یکی از برکات انقلاب اسلامی رشد و توسعه مراکز آموزش عالی در سطح کشور است،
به گونه ای که دکتر محمد مهدی زاهدی وزیر علوم با صراحت تمام از رشد 2هزار درصدی پوشش آموزش عالی در دوران پس از انقلاب خبر می دهد. به بیان دیگر باید گفت که با جمعیت 35 میلیون نفری کشور در اول انقلاب فقط 170 هزار دانشجو در دانشگاه های کشور تحصیل می کردند وقبل از انقلاب نیز این آمار به صدهزار نفر می رسید، اما در حال حاضر که جمعیت کشورمان نسبت به اوایل انقلاب دو برابر شده است حدود 3میلیون و 300هزار دانشجو در دانشگاه های کشور به تحصیل اشتغال دارند که به گفته وزیر علوم و به نقل از فارس تعداد دانشجوی کشور طی سال های گذشته 20 برابر شده و از رشد 2هزار درصدی برخوردار بوده است.
سند چشم انداز بیست ساله مهمترین و اساسی ترین سند توسعه و تحول در نظام جمهوری اسلامی ایران است.
اهداف مشخص شده در این سند در حوزه های مختلف به ترسیم کلی وضعیت مطلوب ایران اسلامی در سال 1404 پرداخته و توسعه یافتگی کشورمان را در بخش های مختلف به تصویری کلی کشیده است، به عنوان مثال در قسمت علمی این مسئله که از سوی رهبر معظم انقلاب تأیید وابلاغ شده، برقرار گرفتن کشورمان در جایگاه اول علمی منطقه تأکید شده است.
برای رسیدن به این جایگاه لازم بود تا نقشه ای جامع ازمسائل علمی در کشورمان طراحی و ترسیم شود که پیشنهاد تهیه نقشه جامع علمی کشور توسط رهبری یکی از برنامه های تحول آفرین، نوگرا وموجب ساماندهی اساسی در حوزه علم و فناوری است.

رابطه علم و توسعه
کارشناسان براین باورند که علم، پژوهش و فناوری با کم و کیف میزان پیشرفت و توسعه پایدار هر کشوری رابطه مستقیم دارد و شاخص ها نشان می دهد که وضعیت علم و فناوری به شدت تحت تأثیر هزینه های تحقیقاتی و برنامه های مدون مسئولان مربوطه است، در این میان کشورهای توسعه یافته برای حفظ موقعیت یا افزایش برتری خود در صحنه های بین المللی سرمایه گذاری می کنند و کشورهای در حال توسعه نیز دریافته اند که برای رسیدن به رشد و توسعه همه جانبه و حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی خود، راهی جز سرمایه گذاری در تحقیقات ندارند، از همین رو نیز کشورمان که در مسیر توسعه پایدار قدم برمی دارد نیازمند نقشه جامع علمی کشور است و لازم است تا همگی نخبگان و اندیشمندان و مسئولان مربوطه همدل و همگام با یکدیگر به طراحی و ترسیم راهبردی این نقشه اهتمام کنند تا در پایان سند چشم انداز به اهداف تعیین شده برسیم.

مشارکت نخبگان علمی
ارتقاء منزلت علمی کشور مستلزم همراهی و تعاون همه نهادهای علمی وپژوهشی فعال در این قلمرو است.
«بابک نگاهداری» دبیر شورای تخصصی نقشه مجتمع علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن بیان این که مشارکت نخبگان جامعه، اعضای هیئت علمی دانشگاه ها، مدرسین حوزه های علمیه، دانشجویان و طلاب جوان در طراحی نقشه جامع علمی کشور بسیار مهم و ضروری است، می گوید: «مشارکت نخبگان یکی از الزامات تحقق علمی نقشه جامع کشور است و بدون مشارکت آنها این نقشه در طراحی واجرا با مشکلات متعددی مواجه خواهد شد.»
دبیر شورای تخصصی نقشه جامع کشور از اعلام فراخوان در مطبوعات و رسانه ها برای جلب همکاری صاحب نظران خبر می دهد که در آن از کلیه صاحب نظران دانشگاهی و حوزوی برای ارسال آثار، نظرات، پیشنهادها و کتب و مقالات در خصوص نقشه جامع علمی کشور دعوت به عمل آمده است.
وی از مبانی نظری و ارزشی حاکم بر نقشه، مدیریت راهبردی علم و فناوری، چرخه نوآوری، جایگاه علوم مختلف در نقشه جامع علمی؛ سامانه علم و فناوری کشور، زیرساخت های حقوقی و قانونی علم و فناوری و الزامات ایجاد آن، بستر فرهنگی تحقق نقشه جامع علمی و راهکارهای ایجاد آن، نقش وجایگاه نخبگان در اجرای نقشه و سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران به عنوان اهم محورهای فراخوان عمومی دبیرخانه شورای تخصصی نقشه جامع علمی کشور در تهیه و طراحی این نقشه یاد می کند.
«نگاهداری» ضمن تأکید بر نقش و جایگاه نخبگان کشور به عنوان اصلی ترین عامل محرکه و محور اساسی پیشبرد اهداف نقشه جامع علمی کشور، از برگزاری اجلاس هم اندیشی با نخبگان کشور در آینده ای نزدیک خبر می دهد و در این باره می گوید: «در این هم اندیشی که توسط دبیرخانه شورای تخصصی نقشه جامع علمی کشور و بنیاد ملی نخبگان برگزار خواهد شد از نخبگان علوم مهندسی و کاربردی، علوم زیستی و سلامت، علوم پایه، علوم انسانی، معارف اسلامی، هنر و فناوری های نوین به منظور بهره مندی از دیدگاه های آنها در خصوص چگونگی و فرآیند طراحی و اجرایی نمودن نقشه جامع علمی، ارزیابی وضع موجود علم و فناوری، ترسیم آینده ای مطلوب، الزامات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی تحقق نقشه جامع علمی دعوت به عمل خواهد آمد.»
پایان تدوین نسخه اول نقشه جامع علمی تا خردادماه سال آینده براساس اظهارات مقامات مسئول در وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی اغلب نهادهای مربوطه در صدد تهیه نقشه ای واحد و جامع از علم و دانش در کشور هستند، تا جایی که دکتر منصور کبکانیان، معاون پژوهشی وزارت علوم دراین باره می گوید: «طراحی نسخه اولیه نقشه پس از3 تا 4 ماه کار سنگین تا خردادماه سال آینده به پایان می رسد، 10 جزء کاری در نقشه جامع علمی کشور طراحی شده که 90 درصد این کار بر دوش وزارت علوم است.»
معاون پژوهشی وزارت علوم با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری در خصوص پرداختن به پژوهش می گوید: «مطالبات مسئولان کشور در زمینه تحول علمی مبنی بر اینکه اگر این تحول صورت نگیرد اصل نظام به خطر می افتد، باعث توجه بیشتر به علم در کشور شد.»

افزایش بودجه عمومی دولت در توسعه علمی
پیشرفت و توسعه علم، تکنولوژی و فناوری و پرداختن به کارهای پژوهشی و تحقیقاتی در کشورمان در بعد از انقلاب اسلامی در ابعاد مختلف قابل تحلیل و بررسی است، چرا که پیشرفت های قابل ملاحظه ایران در علوم مختلف نه تنها در داخل بلکه در سطح بین المللی نیز حرف های فراوانی برای گفتن دارد. با نگاهی اجمالی به روند بودجه عمومی دولت در سال های بعد از انقلاب خواهیم دید که در بخش علوم و فناوری های مختلف با رشد چشمگیری روبرو بوده ایم که بدون شک از گسترش و توسعه بی چون و چرای علوم مختلف در کشورمان حکایت دارد.
برابر آمارهای موجود، اعتبارات سالانه علمی و تحقیقاتی کشورمان از محل بودجه عمومی دولت 13 میلیارد ریال در سال 1357، با رشد متوسط سالانه 57.6 درصد به 1237.5 میلیارد ریال در سال 1377 رسیده است.
رشد سالانه اعتبارات تحقیقاتی و علمی در طی ده ساله 1357 تا 1367 معادل 13.1 درصد و طی دوره 1367 تا 1377 معادل 39.3 درصد بوده است. از این موضوع می توان نتیجه گیری کرد که از سال 1367 به بعد و در پی تصویب برنامه اول توسعه کشور که در آن برای اولین بار بخش تحقیقات به طور مستقل مطرح گردید، توجه بیشتر به امر تأمین اعتبار فعالیت های تحقیقاتی و علمی مبذول شد، به طوری که اعتبارات منظور شده در سال 1369 تقریباً دو برابر اعتبارات سال قبل -1368- افزایش یافته است.
برابر آمارهای اعلام شده در قوانین بودجه سنواتی کشور در مجلس شورای اسلامی نظیر همین موضوع درباره اعتبارات سال 1372 در مقایسه با اعتبارات سال 1371 تکرار گردیده است و همین رشد در سال های بعد و تا سال جاری نیز رو به افزایش بوده است.
در سال جاری دکتر محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور در اقدامی انقلابی دستور دادند که نیازهای علمی کشور توسط هزاران اساتید دانشگاه ها و نخبگان به وزارت علوم اعلام گردد و حدود 400 هزار یورو نیز از خارج برای نیازهای داخلی تأمین خواهد شد که حدود 25درصد از تولید ناخالص داخلی را افزایش خواهد داد و طبق گفته معاون علمی و فن آوری رئیس جمهور در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان، نیازهای علمی کشورمان در حدود 550 میلیارد تومان برآورد شده است.
دکتر امیدوار رضایی، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی نیز بر لزوم حمایت های بیشتر سیستم بانکی و سایر دستگاه های اجرایی از طرح های پژوهشی مبتنی بر سلامت جامعه تأکید می کند و می گوید: «این گونه حمایت ها در قانون اساسی، سند چشم انداز و برنامه چهارم توسعه تصویب شده است.» رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می گوید: «مجلس شورای اسلامی و قانونگذاران آمادگی دارند که در مورد محدودیت های قانونی در زمینه تولیدات علوم داخلی پیگیری های لازم را انجام دهد، چراکه محققان و متخصصان ایرانی توانسته اند با ارائه محصولات و فناوری های جدید در منطقه و بسیاری دیگری از نقاط دنیا به مقام اول دست پیدا کنند.»
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در عین حال از افزوده شدن 300 میلیارد تومان به بودجه سال 1387 بخش بهداشت و درمان کشور خبر می دهد و می گوید: «در جلسه کمیسیون تلفیق 300 میلیارد تومان برای بودجه سال 1387 در بخش بهداشت، درمان، تجهیزات بیمارستانی، آموزشی و پژوهشی به تصویب رسید.»

ورود ایران به فاز بسته بندی موادغذایی
در روزهای اخیر خبرهای خوشی از فتح قله های علمی در کشورمان به گوش می رسد که مایه مباهات هر ایرانی است. از علم نانوتکنولوژی، شبیه سازی تا انرژی هسته ای و... هرکدام به نوعی قابل بررسی و تحلیل است. اما در چند روز اخیر و به نقل از دکتر امیدرضا هاشمی، مدیرعامل شرکت کیمیاشیمی اعلام گردید که ایران اسلامی پنجمین کشور دارنده فناوری بکارگیری پلیمرهای گیاهی تولید شده از نشاسته ذرت برای استفاده در صنایع بسته بندی مواد غذایی و پزشکی و کشاورزی است.
دکتر هاشمی در این باره می گوید: «کشورمان پس از آمریکا، آلمان، انگلستان و ایتالیا در جایگاه پنجم از نظر تولید پلیمرهای گیاهی قرار دارد، تولید پلیمرهای گیاهی تولید شده از نشاسته ذرت از سال 1384 از سوی واحد کیمیا شیمی توسط وزارت بهداشت در زنجان افتتاح شد، این پلیمرها از سال 2002 در آمریکا و اروپا با هدف حفظ محیط زیست و عدم وابستگی به نفت توسعه پیدا کرده است.» هاشمی با اشاره به ورود ایران به فاز بسته بندی موادغذایی می گوید: «هم اکنون در کشورمان 570 هزار تن در سال ظروف یکبار مصرف تولید می شود که حدود 300 تا 500 سال زمان می برد تا این ظروف پلاستیکی پس از دوبار بازیافت به طبیعت بازگردند اما ظروف یکبار مصرف تولید شده از پلیمرهای گیاهی نشاسته ذرت در مدت حداکثر6 ماه به خاک بازمی گردند. همچنین تولید این ظروف در دمای زیر 140 درجه سانتیگراد به کاهش گازهای گلخانه ای می انجامد.» وی عدم وابستگی به منابع نفتی را یکی از مزایای این ظروف یکبار مصرف می داند و می گوید: «قیمت نفت دچار تغییرات می شود و همین امر بر تولیدات وابسته به منابع نفتی اثر می گذارد و صنایع پلاستیکی نیز از آن متضرر می شود اما ظروف یکبار مصرف تولید شده از پلیمرهای گیاهی به صنایع کشاورزی وابسته است و توسعه آن موجب توسعه کشاورزی نیز می شود.»
دکتر امید رضا هاشمی از افتتاح 4 واحد تولیدی ظروف یکبار مصرف تولید شده از پلیمرهای گیاهی نشاسته ذرت در ایام دهه فجر خبر می دهد و می گوید: «تا اردیبهشت ماه سال آینده 14 واحد تولیدی برای تولید این ظروف ایجاد می شود که البته با توجه به ظرفیت 2 هزار و 500 تنی، تنها می توانیم 10 درصد نیاز بازار را تأمین کنیم که این امر نیازمند توجه و حمایت های بیشتر است.»
توجه به فرآیند سیاست گذاری علم و فناوری از مسائلی است که در سال های اخیر صاحب نظران، اندیشمندان، نخبگان و مقامات سیاسی در کشورمان تأکیدات مکرری بر آن داشته اند که با تدوین سند چشم انداز بیست ساله و توجه به اهدافی چون حرکت از اقتصاد مبتنی بر منابع به اقتصاد دانش بنیان، تعیین اولویت های علمی و فناوری در دستور کار قرار گرفت.
یک اصل کارشناسی می گوید تنها کشورهایی توانسته اند جهش جدی در پژوهش و فناوری داشته باشند که سهمی بیش از یک درصد تولید ناخالص ملی خود را به اعتبارات علمی و پژوهشی اختصاص دهند، از سوی دیگر افزایش اعتبارات علمی و پژوهشی بدون داشتن طرح و برنامه ای دقیق و بدون استفاده از نظر نخبگان و کارشناسان نمی تواند به نتایج مطلوب برسد.
با این حال تدوین نقشه جامع علمی کشور و ترسیم افق های آینده علم و فناوری می تواند گام مثبتی در راستای بهبود شرایط علمی ایران اسلامی باشد.

ادامه دارد ...

منبع: / روزنامه / کیهان ۱۳۸۶/۱۱/۱۷
نویسنده : ایرج نظافتی