زمانی بود که مردم عادی می‌توانستند واردحوزه‌های متنوع دانش شوند. علم هنوز روزهای نخستین خود را پشت سر می‌گذاشت و تا رسیدن به روزهایی که شاخه‌های مختلف علم هر کدام تبدیل به کلافی در هم تنیده از اطلاعات شود راه طولانی در پیش بود، اما امروزدیگر این‌گونه نیست.
امروزدانش آنچنان تخصصی شده است که اگر دانشمندی علاقه شخصی خود را پیگیری نکند شاید در تمام مدت عمر حرفه‌ای‌اش از نزدیک‌ترین رویدادهای مربوط به حوزه‌های تحقیقی نزدیک به خود نیز بی‌اطلاع باقی بماند.
در چنین شرایطی که برای رسیدن به دانش لازم جهت ایجاد تغییر در سپهردانش باید سال‌ها مطالعه مستمر داشت شاید تصور این‌که مردمان عادی بتوانند نقشی در پیش بردن مرزهای دانش داشته باشند به نظر دور از ذهن می‌رسد.
اما واقعیت این است هنوز هم مردمان عادی که کسب وکارشان چیزی غیر از دانش است می‌توانند بزرگ‌ترین کمک‌ها را به دانشمندان کنند.
این مردم فقط دانشمندان آماتور نیستند، بلکه هر کسی حتی شماهم می‌توانید بر اساس علاقه خود وارد این جریان تولید علم شوید؛ جریانی که اتفاقا این روزها آنقدر رشد یافته که نام علوم شهروندی بر خود گرفته است. بدین معنی که شهروندان عادی می‌توانند در آن مشارکت کنند و جریان علم را پیش ببرند.
ظهور چنین فضایی باعث شده است نه تنها دانشمندان فرصت‌های بیشتری تحقیقات دست پیدا کنند که مردم عادی نیز با درگیر شدن در فعالیت‌های علمی، ‌علاقه بیشتری به ساحت علم پیدا کرده و درک علمی بیشتری به دست آورند.
یکی از مسائلی که به طور جدی بر شکل‌گیری و رشد این فضا تاثیر گذاشت فناوری ارتباطات و رشد اینترنت بود. به کمک شبکه اینترنت دانشمندان توانستند اطلاعات را نه تنها میان خود که با مردم عادی علاقه‌مند به اشتراک بگذارند و از آنها برای حل مسائل خود کمک بگیرند.
یکی از نخستین گام‌هایی که به سوی رشد این نوع از مشارکت‌ها برداشته شد به داستان جستجوی موجودات هوشمند فرازمینی یا SETI باز می‌گشت. در این طرح ‌دانشمندان سعی داشتند با کمک بزرگ‌ترین رادیو تلسکوپ‌های موجود در جهان به آسمان گوش دهند تا اگر احیانا سیگنال غیرطبیعی در آن تشخیص دهند با بررسی بیشتر، امکان وجود حیات فرا زمینی هوشمند را در آن بررسی کنند. در این سیستم حجم اطلاعاتی که باید پردازش‌های اولیه را از سر می‌گذراند آنقدر زیاد بود که تمام امکانات آزمایشگاه‌های رسمی هم نمی‌توانست پاسخگوی نیاز موجود برای آن باشد. به همین دلیل، طراحان این طرح، فاز جدیدی از آن را به نام جستجوی هوشمندان در خانه یا SETI@Home ایجاد کردند.
در این طرح مهندسان نرم‌افزاری را طراحی کردند که در قالب یک برنامه حافظ صفحه نمایش (Screen Saver) عمل می‌کرد. آنها داده‌های دریافتی از رادیوتلسکوپ‌های خود را در قالب بسته‌های اطلاعاتی کوچک تقسیم و از مردم دعوت کردند به آنها در یافتن موجودات هوشمند فرازمینی کمک کنند. علاقه‌مندان بسته نرم‌افزاری سبکی را دریافت و روی رایانه خود نصب می‌کردند و سپس بسته‌های اطلاعاتی برای آنها ارسال می‌شد.
در بازه زمانی که آنها از قدرت پردازشی رایانه خود استفاده نمی‌کردند، ‌این نرم‌افزار فعال می‌شد و الگوهای امواجی که در این بسته‌ها قرار داشت را با الگوی تعیین شده برای امواج غیرطبیعی مقایسه می‌کرد و در نهایت نتیجه را برای بررسی به مرکز اصلی داده‌ها می‌فرستاد. اگر در بین طول موج‌هایی که سیستم شما آن را بررسی کرده بود نمونه مشکوکی وجود داشت بررسی‌های دقیق‌تر روی آن صورت می‌گرفت. در طرح تنها کمکی که مردم به دانشمندان می‌کنند این است که وقت آزاد رایانه خود را در اختیار آنها قرار می‌دهند. شاید به نظر این کار چندان مهم نباشد، اما اهمیتش در این است که اگر چند صد هزار نفر در سراسر جهان وقت اندکی از قدرت محاسبه‌گر رایانه‌های خود را در اختیار تحلیل داده‌ها قرار دهند، این مقدار بسیار بیشتر از محاسباتی است که یک رایانه پر قدرت تنها می‌تواند انجام دهد.
در ضمن هزینه خریدن زمان از آن رایانه بزرگ بسیار بیشتر از هزینه طراحی نرم‌افزار و مدیریت چنین طرحی بود. نتیجه خیره‌کننده و استقبال مردم از این طرح به حدی بود که بلافاصله برای برخی پروژه‌های دیگر نیز نمونه‌های این برنامه طراحی شد، به طوری‌که اکنون طرح ستی به همراه چندین طرح دیگر در یک بسته نرم‌افزاری عرضه می‌شود. این ایده به حدی مورد توجه قرار گرفت که وقتی طرح شتاب‌دهنده ذرات در آزمایشگاه اروپایی سرن در حال طراحی بود دانشمندان که نگران حجم انبوه داده‌ها و ضرورت پردازش آنها بودند شبکه‌ای به نام گرید یا تور طراحی کردند که قدرت محاسبه رایانه‌ها و ابر رایانه‌های پژوهشی سراسر جهان را برای تحلیل داده‌های این آزمایش به کار می‌گرفت.
البته در همه این طرح‌ها شما نقش یکسانی ندارید. گاه مانند طرح ستی شما تنها باید رایانه خود را در اختیار دانشمندان قرار دهید.
در برخی دیگر باید علاوه بر رایانه خودتان دست به جستجو بزنید. نمونه این را می‌توان در طرح جستجوی دنباله‌دارهای خورشید خراش دید، جایی که شما باید به کمک تصاویر فضاپیمای سوهو دنباله‌دارهای احتمالی را ببینید یا در نمونه‌ای دیگر شما باید با دستکاری گونه‌ای پروتئین‌ها به نمونه پایدار آنها دست پیدا کنید.
این شبکه‌های جدید اجتماعی علم محور باعث بروز رشد سریعی در علم شده اند. نه تنها دانشمندان از این طریق می‌توانند فرصت و شانس‌های بالاتری برای رفتن به راه‌های نو داشته باشند که مردم عادی و غیرمتخصص نیز می‌توانند در رشد دادن مرزهای دانش کمک کنند و در عوض مزد کنجکاوی خود را با افزایش داده‌ها و اطلاعات خود از جهان بگیرند.
گروه دانش روزنامه جام‌جم از این پس و به تناوب چنین طرح‌هایی را که مخاطبان ایرانی نیز می‌توانند در آن مشارکت داشته باشند، ‌معرفی خواهد کرد.

منبع: / روزنامه / جام جم ۱۳۸۹/۰۱/۲۲
نویسنده : پوریا ناظمی