آمیدا Amida . (ژ؛ سن: اَمیتابَه). مهم ترین بوداى سنت مَهایانَه، که ناظر است بر بهشت خاورىِ پاکبوم (ژ: جوْدو)؛ محور تکامل آیین بوداى پاکبوم در آسیاى شرقى است. اصطلاح آمیدا یا آمیتا تلفظِ ژاپنىِ آوانوشتِ چینىِ القابِ سنسکریتِ این بوداست (سن: اَمیتابه، فروغ بى کران؛ اَمیتایوُس، زندگى بى کران).
از متن هاى مهایانه، که به آمیدا اشاره مى کنند، سوُکاوتىـ ویوُهه بزرگ (ژ: داى موُریوْجوُ کیوْ) سوُره مهم آیین بوداى پاکبوم است. این سوره کارِ بوداسَف دَرماکَرَه (آمیداى آینده) را به تفصیل شرح مى دهد، که به گونه اى چشم گیر همانند کار شاکیه موُنى (ژ: شاکا یا شَکَه) تاریخى است. آمیدا به مثابه بوُداسَف 48 سوگند یاد کرد که هر نیاز قابل تصور انسان ها را برآورد؛ و هرگاه که این سوگندها برآورده و کامل شد، او آن گاه به مقام بودایى خواهد رسید و پاکبومش را تحقق خواهد بخشید. این 48 سوگند را با هم سوگند آغازین آمیدا مى خوانند، هرچند غالباً مقصود از این اصطلاح اشاره است به سوگند هجدهم، که مى گوید او بودا نخواهد شد مگر همه آن موجودات مُدرکى که از ته دل به او اعتماد کرده اند و نام او را به دعا خوانده اند در پاکبوم او زاییده شوند.
آمیدا به گونه گسترده اى در آیین بوداى شرق آسیا مشهور است. هنگامى که آیین بوداى چینى در دوره تانگ (618ـ907) در اوج بود، پیکره هاى آمیدا رایج ترین تمثال هاى بودا بودند، چنان که از غارمعبدهاى لونگ مِن (لوُنگـ مِن) در استان هِنان (هونان) دیده مى شود. در آیین بوداى ژاپنى، در دوره نارا (710ـ794) و دوره هاى بعد، نیز شمار پیکره هاى آمیدا بیش از پیکره هاى بوداهاى دیگر بوده است.
آمیداپرستى را مى توان به سه دسته کلى تقسیم کرد. اولى آمیداى موضوع تمرین نظاره است، چنان که در فرقه هاى آغازین، مانند فرقه تِن دایى و فرقه شین گون، دیده مى شود. دومى آمیدایى است که او را رهاننده اى مى دانند که میرنده را به پاکبوم خویش پذیره مى شود، و بدین گونه بشارت حیات ابدى مى دهد؛ این باور مردمانه پاکبوم بود در چین و به خصوص در دوره هِیان (794ـ1185) در ژاپن. سومى آمیدایى است به مثابه نیروى رستگارگرى که ارزش زندگى انسان و بوداییّت همه باشندگان، حتى پست ترین گناه کاران، را اثبات مى کند. این سنت، که آموزه هوْنِن و شین ران در دوره کاماکوُرا (1185ـ1333) است، بر ذکر نِم بوُتسوُ (ناموُ آمیدا بوُتسوُ : «ایمان مى آورم به آمیدا بودا»)، تأکید مى کند. این ذکر هم فراخواندن آمیدا بوداست ]مؤمنان را [به زندگى راستین و هم پاسخ انسان است به آن ندا، که هر دو باید این جا و اکنون ]در این عالم [تحقق یابد.
معمولاً آمیدا را در هنرهاى دیدارى با دو بوداسَف، یعنى کان نون (سن: اَوَلوکیتِشوَرَه) و سِى شى (سن: مَهاستامه پراپتَه)، در دو طرف او تصویر مى کنند.در پرده هاى نقاشى معروف به راى گوْزوُ او را چنین مصور مى کنند که فرود مى آید که مؤمن میرنده را خوشامد گوید. تالارهاى آمیدا (آمیدادوْ)ى بسیارى را براى پرستش آمیدا ساخته اند که مشهورترین آنها هوْئوْدوْى معبد بیوْدوْیین در اوُجى است.

* کوته نوشت ها: چ.: چینى؛ ژ.: ژاپنى؛ سن.: سنسکریت.