمه‌های مذهبی با باورهای مردمی
جمله «موسیقی همیشه جاری است»، بارها و بارها شنیده شده و مصداق بارز آن علاوه بر شنیدن نواهای مختلف از صبح تا شب، عرصه انتشار آلبوم است که هیچ‌گاه تعطیلی را در ایام سال به خود نمی‌بیند. آلبوم‌هایی که به فراخور زمانی خاص توسط ناشران موسیقی در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرند.
ناشران آلبوم‌ها هیچ گاه بیکار نمی‌نشینند و هر ماه از سال اقدام به تولید و انتشار آلبوم‌هایی می‌کنند که به نوعی متناسب با این ایام است. ایام سوگواری محرم و صفر هم از این قاعده مستثنی نیست و طی سال‌های اخیر چندین آلبوم سوگوارانه به صورت رسمی منتشر شده است. با آن‌که آلبوم‌های موسیقی منتشر شده متناسب با عزاداری محرم و صفر اندک هستند، اما همین تعداد کم نیز نتوانسته‌اند آن‌طور که باید و شاید جای خودشان را باز کنند. در چنین شرایطی، این سوال مطرح می‌شود که آیا ناشران موسیقی صرف این که در 2 ماه محرم و صفر بیکار نمانند و با تولید آلبوم‌هایی با مضمون مذهبی چرخه اقتصاد خود را از حرکت بازندارند، به نشر این قبیل آثار اقدام می‌کنند یا این که با هدف‌گذاری درست به سمت تولید این آلبوم‌ها می‌روند؟
برای رسیدن به این پرسش‌ها با تنی چند از ناشران قدیمی و باسابقه عرصه موسیقی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم و نظر آنان را در این خصوص جویا شده‌ایم.
غیبت بخش خصوصی در تولید آلبوم‌های مذهبی
بابک چمن‌آرا، مدیر مرکز موسیقی ققنوس و نشر آوای خورشید معتقد است تولید آثار مناسبتی مذهبی از سوی ناشران، کار غیرمتداولی نیست، همان‌طور که عجیب نخواهد بود اگر ما از هم‌اکنون در فکر تولید آثاری برای عید نوروز یا حتی نمایشگاه کتاب و کارهای آموزشی برای تعطیلات تابستان باشیم.
چمن آرا ادامه می‌دهد: به نظر من اگر همه ناشران این تفکر را داشته باشند که یک تقویم سالانه برای خود ترسیم کنند که بتوانند برای ایام مذهبی حتی یک دقیقه نیز کاری تولید کند، بسیار خوب خواهد بود چرا که کارهای مذهبی عموما توسط ناشران دولتی منتشر می‌شوند که اغلب نیز آثاری هستند که متاسفانه از قبل روی تولید آنها خوب فکر نشده است.
وی با اشاره به این که در 20 سال گذشته تنها 20 اثر مذهبی از سوی ناشران خصوصی منتشر شده است، ادامه می‌دهد: بخشی از کار ناشران به تقاضای مردمی برمی‌گردد. در این سال‌ها، آلبوم‌های موسیقی‌های آیینی و عاشورایی پیشرفت چندانی نکرده‌اند. در واقع ما ناشران در این عرصه دنباله‌رو بوده ایم و روی ملودی‌های آشنایی شعر گذاشته‌ایم که مردم قبل از آن در هیات‌ها این قبیل آواها و نواها را شنیده‌اند. به عبارت دیگر، به‌واسطه علاقه‌مندی مردم به این نوع موسیقی ها، ناشران دست به تولید آنها زده‌اند.
مدیر مرکز موسیقی ققنوس تاکید می‌کند: بر این اساس، می‌توان گفت جریان تولید این آثار با برنامه‌ریزی و اهداف هنری و دینی اصولی شکل نگرفته و برای همین هیچ‌کدامشان نیز ماندگار نشده‌اند.
آلبوم‌هایی که به میان مردم نمی‌آیند
طی سال‌های اخیر، چند اثر موسیقی مذهبی از سوی ناشران خصوصی منتشر شده است که نکته قابل تامل،وارد نشدن این قبیل آثار به مراسم مذهبی و عزاداری‌هاست. در چنین شرایطی، این پرسش شکل می‌گیرد که پس چه لزومی به انتشار این آثار است؟
هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی و مذهبی که سال‌های گذشته، انتقادهای زیادی را به نوحه‌ها و مداحی‌های رواج یافته وارد کرده است، دراین‌باره می‌گوید: وقتی ناشران به همان راه اشتباهی می‌روند که تازه کارهای این عرصه در هیات‌ها می‌خوانند، چرا باید انتظار داشته باشیم که کارها با استقبال روبه‌رو شوند.
وی می‌افزاید: آفتی که در چند سال گذشته به نواها و آواهای مجالس سوگواری وارد شده، به آلبوم‌های موسیقی این عرصه نیز آسیب زده است. دیگر کمتر از آن الحان اصیل و گوش نواز قدیم خبری است و کمتر نوحه‌خوان و مداحی را می‌توان یافت که با اصول موسیقی به درستی آشنا باشد.
اما بابک چمن‌آرا در این ارتباط عقیده دیگری دارد و می‌گوید: استقبال کم از آلبوم‌های مذهبی، همه‌اش به دلیل کیفیت پایین این کارها نیست و در عوامل دیگری نیز ریشه دارد.
وی ادامه می‌دهد: عدم‌استقبال در زمینه موسیقی سنتی و فیلم نیز دیده می‌شود و تنها مختص موسیقی مذهبی نیست. به عنوان مثال ممکن است یک موسیقی فیلم بعد از گذشت 10 سال از انتشارش همچنان فروش کند اما موسیقی فیلم دیگری از چنین اقبالی برخوردار نباشد. البته باید این را نیز در نظر گرفت که برخی موسیقی‌های سنتی ما فقط تولید می‌شوند بدون این‌که مخاطبی را در نظر داشته باشند.
مدیر نشر آوای خورشید یکی از دلایل نشر نامناسب آثار مذهبی را سرمایه‌گذاری نادرست می‌داند و می‌افزاید: متاسفانه تاکنون هیچ‌کدام از همکاران ما، سرمایه‌گذاری خوبی در این خصوص نکرده‌اند، بنابراین آثاری که تولید‌شده‌اند نیز به میزان لازم مناسب نبوده‌اند.
چرخه اقتصادی ناکارآمد
رسول نجفیان، هنرمندی که علاوه بر عالم نمایش و تلویزیون در موسیقی نیز دستی دارد و آلبوم‌های موفق و پر فروشی را هم عرضه کرده است، درباره سرمایه‌گذاری در حوزه موسیقی مذهبی می‌گوید: این عرصه‌‌ای است که اگر در آن درست سرمایه‌گذاری شود، از نظر سود دهی می‌تواند به ناشر بسیار کمک کند.
وی ادامه می‌دهد: البته در این میان متاسفانه آن‌طور که باید، حق هنرمند به جا آورده نمی‌شود و برای همین نیز کمتر موسیقیدانی به سمت این کار می‌آید. به عبارت دیگر، اگر چرخه اقتصادی تولید و نشر آلبوم‌های مذهبی سامان پیدا کند، بخش عمده‌ای از هنرمندان را به سمت خود می‌کشد و باعث غنای هنری این آثار می‌شود.
بابک چمن‌آرا، بی‌میلی سرمایه‌گذاران در تولید موسیقی مذهبی را در یک کاستی بزرگ و مبتلابه تمام عرصه‌های نشر می‌داند که همان رعایت نکردن حق کپی رایت است. وی ادامه می‌دهد: متاسفانه در عرصه موسیقی مذهبی، برخلاف موازین شرعی، استفاده بدون اجازه از یک اثر به امری متداول تبدیل شده است و بسیاری فکر می‌کنند اینجا هر نغمه و نوایی را می‌توان خواند و نواخت، بی‌آن‌که حقی برای صاحب اثر قائل بود.
این ناشر تاکید می‌کند: متاسفانه در شرایط اقتصادی کنونی، نشر موسیقی از اولویت‌های ناشران نیست، چرا که من به عنوان ناشر برای سرپا نگه داشتن موسسه‌ام مجبور به خلق آثاری هستم که با داشتن چارچوب‌های لازم بتواند با تامین بودجه، انتشارات مرا بقا بخشد. من به شرطی می‌توانم کار کودک، مذهبی و مناسبتی انجام دهم که از نظر مالی تامین شده باشم.
پژمان بلورچی، مدیر موسسه فرهنگی هنری نهاله رودکی هم دراین باره می‌گوید: مردم دوست ندارند در این عرصه بحث خرید و فروش پیش بیاید و همان‌طور که خودشان در ایام سوگواری مال و وقت خود را صرف عزاداری می‌کنند،این انتظار را دارند که دیگران هم چنین کنند.
وی در ادامه می گوید: برای همین به نظرم موسسه‌ها و نهادهای هنری و فرهنگی باید در این زمینه وارد شوند و از تولیدات خوب و مناسب در این عرصه حمایت کنند و آنها را در اختیار مراکز مذهبی و هیات‌ها قرار دهند و به این طریق بر کمیت و کیفیت آلبوم‌های مذهبی بیفزایند.
ناهمخوانی برخی مرثیه سرایی‌ها با باورهای دینی
محسن رجب‌پور، مدیر موسسه ترانه شرقی درباره کیفیت و نیت انتشار آلبوم‌های مذهبی در ایام سوگواری توسط ناشران موسیقی می‌گوید: این سیاست در موسسه ما حکمفرما نیست که آلبومی صرفا به خاطر درآمدزایی در ماه‌های محرم و صفر آن هم به دلیل عدم تولید دیگر موسیقی‌ها و نیز اجرای کنسرت‌ها، با مضمون سوگواری‌های محرم تولید شود.
وی می‌افزاید: من معتقدم آموزش و یادآوری هر موضوع مذهبی، هنری، اقتصادی و سیاسی باید با ابزارهای به روز شده‌اش باشد. من به شخصه مخالف برخی مرثیه‌سرایی‌هایی هستم که در این ایام منتشر می‌شوند چرا که با باورهای دینی و مذهبی مردم همخوانی ندارد.
رجب‌پور ادامه می‌دهد: من همیشه مخالف این موضوع هستم که بدون در نظر گرفتن ابزارهای روز، مناسبت‌های مذهبی را برای نوجوانان ترسیم کنیم و نوحه‌هایی که 20سال گذشته جاری بوده را به عنوان خوراک موسیقی مذهبی برای جوانان در نظر بگیریم چرا که چنین کاری نه تنها این قشر از جامعه را جذب اتفاقات مهم مذهبی ما نمی‌کند بلکه از نظر من، آنها را دور هم می‌کند.
این ناشر استفاده از ابزارهای روز برای ساخت موسیقی مذهبی را تا حدی صحیح می‌داند که علاوه بردر نظر گرفتن سلایق جوانان، به باورهای دینی اقشار جامعه لطمه نزد.
وی می‌گوید: یک تهیه‌کننده موسیقی اگر صرفا برای کسب در آمد به باورهای دینی مردم آسیب بزند در واقع هم به جامعه تهیه‌کنندگی ایران آسیب‌زده و هم این‌که نگاه مذهب‌گراها را به موسیقی نیز خراب می‌کند. این درحالی است که ما آهنگسازان کاربلدی در این حوزه داریم که مطابق باورهای دینی مردم، آثار ماندگاری را خلق کرده اند که از آن جمله می‌توان به فردین خلعتبری آهنگساز شب‌دهم اشاره کرد.
به گفته این ناشر موسیقی، شاید موسیقی‌هایی همچون شب دهم در تکایا و هیات‌های عزاداری اجرا نشوند، اما می‌توان با اجرا توسط ارکسترها آنها را در ایام سوگواری به گوش مردم رساند که علاوه بر زنده کردن خاطرات گذشته، جوانان را جذب چنین آثار خوب کرد.
رجب‌پور درباره جایگزین شدن برخی موسیقی‌های پاپ نامناسب به جای نوحه‌ها و مداحی‌های اصیل می‌گوید: در این زمینه مسوولان امر باید یک فکر اساسی بکنند البته با کمال تاسف باید بگویم که من در میان افرادی که در زمینه مذهبی فعالیت می‌کنند و درآمد سالانه‌شان از این راه می‌گذرد، یک اتاق فکر دقیقی ندیدم که به‌واسطه این اتاق در ایام سوگواری قطعاتی را خودشان بین اقشار مختلف مردم منتشر کنند که علاوه بر داشتن فاکتورهایی برای جذب جوانان، باورهای دینی مردم را نیز زیر سوال نبرد.
بلورچی نیز درباره این موضوع که تهیه‌کننده موسیقی صرفا به خاطر ادامه یافتن جریان مالی خود در ماه‌های محرم و صفر دست به تولید آثار مذهبی می‌زنند، می‌گوید: براساس سنوات موجود، آثار منتشر شده طی سال‌های اخیر از نظر مالی بازخورد خوبی برای تهیه‌کننده‌اش نداشته و اگر هم خیلی خوب فروش رفته تقریبا به اصل سرمایه نزدیک شده که این عامل باعث عدم انتشار اثر دیگر از سوی آن موسسه شده است. این تهیه‌کننده موسیقی معتقد است 99درصد عاملی که موسیقی مذهبی را دچار آسیب کرده، ایجاد جریانی نامناسب در فرآیند و نظام شعر، مداحی و موسیقی مورد استفاده مداحان است و تنها یک درصد به تهیه‌کنندگان موسیقی بستگی دارد.
از برآیند نظرها و دیدگاه‌های تهیه‌کنندگان و ناشران موسیقی، این‌گونه برمی‌آید که نظام تولید و عرضه آلبوم‌های مذهبی نیازمند بازنگری، برنامه‌ریزی، سیاستگذاری، مخاطب سنجی، سرمایه‌گذاری و مدیریت فراگیری است که تنها با همکاری نهادهای دولتی و بخش خصوصی و همراهی‌اش با علایق و باورهای مردمی به سامان می‌رسد.
منبع: / روزنامه / جام جم ۱۳۹۰/۹/۲۰
نویسنده : امیرسعید بورنگ
نظر شما