مجموعه تاریخی مزار مولانا، رباط عباس آباد، میل کرات، دست نوشته‌های مزار مولانا و مزار شاهزاده قاسم انوار از مهمترین بناهای تاریخی شهرستان مرزی تایباد هستند که می‌توانند برای گردشگران نوروزی جذاب باشند.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از تایبادخبر، شهرستان تایباد بر پهنه جغرافیایی شمال شرق استان خراسان واقع شده است. این ناحیه با ارتفاع میانگین 850 متری از سطح دریاهای آزاد و مساحت تقریبی 4756 کیلومتر مربع از شمال به شهرستان تربت جام، از شرق به هریرود و مرزهای سیاسی کشور افغانستان، از جنوب به شهرستان خواف و از مغرب و جنوب غربی به شهرستان باخرز محدود می شود.
 

مرکز این شهرستان شهر تایباد و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش مرکزی، میان ولایت و سه شهر تایباد، مشهد ریزه، و کاریز و است، از مهمترین رودهای شهرستان می توان به رود فصلی ربس در شمال و غرب و رود مرزی هریرود در شمال شرقی شهر تایباد اشاره کرد.

شهرستان تایباد بوسیله گمرک مهم دوغارون که به فاصله 25 کیلومتری شرق شهر تایباد قرار گرفته، به کشور افغانستان مرتبط می شود و این شهرستان در فاصله 220 کیلومتری شهر مشهد و در مسیر جاده آسیایی و ترانزیتی سنتو قرار گرفته است. این شهر ششمین شهرستان بزرگ خراسان رضوی است که پس از شهرستانهای نیشابور، سبزوار، تربت حیدریه، تربت جام، قوچان و کاشمر قرار گرفته است.

پیشینه تاریخی تایباد :

یافته های باستان شناسی موید سکونت و فعالیتهای انسانی در این ناحیه از هزاره سوم پیش از میلاد است. کونتر کوربل نخستین پژوهشگری بود که در سال 1974 مسیر تربت جام- تایباد را مورد بررسی قرار داد. این ناحیه در دورانهای تاریخی به عنوان مکانی آباد جمعیت بسیاری را به خود جلب کرده است به گونه ای که در دوران پارت ها یکی از ولایات آن سلسله بوده است.  منطقه کنونی تایباد در متون کهن به باخرز شهرت داشته و گاه از آن با عناوین گواخرز و باد هرزه و بادهرز نام برده شده و در منطقه تلاقی راههای تجاری قدیم که نیشابور را به هرات و قهستان و سرخس متصل می کرده قرار داشته است.

باخرز در سال 29 ه.ق توسط سپاهیان اسلام فتح شد و مالین به عنوان مرکز باخرز از نظر رونق و اعتبار به مرتبه ای رسید که در سده چهارم هجری شمسی شهری آباد به شمار می آمد. این منطقه در سال 644 ه.ق در شمار مضافات هرات به ملوک کرت اعطا شد. پس از آن در سال 720 ه.ق « عبد العزیزبن شهاب الدین » حاکم دست نشانده کرت « ملک غیاث الدین » سر پیچی کرد و جنگی خونین در رزه (ریزه) بین آنها در گرفت.

در اوایل سده هشتم هجری شخصیتی بزرگ و عرفانی به نام حضرت مولانا شیخ زین الدین ابوبکر تایبادی در باخرز ظهور کرد و منطقه را از افکار خویش متاثر ساخت. توجه به این ناحیه در دوره تیموری نیز ادامه یافت به طوری که بنای با عظمتی برای تجلیل از مقام عرفانی «زین الدین ابوبکر» ساخته شد. باخرز در قرن بعدی بویژه در سال 998 و 1025 ه.ق توسط عبد المومن خان ازبک و درسال 1128 بوسیله طایفه ابدالی تصرف شد.

نادر شاه افشار در سال 1141 که سردار شاه طهماسب صفوی بود در فرمان آباد باخرز ابدالیها را سرکوب کرد. در پایان حکومت قاجار و اوایل حکومت رضاخان، تایباد توسط یوسف خان صولت السلطنه، رئیس ایل هزاره که در شیراز زندان بود، تصرف شده و تا حدود سنگ بست فریمان را فتح کرده و به مدت چندین سال تایباد را مرکز حکمرانی خود قرار داد تا با حمله لشکر رضاخان و سیاست بازی، صولت السلطنه را از بین برد و بر حکومت کوتاه آن پایان داد. به هر حال تیره های مختلف و متعددی که در سراسر تایباد پراکنده اند گواه محکمی بر رویدادها و حوادث این ناحیه و تاثیرات آن بر منطقه است.

جاذبه ها و بناهای تاریخی شهرستان تایباد؛|


مجموعه تاریخی مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی

این مجموعه باشکوه در کنار گورستان قدیمی شهر تایباد واقع شده است و آرامگاه مولانا زین الدین ابوبکر در فضایی باز مقابل بنایی رفیع در پناه درخت پسته ای کهنسال بچشم می خورد. در سال 1030 ه.ق شخصی به نام خواجه درویش، محجری را پیرامون قبر کشیده و لوحی نیز تقدیم مزار کرد. دو لوح خاکستری یکی بر روی قبر و دیگری در بالاسر آن به صورت افراشته وجود دارد.
 

بر روی سنگ مزار وی به قلم زیبای نستعلیق این عبارت دیده می شود: ( کل شیء هالک الا وجهه،هذا مرقد مرحوم قطب الاقطاب مولانا،شیخ محمود بن شیخ سهیل تایبادی وفات یوم پنجشنبه سلخ محرم 791 ) و بر روی سنگ قبر افراشته این عارف چنین نگاشته شده :

در مجاورت آرامگاه مسجد یا گنبد خانه، ایوانی زیبا با طاق آهنگ، و دو حجره دو اشکوبه در طرفین به پاس حرمت آن صوفی زاهد ساخته شده است. فضای اصلی بنا با ابعاد 50/17 * 50/16 متر مربع شامل فضاهایی محدود تر بصورت شاه نشینهایی است که پوشش آنها بصورت نیم گنبدی همراه با گوشه سازی و مقرنس کاری است و بر فراز آن وجود پوششی گنبدی،زیبایی خاصی به معماری این مکان داده است . کتیبه ایوان بنا به خط ثلث که از جمله نفایس هنری است شامل یازده آیه اول از سوره مبارکه « کهف» است و کاتب آن « جلال الدین بن محمد بن جعفر » می باشد. همچنین در بخش فوقانی این کتیبه عبارت « الملک لله » به خط کوفی تکرار شده است.
 

رباط عباس آباد

رباط عباس آباد در میانه دشتی وسیع به فاصله 26 کیلومتری شمال غربی شهر تایباد و بر کناره راه قدیمی این شهر به تربت جام واقع شده است. این بنا در زمان آبادانی و رونق خود از جمله کاروانسراهای معتبر خراسان محسوب می شد که به دلیل فضاهای متعدد و دارا بودن امکانات رفاهی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و در سفرنامه ها و متون تاریخی از آن یاد شده است. طرفین ورودی رباط مزین به قابچه است. وجود عنصر دفاعی بنام «سنگ انداز » در بخش فوقانی سر در حاکی از امنیت این بنا می باشد.

رباط عباس آباد مشتمل بر دو حیاط است و بر پیرامون آنها،ایوان، ایوانچه ، اتاقک ها و آب انبار وجود دارد که آب آن از قنات و باران تامین می شده است. شواهد معماری بنا نشان می دهد بخش مسکونی و قسمتی که برای احشام در نظر گرفته شده از یکدیگر جدا بوده است. همچنین بخش مسکونی دارای نقشه ای چهار ایوانی بوده و اتاقکهای آن به اندازه های متفاوت ساخته شده است. فضا های داخلی اتاقکها بسیار ساده و منحصر به طاقچه و طاقنما می باشد و پوشش سقف آن نیز به صورت چهار ترک ایجاد شده است.

رباط عباس آباد از یادگاری های معماری دوره صفویه در خراسان است.

قلعه عباس آباد

این بنای مستحکم که به فاصله کمی از رباط عباس آباد واقع شده با قلعه ( زور آباد) تربت جام قابل مقایسه است. به رغم اینکه این قلعه با برجهای نگهبانی مورد حفاظت قرار می گرفت، با نیم برج هایی که در نمای بیرونی ایجاد شده حصار اصلی آن تقویت می شد. سر در قلعه به صورت آجری بوده و محل تیرکش نیز در آن مشاهده می شود. همچنین در طرفین ورودی، مکانی که به هشتی منتقل می شود، فضاهای محقری ( اتاقک) ساخته شده که احتمالا محل استقرار دربانهای قلعه بوده است.

پس از هشتی، ورودی دیگری قرار دارد که بقایای آن نشان می دهد در گذشته بخش قابل سکونت از قسمت نگهبانی جدا بوده و این قسمت دارای فضاها و اتاقهای متعددی نیز می باشد. اتاقها به صورت گلی و با فضای ساده ایجاد شده و در بخشی از قلعه معماری مرتفعی به چشم می خورد که احتمالا محل اقامت حاکم این مکان بوده است. ظواهر امر نشان می دهد که محله های داخل قلعه بوسیله دیوارهایی از هم جدا شده است. بقایای این بنا معماری اواخر دوره صفویه را القا می کند.

میل کرات

میل تاریخی موسوم به کرات بر بالای تپه ای نسبتا بلند در کنار روستایی به همین نام در 25 کیلومتری جنوب غربی تایباد در مکانی که راه قدیمی جام و باخرز به خواف از کنار آن عبور می کرده واقع است. این بنا که حکم راهنمای مسافران و کاروانیان را در نزدیکی آبادی قدیمی کرات داشته بنایی است آجری با ساقه ای به ارتفاع 25 متر دارای ساختاری دو قسمتی که نمای ظاهری آن در بخش تحتانی ( پایه میل ) با بلندی 15 متر به صورت هشت ضلعی و بخش فوقانی آن استوانه ای است.

در بخش انتهایی ساقه هشت ضلعی بقایایی از تزئینات موسوم به «شرفه» نیز به چشم می خورد. همچنین در بخش میانی بنا کتیبه ای به خط کوفی در نواری عریض اطراف میل را فرا گرفته که متاسفانه بر اثر عوامل طبیعی به شدت آسیب دیده است. بخشی از تزئینات آن نیز گره چینی های آجری است که زیبایی خاصی به بنای میل بخشیده است. ظاهراً این بنا از وضعیت قائم خارج بوده و قدری کج به نظر می رسد.علاوه بر آن در ضلع جنوب غربی میل، در گاهی است که محل دسترسی و ارتباطی به شرفه بوده است. میل تاریخی کرات اسلوب معماری دوره سلجوقی را به همراه دارد.

قلعه کرات

این قلعه به فاصله کمی از میل تاریخی کرات و در میان محوطه وسیعی مشهور به باغ امیر تیمور واقع شده است. ظواهر معماری بنا بویژه برجهای نگهبانی و محل تیرکشها بر روی آن حکایت از اهمیت این قلعه دارد، همچنین بر پیرامون حصار اصلی بنا نیم برجهایی برای تقویت دیواره بیرونی ساخته شده است. گویا این عناصر معماری، محلی برای نگهبانی و دفاع از قلعه در برابر مهاجمان بوده است.

معماری برجها، ساختاری است که در هر قسمت محل استقرار نگهبانان در آن تعبیه شده است. هویت معماری فضای داخلی قلعه به سبب خاکبرداری و تخریب کلی و کشت و زرع بوسیله کشاورزان بدرستی مشخص نیست؛ اما بقایای پی ها و آثار آن نشان می دهد قلعه دارای فضاهایی گوناگون با کاربریهای متفاوت بوده است. شالوده این قلعه در دوره قاجار ریخته شده است.

رباط سنگی

بقایای این رباط سنگی که بفاصله کمی از میل تاریخی کرات و آن سوی جاده تایباد به خواف قرار دارد در گذشته توقفگاه کاروانیان و مسافران این ناحیه بوده است قرائن معماری و آوارهای باقیمانده از رباط نشان میدهد ورودی بنا دارای طاقی سرپوشیده بوده است که به حیاط مرکزی آن منتهی میگردید آبگیری سنگی نیز برای تأمین آب مصرفی کاروانیان و احشام در آن تعبیه شده بود . سفالهای پراکنده پیرامون این رباط سنگی موید بنیان اثر در دوره سلجوقی و استفاده از آن تا دوران تیموری است .

بنای مزار شاهزاده قاسم ( مشهد ریزه )

مشهد ریزه در فاصلة 29 کیلومتری غرب تایباد واقع شده است. در ضلع جنوبی این مکان در میان قبرستان قدیمی، بنایی قرار دارد که به مزار شاهزاده قاسم معروف است. اهالی بر این باورند مقبره مزبور متعلق به« قاسم بن محمد بن ابوبکر ابی قحافه » و پدر « ام فروه» از شخصیت های تاریخ اسلام است. بنای مزبور مشتمل بر اتاق هایی پیرامون یک فضای مرکزی است که در آن هشت محل چله خانه تعبیه شده است. بنای مزار متعلق به دورة صفویه است.

آب انبار مشهد ریزه

این بنا به فاصله کمی از آرامگاه شاهزاده قاسم مشهدریزه و در حاشیه خیابان اصلی شهر واقع شده که ساختار معماری آن بدون پاشیر بوده و متشکل از سردر(ایوان)، پلکان منتهی به مخزن و پوشش گنبدی است. مخزن این آب انبار در گذشته توسط آب قنات پر می شده است؛ بنای مزبور متعلق به دوره صفویه است.

مسجد قدیمی محسن آباد

روستای محسن آباد در فاصله 20 کیلومتری شمال شهر تایباد و در مسیر جاده تایباد به تربت جام واقع شده است. در ضلع غربی روستا بنایی تاریخی موسوم به مسجد قدیمی محسن آباد به چشم می خورد که از یادگارهای دوره قاجاریه در این روستا می باشد این بنا مشتمل بر مسجد با پوششهای گنبدی شکل و حیاط ورودی که دیوار های اطراف آن بوسیله طاقنماهایی محصور شده است می باشد.

حمام فرمان آباد

در فاصله 2 کیلومتری جنوب شهر تایباد ودر مرکز روستای فرمان آباد یکی دیگر از یادگارهای دوره قاجاریه بنام حمام فرمان آباد به چشم می خورد که در دل زمین واقع شده که توسط پلکانی به درون آن راه پیدا می کند که مشتمل بر دو فضای مجزا با پوشش گنبدی است که توسط راهرویی بهم راه داشته که یکی به عنوان رختکن و دیگری به عنوان حمام مورد استفاده قرار می گرفته است.

آب انبار قلعه کهنه ریزه

آنچه امروزه در میان بقایای قلعه ریزه خودنمایی میکند تنها بنای آب انبار اجری است که در زمره قدیمی ترین نمونه های بر جای مانده در منطقه تایباد دارای اهمیت بسیاری است. این بنا که در میان شهر مشهدریزه (ریزه) واقع شده دارای سر در، پلکان وپاشیر است. مخزن این آب انبار در گذشته به وسیله آب قنات پر می شد؛ کیفیت معماری انتساب این اثر را به پیش از دوره صفویه نشان میدهد.

محوطه تاریخی جوزقان

در فاصله 34 کیلومتری غرب تایباد و نزدیک به روستای جوزقان، محوطه ای کهن به همین نام قرار دارد. سفالهای پراکنده موید سکونت در این منطقه از صدر اسلام تا دوران صفویه است. ضلع جنوب غربی این محوطه به کهنه مشهور بوده ودر مرکز آن تپه (سنگ کن ) به چشم می خورد. همچنین قبرستان قدیمی آن نیز مدفن عرفایی بنام شاه مضراب پیر بزه وپیر سفید پوش است.

سنگ مزارات تایباد

الواح قبور به عنوان انعکاسی از هنر ایرانی در دوره اسلامی وشاهدی بر بازشناسی و بازنگری در فرهنگ گذشتگان از جمله اعتقادات، آئین ها، افکار وآراء و هنرهای تزئینی به شمار می آید. منطقه باخرز با پیشینه ای کهن جایگاه تعدادی از این نوع سنگ مزارات است که گویای یکجانشینی اقوام با بینش های خاص در روستاهای شیزن، سوران، جوزقان ومشهد ریزه است.

این سنگها به چهار نوع ستونی، سنگ لوح عمودی وافقی و الواح بی نام و نشان تقسیم شده وبا مضامین و نگاشته های مختلف دارای تزئیناتی از جمله اسلیمی، ترنج ونقوش محرابی است. این آثار فاصله زمانی سده هشتم هجری تا اواخر دوره صفویه را در بر می گیرد.

سوغات و ره آورد سفر

سوغات و ره آورد سفر تایباد بافته هایی از پارچه های نخی است که به شکل انواع حوله در بازار شهر به همراه لباس های محلی به فروش می رسد. تایباد به سبب داشتن سفره گسترده آب هایزیر زمینی از کشاورزی قابل توجهی برخوردار است؛ اما مهمترین محصول این شهرستان خربز تایباد است که شیرینی آن زبانزد خاص وعام می باشد.

موسیقی مقامی و رقص محلی شهرستان تایباد؛

شهرستان تایباد در کنار خواف و تربت جام قطب موسیقی جنوب خراسان را تشکیل می دهند. موسیقی این منطقه در گذشته بیش از 300 مقام داشته که امروزه بالغ بر 50 مقام از آن همه باقی مانده است مقام های الله مدد، کبک زری و نوایی از آن جمله اند.
 

در نواختن این موسیقی از سازهایی مانند دوتار ، دایره و غیره استفاده می شود، همچنین از میان رقص های آئینی معروف در تایباد و تربت جام می توان به رقص اپر و مراسم تمنای باران و چوب بازی و غیره اشاره کرد که در شهرهای تایباد و خواف و تربت جام و غیره مشترک است.

تاکنون استادان تایبادی در تعداد بسیاری از جشنواره های موسیقی به اجرای اثر پرداخته اند، سازهای مهم این منطقه را دف و دوتار تشکیل می دهند. تفاوت موسیقی مقامی در میان سه شهرستان تربت جام، تایباد و خواف منحصر به نحوه اجرای مقام هاست.

مشاغل و هنر های سنتی؛

مشاغل سنتی در بسیاری از بازارهای سنتی شهر تایباد رواج دارند و استادکاران به تولید فراورده ها و تولیدات دستی وسنتی سر گرم اند. اگر چه از این مشاغل درآمد هنگفتی نصیب سازندگان نمی شود؛ اما هنوز میتوان در این شهر از مراکزی که در آن ها هنر قالی بافی، آهنگری، تون بافی، خراطی و نجاری ومهمتر از همه ساخت سازهای سنتی رواج دارد، دیدن کرد.

موزه مردم شناسی تایباد؛

موزه مردم شناسی به عنوان پلی برای آشنایی نسلهای جدید با گذشته تاریخی و نیز آداب و رسوم، شیوه زندگی گذشتگان، نحوه امرار معاش، فولکلر، باورها، عقاید مذهبی و غیره همواره از اتفاقات مهم فرهنگی هر منطقه است.

موزه مردم شناسی تایباد یکی از پروژه های مصوب سفر ریاست محترم جمهوری به تایباد است که با جدیت اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت جام و تایباد پیگیری و در تیرماه سال 1387 افتتاح شده است.

ساختمان این موزه عبارت از حمام قدیمی است که تحت مالکیت شهرداری تایباد بوده و با همکاری شهرداری و اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان فرهنگسرای خیام و شامل موزه مردم شناسی و مرکز منطقه ای آموزش صنایع دستی و همچنین نگارخانه و نمایشگاه آثار هنری هنرمندان شهرستان در نظر گرفته شده است.

ساختمان موزه به شکل دایره ای بوده که هر اتاق، به موضوعی خاص از مردم شناسی شهرستان تایباد نظیر فرت بافی، فضای خانه های سنتی در زمستان، قالی بافی و گلیم بافی، عطاری، آهنگری، محصولات کشاورزی و خرمن کوبی، غرفه عشایر و زندگی دامداری آنها، ویترینهای نمایشی جهت نمایش ابزارآلات مختلف مردم شناسی نظیر پیه سوز، قفل، آفتابه لگن ، وسایل مربوط به خوشنویسی، سلمانی، حمام و غیره اختصاص یافته است.

با توجه به یادگاری های خطی و نفیس تاریخی از زائران و پادشاهان و حکمرانان گذشته در ازارة دیوارهای مسجد مولانا و با عنایت به در اختیار داشتن تعداد بسیار زیاد نسخ ارزشمند خطی، مدیریت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان در نظر دارد که در آینده از این مکان به عنوان موزه نسخ خطی و خطاطی استفاده کند که بسیار ارزشمند خواهد بود. بخش اداری موزه نیز در این مکان تاسیس و راه اندازی شده است.

مناطق تفریحی و گردشگری تایباد؛

روستای پُشته

این روستا در فاصله 50 کیلومتری غرب تایباد و 25 کیلومتری کرات، در محدوده بخش مرکزی تایباد در میان کوههای باخرز واقع شده است. طبیعت بکر و کوهستانی و شکل معماری روستا که در دامنه کوه قرار گرفته و خانه های روستایی که به صورت پلکانی از دامنه کوه به سمت قله کوه ساخته شده اند، مهمترین جاذبه گردشگری روستا را بوجود آورده اند.

هوای مطبوع کوهستانی و آب مناسب و باغات میوه و سرسبزی منطقه می تواند باعث جذب هر رهگذری شود. وجود آثار تاریخی در روستاهای مسیر عبوری( کرات،کوه آباد و آبقه) و مناظر طبیعی آنها میتواند یک پکیج سفر خوب و کاملی را برای بازدید کنندگان رغم بزند و پشته آخرین ایستگاه این منطقه کوهستانی باشد.

روستای آبقه

وجود آثار تاریخی ( آب انبار ، قلعه آبقه ، مقبره شیخ ابو اسحاق ، قلعه کهنه نادری ، زیارتگاه آبقه ، حمام قدیمی آبقه و محوطه تاریخی آسباد ) در این روستا و چشم انداز مناظر طبیعی و منطقه کوهستانی آن باعث می شود این روستا نیز جزء مناطق گردشگری شهرستان معرفی شود.

آبقه که در بخش مرکزی و به فاصله 30کیلومتری غرب تایباد قرار گرفته، در مسیرجاده آسفالته تایباد، کرات، کوه آباد تا پشته واقع شده و دارای آب مناسب و هوای دلپذیر کوهستانی و مناظر سبز است.

روستای حسینی

این روستا در فاصلة 38 کیلومتری غربی تایباد و در بخش میان ولایت واقع شده است. باغات فراوان میوه، وجود آسیابهای آبی تاریخی و واقع شدن این روستا در بین جاده و کوه اهمیت آن را چند برابر کرده و بر زیبایی آن افزوده اس، همچنین این روستا که در مسیر منطقه گردشگری سد و تنگل استای قرار گرفته و می تواند توقفگاهی دیگر برای گردشگران عبوری باشد.

روستای سوران

این روستا به سبب داشتن سنگ قبور تاریخی و منحصر به فرد، باغات میوه و سرسبزی و طراوت هوای کوهستانی، واقع شدن در مسیر گردشگری منطقه گردشگری سد و تنگل استای، پرورش ماهی و امکان صید و فروش ماهی به گردشگران و غیره مکانی به یاد ماندنی را در ذهن گردشگران ایجاد خواهد کرد. فاصله سوران که در بخش میان ولایت تایباد قرار گرفته تا مرکز شهرستان40 کیلومتر است.

روستای کرات

این روستا بواسطة داشتن چند اثر تاریخی مهم و با اهمیت نظیر میل کرات ، رباط سنگی، باغ کرات ، قلعه کرات و محوطة تاریخی و همچنین واقع شدن دره ها و مناظر طبیعی و کوهستانی سرسبز و زیبا نظیر؛ درة دردوی و منطقة گردشگری بند کرات و نیز عبور جاده ترانزیتی بیرجند- قاین- خواف- تایباد- دوغارون ازاین روستا ، فاصلة کم آن تا مرکز شهرستان (25کیلومتر ) و … به منطقه ای محبوب برای گردشگران تایبادی در فصل سفر تبدیل شده است.

مشاهیر تایباد؛

مولانا شیخ زین الدین ابوبکر تایبادی

مولانا شیخ زین الدین ابوبکر تایبادی، والی ملک ولایت و هادی راه هدایت از مشایخ صوفیه و از اجله عرفا قرن هشتم هجری است. منابع موجود از زمان تولد و دوران کودکی او خبری بدست نمی دهند. وی از شاگردان مولانا نظام الدین هروی بوده و از شیخ الاسلام احمدالنامقی الجامی تربیت روحانی یافته است. آورده اند «مولانا زین الدین ابوبکر» مدت هفت سال با پای برهنه از تایباد به جام می آمد و بر سر مزار شیخ احمد به تلاوت قرآن می پرداخت به طوریکه در روایتها آمده هزار ختم قرآن به این طریقت کرده است.
 

پس از آن به زیارت حرم مطهر رضوی در مشهد مقدس نائل شد و در آنجا خلعتها و نوازشها یافت. بعدها عزیمت طواف مزارات توس آغاز کرد و با ریاضیات شائقه به مقامات عالیه ارباب طریقت و حقیقت رسید. مولانا در دوران زندگانی خود ملاقاتهایی با امیر تیمور گورکانی، سلطان بهاءالدین نقشبند در تایباد و در راه سفر حج با حافظ در شیراز داشته است. وی سرانجام در ظهر روز پنجشنبه آخر محرم الحرام سال 791 ه.ق (سال وفات حافظ شیرازی ) به دیار باقی شتافت.

میرزا شفیعا هراتی ( هروی)

میرزا شفیعا ملقب به «پیشوا»؛ از مردم رزه باخرز بود و به سبب اقامت چندین و چند ساله در هرات به «شفیعای هروی» معروف شد. درباه وی آورده اند: «صاحب کمالات بسیاری بوده و مدتها در خدمت مرتضی خان شاملو، حاکم هرات منصب، منشی باشی داشت».

مرتضی قلی خان در روزگار خود از مبتکرین خط شکسته به شمار می آمد که بعد میرزا شفیعا آن را تکمیل کرد تا به سر منزل کمال برسد، به نحوی که نوعی از خط شکسته را پدید آورد. شفیعا دارای خطی زیبا و به رغم آن در نگارگری، رسامی، تذهیب، سطور بندی و شعر مهارت به سزایی داشت. وی پس از سفر به هندوستان به هرات بازگشت و به سال 1081 ه.ق دار فانی را وداع گفت.