آیین بودا از شاخه هاى کیش هندوست. این آیین از هندوستان بیرون آمده و سراسر مناطق خاورى را در نوردیده است و به علت داشتن اندیشه هاى عرفانى لطیف و گسترش در مناطق پرجمعیت جهان، پیروان زیادى دارد و اخیرا به اروپا و آمریکا نیز سرایت کرده است.

1- سرگذشت بودا
بودا (Buddha) به معناى بیدار لقب گوتاماشاکیامونى (Gautamamuni -Sakya) بنیانگذار مکتب اصلاحى بودیسم است. به عقیده بوداییان وى که فرزند پادشاه شهر کاپیلاوستو (vastu-Kapila) در شمال هندوستان بود، در حدود سال 563 ق.م. به دنیا آمد و در آغاز سیدارتا (Siddhartha) یعنى کامیاب نامیده مى شد. ستاره شناسان پیشگویى کرده بودند که این شاهزاده پس از مشاهده نمونه هاى بیمارى، پیرى و مرگ و برخورد با یک ریاضت کش دنیا را ترک خواهد کرد و به ریاضت روى خواهد آورد. بدین سبب پدرش دستور داده بود وى را به دور از ناملایمات زندگى بشرى و در ناز و نعمت پرورش دهند و مراقب رفتار و کردار او باشند. شاهزاده با دخبر عمویش یشودهرا (Yasodhara) ازدواج کرد و داراى پسرى به نام راهولا (Rahula) شد. وى در 29 سالگى پس از مشاهده موارد مذکور، شبانه از کاخ و تنعمات آن گریخت و تحت ارشاد فردى به نام آلارا (Alara) زندگى راهبان را برگزید و پس از شش سال ریاضتهاى سخت و سنگین در جنگلها سرانجام هنگامى که از وصول به حقیقت از طریق ریاضت نومید شد، ریاضت را کنار گذاشت و به تاءمل و تفکر و مراقبت معنوى روى آورد. جهاد اکبر او نیز شش سال طول کشید و پس از آن با هفت هفته توقف زیر درختى که بعدا درخت بیدارى نامیده شد، با مارا (Mara) یعنى شیطان ویرانگر مبارزه کرد و در نهایت به حقیقت دست یافت و بوداى دوره کنونى شد. به عقیده بوداییان در دورانهاى پیشین جهان نیز تعدادى بودا آمده اند. هر یک از این بوداها قبل از ظهورشان بودى ستو (sattva-Bodhi) خوانده مى شود، یعنى کسى که به معرفت کامل دسترسى دارد یا بوداى بالقوه است.
بودا در مدت 40 سال با مسافرتهاى فراوان، آیین خود را در سراسر هندوستان تبلیغ کرد و بر اثر ملاقات با افراد مختلف، به اصلاح نفوس و تربیت شاگردانى همت گماشت که برجسته ترین آنان پسر عمویش آنندا (Ananda) بود. وى سرانجام در هشتاد سالگى در حدود سال 483 ق.م. به نیروانا پیوست.
داستان زندگى شگفت آور بودا از قدیم الایام جذابیت داشته و به همین دلیل این داستان دینى به زبانهاى گوناگون ترجمه و در سراسر جهان منتشر شده است. نقل عربى آن با اضافاتى از فرهنگ سریانى، به عنوان داستان بلوهر و یوذاسف بین مسلمانان رواج پیدا کرد.(1)

2- تاءسیس نظام
اندیشه هاى اصلاحى بودا در مخالفت با تعصب هاى برهمنان بود و اختلافات طبقاتى را باطل مى شمرد. تعالیم اخلاقى وى در مجموعه هایى مانند ترى پیتکا (pitaka-Tri) یعنى سه سبدگرد آمده است. این تعالیم که بر آیین هندو پایه گذارى شده است، ترک دنیا، تهذیب نفس، تاءمل، مراقبه و تلاش براى رهایى از گردونه زندگى پر رنج این جهان را توصیه مى کند و براى وصول به نیروانا اهمیت زیادى قائل است و مفهوم آن را توسعه مى دهد. آیین بودا در قرون بعدى بخش عمدمه اى از خاک هندوستان را تسخیر کرد و در کشورهاى همسایه نیز گسترش یافت. در قرون هشتم و نهم میلادى، دو تن از دانشمندان آیین هندو را نوسازى کردند و بر اثر آن، آیین بودا اندک اندک از هندوستان برچیده و آیین هندو جانشین آن شد، اما اشکال گوناگون آن در خاور دور و مناطق دیگر گسترش یافت.

3- فلسفه بودا
هنگامى که بودا به حقیقت دست یافت، ابتدا به شهر بنارس رفت تا پنج تن از راهبان را که از وى روى برتافته بودند، بیابد. او مى اندیشید که این پنج تن مانند وى در جستجوى حقیقتند و تعلیم دادن ایشان از سایر مردم آسانتر است.
و چون به بنارس پا نهاد آن پنج تن را دید که در میان بیشه اى نزدیک شهر نشسته اند و با هم سخن مى گویند.
هنگامى که چشم آنان به بودا افتاد، به یکدیگر گفتند:
این سیدارتاست که مى آید؛ همان که دست از رهبانیت کشید؛ خوب است به او کارى نداشته باشیم.
اما چون بودا به آنان نزدیک شد به وى سلام کردند و از او خواستند در کنارشان بنشیند. آنگاه از وى پرسیدند:
سرانجام، حقیقتى را که مى جستى، یافتى؟
بودا گفت:
آرى، آن را یافتم.
راهبان گفتند:
پس به ما بگو حقیقت و حکمت و راز هستى چیست؟
بودا پرسید:
آیا شما به کارما یعنى قانون کردار ایمان دارید؟
گفتند:
آرى.
بودا گفت:
پس بدانید که همان سرآغاز حکمت و آگاهى از حقیقت است. از نیکو نیکو پدید مى آید و از بد بد. این نخستین قانون زندگى است و همه چیزهاى دیگر بر این قانون استوار است.
گفتند:
این که تازگى ندارد.
گفت:
اگر چنین است قربانى، دعا و تضرع به درگاه خدا عاقلانه نیست.
راهبان پرسیدند:
چگونه؟
بودا پاسخ داد: زیرا آب همیشه سراشیبى مى رود، آتش همیشه داغ است و یخ همواره سرد. اگر براى همه خدایان هندوستان هم دعا کنیم، آب هرگز سربالا نمى رود و آتش سرد و یخ گرم نمى شود. زیرا در زندگى قانونهایى یافت مى شود که همه چیز بر آنها استوار است. از این رو، کارى که انجام گرفت، قابل ابطال نیست و دعا و قربانى براى خدایان نیز سودى ندارد.
آنان با این سخن موافقت کردند و بودا افزود:
اگر این سخن درست است، کتاب وداها که به مردم راه و رسم دعا و قربانى را مى آموزد، درست نیست و برخلاف گفته پیشوایان دینى، من اعلام مى کنم که وداها مقدس نیستند.
راهبان از این جراءت بسیار شگفت زده شدند و از بودا پرسیدند:
تو مى گویى برهما هنگام آفریدن جهان مردم را به طبقات گوناگون تقسیم نکرده است؟
پاسخ داد: اصلا من باور ندارم برهما چیزى را آفریده باشد تا جهان آفریده او باشد.
آنان پرسیدند:
پس جهان ساخته کیست؟
بودا پاسخ داد:
به نظر من جهان ابدى است و آغاز و انجامى ندارد. دو چیز است که بایستى از آن پرهیز کرد: یکى زندگانى پر از لذت که زاییده خودخواهى و فرومایگى است و دیگر زندگى پر از رنج و خود آزارى که آن نیز سودى ندارد و هیچ یک از این دو به نیکبختى منجر نمى شود.

4- اخلاقیات
سرانجام راهبان از بودا پرسیدند:
پس راه درست کدام است؟
پاسخ داد:
راه میانه، میان لذت و رنج است که از راه هشتگانه به دست مى آید. راه هشتگانه هشت قانون بزرگ زندگى را مى آموزد:
1. پرهیز از آزار جانداران؛
2. پرهیز از دزدى؛
3. پرهیز از بى عفتى؛
4. پرهیز از دروغ؛
5. پرهیز از مستى؛
6. پرهیز از بدگویى؛
7. پرهیز از خودخواهى؛
8. پرهیز از نادانى؛
9. پرهیز از دشمنى.

5- فرقه هاى بودایى
آیین بودا سه فرقه دارد:
1. مها یانا (yana-Maha) یعنى چرخ بزرگ، آیین شمالى که در چین رواج دارد. این شعبه اى آیین بودا با طیفهایى از اعتقادات و سنن کنفوسیوس و لائوتسه در چین و شینتو در ژاپن در آمیخته است. یکى از آداب آن که به سانسکریت دهیانا (Dhyana) یعنى تاءمل، به چینى (Chang) و به ژاپنى زن (Zen) خوانده مى شود، شهرت جهانى دارد.
2. هینا یانا (yana-Hina) یعنى چرخ کوچک، آیین جنوبى که در سرى لانکا (سیلان ) و کشورهاى جنوب شرق آسیا مشاهده مى شود. پیروان چرخ کوچک آیین خود را تراوادا (Theravada) یعنى آیین نیاکان و بزرگان مى خوانند و کتب دینى آنان به زبان پالى است.
3. وجر یانا (yana-Vajra) یعنى چرخ الماس. این فرقه در تبت وجود دارد و آیین بودا را با سحر و کهانت و توتم پرستى در آمیخته و تشکیلاتى نیرومند براى خود پدید آورده است. آیین مذکور لامائیسم (Lamaism) نیز خوانده مى شود و عنوان رهبر مذهبى مقتدر آن دالائى لاما (Lama Dalai) به معناى رئیس دریاگونه است. از چیزهاى جالب توجه این فرقه آن است که هنگامى که رهبر مذهبى آن وفات یابد، راهبان براى پیدا کردن جانشین وى به جستجوى کودکى مى پردازد که در لحظه درگذشت رهبر به دنیا آمده باشد. سپس این کودک را با توجهات ویژه پرورش مى دهند. وى پس از فراگیرى دانش و گذراندن مراحل مختلف به مقام مورد نظر نائل مى آید. دالائى لاماى عصر ما پس از سرایت کمونیسم چینى به تبت رهسپار هندوستان شده و در آنجا به ارشاد و رهبرى مشغول است. اخیرا وى، برخلاف سنت، پسر بچه اى را براى جانشینى خود تعیین کرد و به خاطر این مساءله مورد انتقاد قرار گرفت.

6- کتب بودایى
قدیمى ترین کتاب مقدس بوداییان ترى پیتاکایعنى سه زنبیل نامیده مى شود که داراى سه بخش است:
1. قواعد رهبانیت؛
2. وسیله رستگارى؛
3. مفهوم فلسفى و روانشناسى.
فرقه هاى مختلف بودایى نیز کتابهاى مخصوص به خود دارند

پی نوشت:
1- براى مثال رک.: اکمال الدین نوشته شیخ صدوق، ج 2، صص 577-638 و بحار الانوار نوشته علامه مجلسى، ج 78، صص 383-444 و ترجمه فارسى آن در عین الحیات نوشته علامه مجلسى و در رساله اى مستقل آمده است. در تحریر عربى این داستان، نامهاى آلارا و بودى ستو به بلوهر و یوذاسف تغییر یافته است.

منبع: / سایت / باشگاه اندیشه
به نقل از: کتاب آشنایی با ادیان بزرگ
نویسنده : حسین توفیقی