انقلاب اسلامی ایران پس از پیمودن بیش از سه دهه پر فراز و نشیب و طی مراحل سرنوشت‏‎ساز بسیار، به عنوان یکی از نظام‌های فرهنگ‎ساز و فرهنگ‎مدار با بیم‌ها و امیدهای بسیاری رو به روست. توجه به حفظ ارزش‌های فرهنگی انقلاب که در پرتو تعالیم اسلامی و برخورداری از فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی شکل گرفت، امروز به عنوان اصلی‎ترین دغدغه و اساسی‌ترین وظیفه مجموعه نظام جمهوری اسلامی قلمداد می‎شود. تأکید قانون اساسی جمهوری اسلامی در اصل دوم و سوم بر نقش ویژه فرهنگ و معنویات، دستیابی به فرهنگ والای انسانی را به عنوان اصلی‌ترین هدف نظام مورد توجه قرار داده است. اکنون این سئوال اساسی مطرح است که چه آینده‏‎ای در انتظار انقلاب اسلامی و فرهنگ این مرز و بوم خواهد بود؟ در پاسخ به این سئوال ضروری است بیم‎ها و امید‎های فراروی انقلاب در ابعاد فرهنگی ترسیم شود.

الف: بیم‎ها

1. استحاله فرهنگی یا تغییر هنجارها
روند استحاله فرهنگی جوانان و تغییر هنجارهای اجتماعی، از دغدغه‎های اصلی هر نظام ارزش‏مدار است. یکی از انگیزه‎های اساسی وقوع انقلاب نیز جلوگیری از روند استحاله فرهنگی بود. این جریان نامبارک فرهنگی با ابعاد جهانی خود نگرانی‎های عمیقی را نسبت به حفظ ارزش‎ها و سنت‎های فرهنگی جوامع گوناگون پدید آورده است. رشد روز افزون برنامه‎های ماهواره‎ای، سینمای هالیوود، گروه‎های ضداخلاقی و... هشداری جدی است که غفلت از آن پیامدهای نابخشودنی بسیاری در پی‎خواهد داشت.

2. سیاست‎زدگی فرهنگ
هنگامی که فرهنگ عمومی جامعه و فعالیت‎های فرهنگی از انگیزه‎های جناحی و نزاع‎های سیاسی موجود در جامعه تأثیر پذیرد، نتیجه‎ای جز جمود فرهنگ حاصل نخواهد شد. سیاست‎زدگی را می‎توان یکی از آسیب‎های جدی‎ای برشمرد که نهاد ارزشمندی چون فرهنگ را مورد تهدید قرار می‎دهد. یکی از مهم‎ترین آفت‎هایی که سیاست‎زدگی و نزاع‎های سیاسی بر پیکره فرهنگ عمومی وارد می‎کند، رکورد فعالیت‎های فرهنگی است.‏

‏3. جهانی‎شدن و تهاجم فرهنگی
پدیده جهانی شدن فرهنگ، هنگامی که در خدمت اهداف فرهنگی غرب بخصوص آمریکا قرار گیرد، نتیجه‎ای جز تهاجم فرهنگی نخواهد داشت. مبارزه با تسلط صنایع فرهنگی غرب مانند سینما، موسیقی و... و رستن از دام امپراتوری رسانه‎ای غرب، از مهم‎ترین دغدغه‎های فرهنگی انقلاب اسلامی است. پدیده تهاجم فرهنگی با نام مستعار جهانی‎سازی، ضرورت برنامه‎ریزی دقیق برای مقابله پیشگیرانه با آن را دو چندان می‎کند.

4. فرهنگ به عنوان موضوعی درجه دوم
هنگامی که اصالت فرهنگ درجامعه‎ای مورد تردید قرار گیرد و جامعه به فرهنگ به عنوان موضوعی دست دوم نگاه کند، زمینه رشد و بالندگی فرهنگی پدیدار نخواهد شد. همچنین نگاه اقتصادی به فرهنگ بنیان اصیل آن را بی‎قدر خواهد کرد.

5. انفعال فرهنگی به جای ابتکار
اعتقاد به پویایی و کارایی فرهنگ اسلامی و تلاش در جهت روزآمد کردن پیام‎های اصیل آن، همواره ما را در موضع برتر و فعال فرهنگی حفظ خواهد کرد. فرهنگ اسلامی ـ‌ ایرانی که در پرتو انقلاب اسلامی درخششی دوباره یافت، فرهنگی پیشرو است، نه پیرو و بنابراین عدم برخورد با مسائل فرهنگی از موضع فعال نتیجه‎ای جز انفعال نخواهد داشت.

‏ب. امیدها

1. مخاطبان تشنه‏‎جان و نیازمند
انسان این روزگار از مکاتب مادی و زندگی بدون توجه به معنویت خسته است. انسان عصر ما نیازمند معنویت و انسانی زیستن است. فرهنگ ما شیوه‎ای برای انسانی زیستن است. کافی است تا مخاطبان تشنه‎جان، ذره‎ای از زلال فرهنگ اصیل ما بنوشند و طعم شیرین آن را در کام تلخ خویش مضمضه کنند. ما می‎توانیم همه جان‎های خسته را روحی دوباره ببخشیم و از این روی به خود می‎بالیم.‏

‏2. فطری بودن دین اسلام و فرهنگ آن
دین اسلام و فرهنگ برخاسته از آن، ریشه در اعماق فطرت انسان دارد و به همین جهت برای پیوند و برقراری ارتباط با آن هیچ مانعی وجود ندارد. فطری بودن موجب شده است تا دین به همه ابعاد وجودی انسان توجه کند و به معنای واقعی او را سیراب سازد. فرهنگ ایرانی ـ اسلامی برگرفته از دین است و از این‎‏ روی می‏‎توان به توانمندی‎های شگرف آن امیدوار بود.

3. میراث فرهنگی ماندگار
ما میراث‎دار مردانی هستیم که شیوه انسانی زیستن را به ما آموختند. مردانی به بزرگی علی ابن ابیطالب(ع) که امروز و در فردای تاریخ همچنان ناشناخته خواهند ماند، چراکه تاریخ، فهم او را تاب نخواهد آورد.
ما وارثان تمدن بزرگی هستیم که روزگاری غرب و شرق عالم را در‎نوردید و فروغ پرنورش چشم همگان را خیره کرد.
ما از تبار مردمانی هستیم که روزگاری سرآمد عصرخویش بودند و تا قرن‎ها بعد، در افق بی‎رنگ غرب درخشیدند. حافظه فرهنگ ما مملو است از نام‎هایی چون ابوعلی‎سینا، خوارزمی، حافظ، مولوی، خرازی، همت، حسابی و هزاران هزار ستاره درخشان علم و فرهنگ و ایثار. ما وارثان تمدن و فرهنگی هستیم که دنیای بی‎ریشه جهل و تاریکی را به لرزه در آورد. ما نیز می‎توانیم چون آن بزرگان، بار دیگر ریشه‎های بی‎عدالتی، جهل و ظلم را بسوزانیم. فرهنگ ایرانی ـ اسلامی که با زبان فارسی، هنر‎های زیبای ایرانی، معماری اصیل ایرانی ـ‌ اسلامی و هزاران میراث جاوید دیگر در آمیخته است می‎تواند بنیاد تمدنی عظیم را پایه‎ریزی نماید. در پرتو انقلاب اسلامی و با بهره‎گیری از این میراث اصیل، افق فراروی این نهضت عظیم فرهنگی، چشم‎انداز درخشانی خواهد داشت.

4. منابع سرشار نیروی انسانی
کشور ما از جهت برخورداری از نیروی جوان و فعال یکی از غنی‎ترین کشورهای دنیاست. بنابراین چنانچه این نیروی سرشار از انگیزه و توان ، به‎خوبی تربیت شود، می‎تواند تحولی عظیم بیافریند و این همان معجزه‎ای است که امام در پرتو انقلاب اسلامی آفرید.

5. ارزش فرهنگ و امور فرهنگی
هنوز هم در میان ما ایرانیان، فرهنگ از جایگاه ویژه‎ای برخوردار است. بیش‎ترین دغدغه مسؤولان درجه اول نظام که خود از میان شخصیت‎های برجسته فرهنگی کشورند نیز، توجه به رشد و ارتقای ارزش‌های فرهنگی است. بنابراین باید از این توجه و عنایت ویژه مردم و مسئولین برای ارتقای فرهنگ ملی به خوبی بهره‎برداری کرد.

6 . توجه جدی قانون اساسی به موضوع فرهنگ
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به موضوع فرهنگ توجهی دقیق، جدی و همه‎جانبه داشته است، به گونه‎ای که اولین هدف تأسیس نظام جمهوری اسلامی، تعالی و تربیت انسان است. بنابراین می‎توان انگیزه اصلی شکل‎گیری نظام جمهوری اسلامی و به تبع آن تدوین قانون اساسی را ارتقای فرهنگی دانست.
حمایت جدی قانون اساسی از ارتقا و رشد فرهنگی، مایه دلگرمی همه کسانی است که در عرصه‌های مختلف فرهنگی به سازندگی اشتغال دارند.

7. توان جهانی شدن
با آن‎که سی و سه سال بیشتر از پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته، اما تأثیرات مهم و بنیادین آن سراسر جهان را فرا گرفته است. به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان، رشد حرکت‏‎های آزادیخواهانه در سراسر دنیا نتیجه انقلاب اسلامی و اندیشه‎های امام خمینی بوده است. توجه روز افزون به دین، به‎عنوان برنامه سعادت انسان، امواج سهمگین مبارزه مردمی علیه آمریکا، تمسک به اسلام به عنوان مکتب مبارزه، تلاش در جهت حفظ وحدت مسلمانان، تلاش در جهت احیای ارزش‌های اخلاقی، احترام به حقوق اقلیت‌های دینی بخصوص مسلمانان در غرب و... پاره‎ای از دستاوردهای جهانی انقلاب اسلامی است. مبانی فکری انقلاب اسلامی ریشه در اسلام دارد و به همین دلیل جهانی‏‎سازی انقلاب یکی از ویژگی‎های اصلی آن است.
اسلام مکتبی برای تأمین سعادت انسان است، بنابراین مرز‌های جغرافیایی هرگز نمی‎توانند سرزمین بزرگ اسلامی را محدود کنند.
اسلام اساسا دینی جهانی است و به همین جهت با بهره‏‎گیری از ویژگی‎های منحصر به فرد خود، آینده جهان را رقم خواهد زد.
جهانی‎سازی اسلامی در پرتو انقلاب حضرت مهدی(ع) محقق خواهد شد و سرانجام قیام آن حضرت، فراگیر شدن قسط و عدل در همه نقاط جهان خواهد بود. ما می‎توانیم جهان را از فرهنگ زلال خویش سیراب کنیم و این یعنی امید به آینده انقلاب اسلامی.

‏برگرفته از کتاب: درآمدی بر کارنامه فرهنگی انقلاب اسلامی، تالیف آقای دکتر علی عسکری، با تلخیص و اندکی تغییر

منبع: / روزنامه / رسالت ۱۳۹۰/۰۹/۱۳

نویسنده : علی مهدوی