«متخصصان ایرانی برای اولین بار درجهان داروی زخم دیابت ساختند، موشک ماهواره بر ایرانی به نام سفیر برای تسخیر فضا به آسمان رفت، ایران در جایگاه بیست و نهم تولید مقالات پزشکی دنیاست، ایران به دانش فنی استفاده از پلیمر گیاهی در صنایع بسته بندی دست یافت، موفقیت محقق ایرانی در تولید اسپرم از مغز قرمز استخوان زنان، ماهواره امید نخستین ماهواره بومی جمهوری اسلامی به دست توانمند دانشمندان ایرانی طراحی و ساخته شد و...»
اینها نمونه هایی از اخباری است که در روزهای اخیر در روزنامه ها و خبرگزاری های داخلی و خارجی درج شده است و خبر از پیشرفت های تازه محققان و دانشمندان ایرانی درعرصه های مختلف علمی و تکنولوژیکی دارد و موید این نکته است که براساس طراحی و ترسیم سند چشم انداز 20 ساله نظام، ایران اسلامی درسال 1404 می تواند در جایگاه اول علمی منطقه قرار بگیرد و در دنیای علم و دانش جهانی جایگاهی اختصاصی و ویژه پیدا کند.
سوای مسائل فوق، این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که تمامی این پیشرفت ها مدیون انقلابی است که نهال نوپای آن با خون هزاران هزار شهید آبیاری شد و برای رسیدن به این آزادی و بیداری و بالندگی امروز چه افرادی که از جان ومال و هستی خود گذشتند تا انقلاب اسلامی از گزند دشمنان مصون بماند و امروز ما به عنوان میراث داران آن حماسه سازان رسالت خطیری در حفظ و دفاع از آرمان های بلند انقلاب اسلامی برعهده داریم.

پیشرفت های پزشکی کشور
به گفته وزیر بهداشت و درمان، آمار مقالات نمایه شده بین المللی کشور در حوزه علوم پزشکی تا دی ماه 1386 به حدود دوهزار و پانصد مقاله رسیده و طی هفت سال اخیر از رتبه بالای 50 در تحقیقات پزشکی به رتبه حدود 29 جهان رسیده ایم.
با تشکیل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فضای ویژه ای برای پژوهش های کاربردی پیش بینی شده که با توجه به بودجه متمرکز این معاونت، گفته می شود که تا حد زیادی به دانشگاه ها کمک خواهدشد تا پژوهش های خود را به پیش ببرند.
بسیاری از متخصصان پزشکی و صاحبنظران براین باورند که تغییر وضعیت سلامت در کشورما نمادی از کارآمدی نظام مقدس جمهوری اسلامی است.
براساس آمارهای موجود در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، درسال 1356 گزارش های مکتوب نشان می دهد که حدود 240 نفر مادر به ازای هر صدهزار زایمان فوت می کردند و حدود 160کودک زیر 5 سال پیش از رسیدن به این سن می مردند و سالیانه نزدیک به 8 تا 9 هزار نفر در نوزادی می مردند و پوشش خدمات بهداشتی اولیه کمتر از 30 درصد در کل کشور بود و بیش از سه هزار پزشک خارجی در ایران به طبابت مشغول بودند و بسیاری از مراکز هم پزشک نداشت و بیمارستانها باکارآمدی ویژه عمدتا در 40 شهر تجمع داشتند، اما امروز و پس از گذشت 29 سال از انقلاب اسلامی می توان با افتخار ذکر کرد که دراین زمینه یکی از پرشتاب ترین رشدها را داشته ایم، به گونه ای که میزان مرگ و میر مادران باردار به علت عوارض زایمان درسال 1383 به 27 نفر در هر صدهزار زایمان رسیده و در سال جاری نیز به 21 هزار زایمان رسیده است که در مقایسه با سال 1356 کاهش معجزه آسایی را نشان می دهد و تقریبا هیچ کشوری به چنین شتابی دست پیدا نکرده است.

سفیر ایرانی حیرت جهانیان را به همراه داشت
در روزهای اخیر شاهد شلیک موشک ماهواره بر «سفیر» از پایگاه پرتاب فضایی ایران بودیم که جهانیان را به حیرت واداشت و تیتر اول رسانه های خارجی و غربی را به خود اختصاص داد و نمادی از اقتدار علمی ایرانیان را برای جهانیان به نمایش گذاشت.
گفته می شود: «این موشک شامل بیش از 10 هزار تنوع قطعه در اجزای مختلف اعم از موتور، بدنه، هدایت و کنترل است که کارشناسان رشته های مختلف دانشگاهی طی 10 سال گذشته تمامی اجزای آن را بومی نموده و اینک صنایع هوافضای جمهوری اسلامی قادر به ساخت کامل آن می باشد.
یک محصول از این نوع موشک در مرکز سازمان هوافضای وزارت دفاع که محل افتتاح نخستین سامانه فضایی ایران است قرارداده شده تا رسانه ها و مسئولین از این دستاورد بزرگ کشورمان بازدید کنند. ضمنا قرار است ماهواره بومی «امید» در آینده نزدیک توسط موشک ماهواره بر ساخت کشورمان و از پایگاه پرتاب فضایی ایران به مدار پرتاب شود.
مراسم شلیک این موشک به صورت زنده و از محل پایگاه پرتاب فضایی ایران و در حضور رئیس جمهور و جمعی از مسئولین لشکری و کشوری توسط صداوسیما برای مردم ایران و جهان پخش شد.
دکتر محمدرضا اصلانی استاد دانشگاه و کارشناس علوم سیاسی می گوید: «درساخت این ماهواره جوانان دانشمند و محقق ایرانی توانسته اند با این پیشرفت عظیم گام دیگری در جهت بومی کردن صنایع فضایی بردارند که ساخت ماهواره امید و ماهواره بر سفیر از دستاوردهای ارزشمند این تلاش و کوشش خستگی ناپذیر است.»
این استاد دانشگاه می گوید: «با ساخت ماهواره امید و ماهواره بر سفیر، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یازدهمین کشوری که توانمندی ارسال ماهواره به فضا را پیدا کرده در لیست کشورهای دارنده این فناوری قرار گرفته است، یعنی ایران جزء چندکشور منحصر به فرد و نخست در جهان است که مرکز آزمایش ماهواره در شرایط فضا را ایجاد کرده است.»
این استاد دانشگاه معتقد است که یکی از مهمترین دستاوردهای انقلاب اسلامی بازیابی هویت و کرامت انسانی است چون انسانی که خود را باور کند و بشناسد، قطعا در مسیر رشد و کمال و بالندگی قرار می گیرد.

مدیریت یکپارچگی
یک فرضیه ای درباره علم و دانش می گوید که با علم می شود جهان را آباد کرد و یا برعکس، جهان را به راحتی از بین برد.
امروز ایران اسلامی درمسیر توسعه پایدار و براساس سند چشم انداز 20ساله قدم برمی دارد و با طراحی «نقشه جامع علمی کشور» به دنبال افق های تازه درعرصه علم و دانش جهانی است.
«فرهنگ فصیحی» دبیرکمیسیون انجمن های علمی و استاد دانشگاه امیرکبیر درباره مشکلات پیش روی علم و دانش درایران می گوید: «یکی از مشکلاتی که توسعه علم و فناوری درسال های اخیر داشته بحث مدیریت یکپارچگی است چرا که روند پیشرفت و توسعه علم و فناوری کشور از نبود یکپارچگی در مدیریت و مشخص نبودن اولویت ها رنج می برد که ایجاد این مدیریت در توسعه علم و فناوری یکی از وظایف شناخته شده نقشه جامع علمی کشور است.» وی می گوید: «در نقشه جامع علمی کشور می توان خلأ یکپارچگی موجود در مدیریت علم و فناوری را جبران کرد.»
دبیر کمیسیون انجمن های علمی کشور می گوید: «برداشتی که ما از نقشه داریم یک مجموعه یکپارچه و پویا از اسناد، سیاست ها و الزاماتی است که نظام و توسعه علم و فناوری کشور را برای رسیدن به چشم انداز بیست ساله راهبری و برنامه ریزی می کند و در فعالیت های علمی تعادل ایجاد می کند.»
فصیحی با بیان این مطلب که هم اکنون در کشور مراکز و نهادهای مختلفی در حوزه های مختلف اعم از تولید علم، انتشار علم و یا بهره برداری علم و فناوری فعالیت دارند، می گوید: «این مراکز و نهادها هم اکنون به صورت پراکنده در کشور فعال هستند و در خیلی از این نهادها حلقه های مفقوده زیادی وجود دارد، در این نهادها به برخی موارد بیش از حد پرداخته شده و به برخی مقولات توجهی نشده است که نقشه جامع علمی کشور می تواند این تعادل را برقرار کند.»
برخی از حوزه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر روی علم و فناوری تأثیرگذار هستند، به طوری که اگر اتفاقاتی در این حوزه ها رخ دهد مجموعه برنامه ها و فعالیت های علم و فناوری را تحت تأثیر قرار می دهد.
دبیر کمیسیون انجمن های علمی کشور در این باره می گوید: «باید تمام برنامه ریزان برنامه های خود را براساس توسعه علم و فناوری تنظیم و تدوین کنند.»
اقتصاد امروزی دنیا، مبتنی بر دانش است و در برنامه چهارم توسعه نیز بر توسعه دانایی محور تأکید شده است و اگر بر روی حوزه علم و فناوری سرمایه گذاری لازم انجام شود حتماً اقتصاد کشور متأثر و متحول خواهد شد و با شتاب بیشتری حرکت خواهد کرد.
بسیاری از کارشناسان کشورمان بر این باورند که برای تهیه نقشه جامع علمی کشور، توسعه و پیشرفتی که کشورهای مختلف به ویژه رقیبان کشورمان داشته اند باید مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و باید بتوانیم مکانیزم های پیشرفت آن ها را شناسایی کنیم با این حال شورای عالی انقلاب فرهنگی که متصدی تدوین نقشه جامع علمی کشور است باید طوری این نقشه را تدوین کند که مورد بهره برداری همه بخش های کشور قرار گیرد.

هدفمند شدن سرمایه ها با نقشه جامع علمی
بسیاری از اساتید دانشگاه های کشورمان بر این عقیده اند که نقشه جامع علمی کشور حرکت و مسیر برای رسیدن به اهداف حوزه علم و فناوری را مشخص می کند. دکتر بهزاد سلطانی، استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نقشه جامع علمی اولویت های کشور را در زمینه فناوری مشخص می کند، می گوید: «اگر ندانیم اولویت های کشور در زمینه تکنولوژی چیست، سرمایه گذاری های ما متفرقه می شود و باعث می شود به هیچ هدفی نرسیم، اما نقشه جامع علمی با تعیین اولویت های علم و فناوری کشور می تواند از هدر رفتن سرمایه ها جلوگیری کند، از طرفی هم سبب می گردد نیروهای کشور متمرکز شود و از سلیقه ای عمل کردن در حوزه علم و فناوری جلوگیری کند.»
دکتر سلطانی که سابقاً مدیرکل پژوهشی وزارت علوم بوده است می گوید: «هم اکنون در کشور 3 یا 4 سند در زمینه علم و فناوری داریم که این اسناد حداکثر 3 تا 5 ساله هستند و خود من هم در تهیه برخی از آن ها فعالیت داشتم و هیچ کدام از این اسناد 20 ساله نیستند و نمی توانند ما را برای رسیدن به افق ترسیم شده در سند چشم انداز 20ساله کمک کنند اما نقشه جامع علمی کشور مسیر را برای رسیدن به اهداف چشم انداز مشخص می کند و به مسایل مختلف در حوزه علم و فناوری می پردازد.»
دکتر سلطانی می گوید: «در نقشه جامع علمی کشور بحث های آموزشی، پژوهشی، فناوری، کارآفرینی و سیاست گذاری علم و تکنولوژی و بسترهای علم و فناوری باید دیده شود.» وی با اشاره به چالش ها و موانعی که پیش روی تهیه نقشه جامع علمی کشور است، می گوید: «باید در تهیه نقشه جامع علمی از متخصصان و کارشناسان علم سیاست گذاری استفاده شود و اگر از این کارشناسان استفاده نشود نقشه هم مانند دیگر اسناد سلیقه ای می شود و بعد از مدتی فقط تبدیل به جزوه ای می شود که کاربردی نخواهد داشت.»

رشد متوازن علوم
حرکت های علمی، پژوهشی و تحقیقاتی کشور درحال حاضر توسعه چشمگیری یافته و به موفقیت های زیادی دست پیدا کرده ایم، در این میان نقشه جامع علمی می تواند راهکارها را معرفی و موانع موجود را به درستی شناسایی کند.
دکتر منصور کبکانیان، معاون پژوهشی وزارت علوم در این باره می گوید: «داشتن نقشه به تحرک ها و توسعه علمی و ایجاد نظام علم و فناوری کمک شایانی می کند و باعث می شود رشد در این حوزه هماهنگ شود.»
معاون پژوهشی وزارت علوم می گوید: «اگر ما راجع به علم و فناوری صحبت می کنیم بایدبدانیم که در فرهنگ، اقتصاد، مسایل امنیتی و سیاسی کشور چه تحولاتی رخ می دهد، زیرا تمامی این تحولات برروی علم کشور نیز تأثیرگذار خواهد بود، از همین رو در تهیه و تدوین نقشه جامع علمی کشور باید آینده نگری و چشم انداز را درنظر گرفت، گرچه هم اکنون آینده نگری در حوزه علم و فناوری به صورت حرفه ای در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور درحال انجام است.»
دکتر کبکانیان به نکته مهمتری پس از تدوین نقشه جامع علمی کشور اشاره می کند و می گوید: «بعد از تدوین نقشه، باید برنامه های اجرایی آن را هم تهیه و تدوین کرد تا این نقشه مانند دیگر اسناد در قفسه ها باقی نماند، برای اجرایی شدن آن آیین نامه هایی لازم و مصوباتی باید تهیه و تدوین شود.
«رستمی» عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نیز در این باره می گوید: «تدوین نقشه جامع علمی کشور سبب می گردد تا از دیگر کشورها عقب نمانیم، چون اگر بخواهیم یک جامعه پیشرفته و توسعه یافته داشته باشیم و شاخص های اقتصادی شتاب و ارتقا داشته باشند چاره ای نداریم مگر اینکه نقشه جامع علمی کشور را تدوین کنیم.»
این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی می گوید: «در این باره باید تصمیم بالینی و عملیاتی گرفته شود و درواقع عینی باشد و الا اگر ما تنها مصاحبه کنیم و مباحث را مطرح کنیم و خروجی نداشته باشیم قاعدتاً مفید نخواهد بود، چون درحال حاضر آنچه چالش در کشورها را برطرف و معیشت مردم را تأمین می کند حرکت به سوی فعال کردن پژوهش، پشتیبانی کردن از محققان و محور قرار دادن تحقیقات در کشور است، از این جهت تهیه نقشه جامع به عنوان یک ضرورت مطرح است، در غیر این صورت اگر بخواهیم به شعار بپردازیم و حرکتی در این راستا انجام ندهیم از حرکت های علمی که بسیار شتابنده است عقب خواهیم ماند.»

منبع: / روزنامه / کیهان ۱۳۸۶/۱۱/۱۸
نویسنده : ایرج نظافتی