در عصر حاضر یکی از موضوعاتی که توجه صاحبنظران ومسئولان را به خود معطوف داشته تولید وتوسعه در کشور است. یکی از کلیدهای تولید علم، دانش و مدیریت دانش است. می توان گفت مهم ترین عامل در موقعیت دراز مدت برای فرد و سازمان، دانش است. در واقع در عصر حاضر دانش یکی از مهم ترین منابع امتیاز رقابتی برای فرد و سازمان است.

مجموعه ی دانش در جاهایی چون مغز انسان کشوهای واژه ی کتابخانه یا پایگاه های اطلاعاتی، مراکز اسناد و مدارک پایگاه های دانش، سازمان ها و... پرشده است. استفاده ی بهینه از این مجموعه نیازمند مدیریتی صحیح با عنوان مدیریت دانش است. هدف از این مقاله آشنایی با مفهوم دانش، مدیریت دانش و در نهایت نقش آن در تولید علم است.

دانستن یکی از مهمترین موضوعاتی است که سازمانهای امروزی با آن مواجه اند. برخی دانش اطلاعات و اطلاع را مترادف می دانند در حالی که اصلاعات داده های پردازش شده در رایانه ها هستند که از طریق فناوری اطلاعات و جهانی شدن هر روز بیشتر از قبل قابل دسترسی هستند. در حالی که از دیدگاه صاحب نظران متفاوت تعریف شده اما اکثر آنها آن را به عنوان یک فرآیند کالا، صنعت و... بکار می برند(مل ها ترا 1998) اطلاع را چیزی که به کمک آن می توانیم از میان مجموعه امکاناتی که نسبت به آنها چیزی نمی دانیم دست به انتخاب بزنیم تعریف می کند. اما دانش، درک، آگاهی یا شناختی است که در خلال مطالعه، تحقیق، مشاهده یا تجربه در طول زمان بدست می آید. (آذری 1380). در حقیقت گام بعد از اطلاعات است یعنی داده های خام پس از پردازش در رایانه ها تبدیل به اطلاعات شده و سپس برداشتی که از این اطلاعات توسط هر کس می شود دانشی است که تولید می شود در نتیجه این دانش در هر فرد ضروری خواهد شد. پس فرد نیازمند دانش و دانش نیازمند اطلاعات است. در نتیجه می توان دانش را، درک، آگاهی و شناختی که در خلال مطالعه، مشاهده یا تجربه نسبت به جهان بیرونی در فرد ایجاد می شود.
تجربه های کسب شده، ارزشها و بینش تخصصی که چارچوبی برای ارزیابی و کسب تجربه ها و اطلاعات تازه فراهم می آورد. (داونپورت 1998) با تعاریفی که از دانش شد می توان گفت تولید دانش و جنبش نرم افزاری کلید اصلاح نظامهای علمی و فرهنگی هر جامعه است. در این راستا قبل از هر چیز حمایت از سوی مدیران، وجود فرهنگ خاص سازمانی و نیروی انسانی متخصص و کافی ضرورت دارد و بعد از آن است که به امکانات فیزیکی و تجهیزات لازم برای گسترش علم و دانش نیاز می شود. لازم به ذکر است که در این مقاله تولید علم هدف اصلی و عمده سازمان پژوهشی تلقی می شود که در این میان مدیریت دانش نقش مهم ایفا می کند.

انواع دانش
برای اولین بار یولانی در سال 1985 دانش را به دو دسته دانش آشکار و پنهان تقسیم می کند (مل هترا 1998) در حقیقت دانش آشکار دانشی است که به روشنی و بدون ابهام تدوین می شود به سادگی بیان شده و در پایگاههای اطلاعات ذخیره می شود. شامل کتابها، اسناد، مدارک، دستورالعملها و بانکهای اطلاعاتی موجود است. مواقع انتقال آن مشکل است زیرا در مهارت حافظه و درون یافت افراد قرار دارد.
فک در مات برای دانش شش ویژگی به شرح زیر قائل است: (میلنر 1998)
1- دانش حاصل فعالیت بشر است
2- دانش حاصل تفکر است.
3- دانش فالبدامه تولید می شود.
4- دانش حاصل خرد جمعی است
5- دانش به طریق مختلف در میان افراد اشاعه می یابد
6- دانش جدید بر پایه قدیم مشکل می گیرد

پیش زمینه های دانش
پیش زمینه های که شاد بالت در سال 2001 در این مورد بیان می کند به شرح زیر است:
1- فرهنگ یگانگی و احساس یکی بودن ازاد یا سازمان و رسالت ترویج و ترتیب دادن
2- عرضه کنندگان دانش باید از مزایای شغلی برخوردار شوند تا به عنوان صاحب دانش شناخته گردند.
3- فراهم آوردن مکان و زمان لازم جهت گفتگو، مصاحبه و تشکیل گروههای کاری
4- شناسایی افرادی که جهت ارضا انگیزه های درونی خویش دانش انتقال می دهند.
5- ایجاد و حسن اعتماد بین سازمان و افراد که با دانش کسب اعتبار می کنند تا در نتیجه به آن علاقمند شوند.
6- حذف سلسله مراتب سازمانی در انتقال دانش و فراهم کردن زمینه ای که سطح مختلف را در سازمان ایجاد نماید. (عبدالکریمی- 1382)

تولید علم
هنگامی که از تولید علم بحث می شود توجه به این نکته لازم است که دانش بشری مرهون تولید علم ناشی از ذهن فعال و خلاق با مسائل مختلف علمی حاصل می شود(مقیمی، 1381)
در اصل هدف از تحقیقات علمی چیزی جزء ایجاد انشاء نظریه و اصول آن یا همان تولید علم و بررسی صحت و سقم این دو (کشف حقیقت) نیست.
تولید علم فرآورده ای است حاصل پژوهش دقیق و علمی و بکارگیری متدلوژی منظم و سازمان یافته در مطالعات مربوط به دانش بشری است، تولید علم یک فعالیت منظم است که در نتیجه آن به ارتقاء دانش بشری می انجامد و با پاسخ دادن به سؤالات مطرح شده در تحقیق به یک نظریه علم در نتیجه نوآوری بدست می آید.

مدیریت
مدیریت، فن و هنری قدیمی است که در گذشته های دور، عمدتاً به وسیلة سلاطین به وزیران، روحانیون و فرماندهان نظامی و در گذشته های نزدیک توسط مدیران تجاری و دولتی بکار می آمد. فعالیتهای مدیر عمدتاً در ارتباط با منابعی است که در سازمان در اشکال چهارگانه انسانی، مالی، مادی و اطلاعاتی از مهیا خود مورد استفاده قرار می دهد. (الوانن 1379)
منابع انسانی شامل قابلتهای مدیریتی و نیروی کار انسانی است.
منابع مالی عبارت است از سرمایه با بودجه که در سازمان برای تامین مالی عملیات جاری و آتی صرف می کند، منابع مادی شامل مواد وتجهیزات و تسهیلات، عملیات و تولیدی است و منابع اطلاعاتی عبارت است از دانش و معلومات، حقایق و داوریهایی که برای تصمیم گیری های مورد استفاده قرار می گیرد.

مدیریت دانش
مدیریت دانش تجریبات و مهارتهای کارکنان را در سراسر زمان انشار می دهد و امکان استفاده مناسب با شرایط را فراهم می آورد. در حقیقت مدیریت دانش، فن آوری اطلاعات نیست، و این در مدیریت دانش به کارگیری دانش و آفریدن آن مطرح است نه صرف داشتن آن (مل هاترا1998): مدیریت دانش فعالیتی است که ثبت و انتشار دانش در درون و بیرون سازمان به منظور ایجاد ظرفیت لازم برای سازمانها جهت سازگاری و بقاء در محیط متغیر و ابهام آمیز، حل مسائل و مشکلات توان رقابتی خود در فرآیند جهانی شدن میپردازد (همان) مدیریت دانش فرآیندی است مستمر که محور فعالیتهای آن صرفاً بکارگیری دانش نیست بلکه بر دانش آفریدن نیز تأکید دارد (مل هاترا 2000) در عصر کنونی که تحولات شتابنده و غیر قابل پیش بینی است، مدیریت دانش نقش مهمی ایفا می کند که در این راستا برای مقابله با عقب ماندگی در سازمان و استفاده از فرصتهای احتمالی، مدیران باید توانمندی های علمی درونی سازمان را بشناسند، نقاط ضعف را ترمیم نمایند و به تقویت نقاط قوت بپردازند تا با فراهم آوردن دانش کاربردی و با رویگردی به تولید پژوهشی به تولید علم و پژوهشی پرداخته و به حل مسائل و بهبودی سازمان اقدام به عمل آورند.
سازمانهایی که از قدرت دانش برخوردارند با خلاقیت و نوآوری فعالیتهای بزرگ انجام می دهند در واقع کار مدیریت دانش بر جابجایی انتقال دانش فردی (دانش پنهان به دانش سازمانی و دانش آشکار) متمرکز است.

مراحل مدیریت دانش
فرآیند مدیریت دانش شامل سه مرحله تولید دانش، سازماندهی و توزیع دانش است:
تولید دانش شامل شناسایی انواع دانشی است که می توان از طریق آن ارزشی را برای سازمان ایجاد نمود شامل مکانیزمهایی جهت افزایش موجودی دانش در سازمان است. این دانش می تواند هم از خارج و هم از داخل سازمان کسب گردد. خارج از سازمان به صورت کسب دانش از شرکتهای دیگر یا تحقیق دانشگاهی و یا حتی در کتابخانه ها و مراکز اسناد و مدارک و پایگاههای اینترنتی بطور داخلی نیز مدیر می توان کمیته های تخصصی تشکیل دهد یا گروههای رسمی برای تولید علم و کسب دانش ایجاد نماید، مانند گروه تحقیق و توسعه، کانونهای تحصیلاتی و آموزشی در داخل سازمان و مراکز تحلیل اطلاعات.
مرحله دوم سازماندهی دانش شامل قرار دادن داشتن در قالبهایی که اعضای سازمان بتوانند به سرعت از آنها بهره بگیرند سازماندهی در اصل فرآیند ایجاد ساختار سازمانی است و ساختار سازمانی چارچوب سازمانی است که در درجه ای از رسمیت، پیچیدگی و تمرکز اشاره دارد (روبیتر و کوتر1998). در این مرحله اغلب به دنبال دانش برای افزایش ارزش آن برای ماربران است. برای این کار متخصصان از دو روش کدگذاری و شخصیت بخشی استفاده می کنند. روش کدگذاری بیشتر به قوانین و استانداردهای کتابداری متکی بوده و می تواند به راحتی به وسیله اعضاء مورد ارزیابی قرار گیرد.
شخصیت بخشی بر سازماندهی دانش برای افراد تمرکز دارد که به توسعه دانش به صورت حضوری و چهره به چهره پرداخته می شود. این نوع دانش عموماً از راه ارتباط مستقیم و مکالمات مستمر با دارندگان این دانش قابل دسترسی است. توزیع دانش که مرحله نهایی در مدیریت دانش است مکانیزهایی را برای استفاده و دست یابی اعضاء به دانش مورد نیاز ایجاد می کند همانگونه که باید برای تولید دانش برنامه ریزی کرد باید برای توزیع آن نیز برنامه ریزی کرد تا از طریق آن بتوان به اهداف برنامه مدیریت دست یافت.
توزیع دانش به سه شکل خودگردان، شبکه های خدماتی دانش و انتقال آسان صورت گیرد. روش خودگران بر ابتکار عمل اعضاء برای توزیع دانش متکی است. شبکه های خدماتی شامل بانکهای اطلاعاتی و اینترنتی قابل دستیابی برای اعضا است و انتقال آسان شامل گپ های تلفنی ساده و اینترنتی و تله کنفرانسها است (کوتر و روبینز 1990).

مدیریت دانش و تولید علم
در فرآیند تولید علم نقش مدیریت دانش بسیار اساسی است، تعیین وظایف یک نهاد تحقیقاتی باید در چارچوب سازمان آن تعریف گردد و از همه مهمتر در مدیریت دانش این برنامه ریزی باید مبتنی بر برنامه ها و چشم اندازهای ملی کشور صورت گیرد. در عصر حاضر انفجار سه پدیده فن آوری اطلاعات اینترنت و جهانی شدن سایه خود را بر تولید علم گسترانیده است و در این راستا می بایست مدیریتی هوشمند را بر عرصه دانش برای تولید علمی بنا نهاد (فصیح، 1381).
مدیریت دانش می بایست نوسانات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی سیاست نشان دهد و هر گونه تحولی را چه از نوع مناسبت و چه بحران به فرصت علم آوری تبدیل نماید.
در مدیریت دانش، شاخصهای ارزیابی بهروری توسعه و تحقیق نقش کلیدی ایفا می کند چرا که از این طریق تولید علم نیز مورد سنجش و بهره وری قرار گیرد. رانش سرعت تولید علم را افزایش می دهد و هر چه قدر تولیدات علمی بیشتر باشد در اقتصاد جامعه اثر بخش تر خواهد بود. اقتصاد قوی سبب تولید انبوه و در نتیجه رقابت خواهد شد. رقابت اقتصادی نیاز هر چه بیشتر به دانش دارد در نتیجه این چرخه ادامه پیدا می کند.

نتیجه گیری
با توجه به توضیحاتی که پیرامون دانش، مدیریت دانش و نوآوری علمی شد و با در نظر گرفتن تحولات سریع که در جهان به وجود می آید می توان گفت مدیریت دانش در سازمانهای ما نقشی حیاتی دارد.
مدیریت دانش، دانش را به عنوان یک منبع بی پایان در جهت تولید علم و نوآوری در کشور بکار می برد.
مدیریت دانش با دانستن این نکته که تولید ذاتاً بدون مرز بوده و تمایل به جهانی شدن دارد باید رهبری بر همه مرزهای دانش را سر لوحه کار خویش قرار دهد در حقیقت باید دانش را از اولین عرصه مهم جامعه یعنی خانواده ها نهادینه نمود و وزن، امتیاز و ارزش مقوله دانش از سطح افراد آغاز، در خانواده ها باور و در جامعه نهادینه و متبلور گردد.

منابع و ماخذ
1- آذری، مهرداد" مدیریت دانش به عملکرد وچالشها " ماهنامه تدبیر شماره 40/11و1380
2- الوانی، مهدی " افق های نو در مدیریت دولتی " قصنامه مدیریت دولتی شماره 50/1379
3- ایرانشاهی، م "مدیریت دانش در سازمانها " بررسی تاثیر متقابل فناوری، فنون و انسان ترجمه نوشته دگانب. دی.بات فصلنامه اطلاع رسانی دوره 18 شماره 2010و1381
4- عبدالکریمی: مدیریت دانش، فن آوری و خلاقیت ونقش آنها در بهبود کارایی و اثر بخشی آنها"مرکز اطلاعان صنعتی و معدنی ایران 1382
5- فصیح احمد " مدیریت دانش از دیدگاه استراتژی تجاری " فصلنامه اطلاع رسانی دوره 18 شماره 3و4و1381
6- مقیمی، محمد- "سازمان و مدیریت رویکردی پژوهش " تهران انتشارات ترمه 1381
7- Davenport, Delog. Success fulle knowled gemanagment profects sloan management review. Vol. 39, no.2 (1998)43-45
8- Malhotra, yogesh: knowledge mamagment , knowledge organization 7 knowledge management , knoeledge works, at: http//www,1998.
9- Malhotra yogesh: knowledge mamagment for the new word of business, at: http//www,2000.
10- Miles, G. some conceptual and research barries to the utilization of knowledge California management review. Vol.40 no.3(1998): 281-288.
11- Stephenp. Robbins& mary coutter , management. 5th ed; newjersy: prentice hall, 1996. p335

منبع: / سایت / باشگاه اندیشه
نویسنده : پردیس حیدری
نویسنده : رضا حیدری