گوردون ملتون رئیس مؤسسه‌ی مطالعه‌ی دین در آمریکاست. او تا کنون مقالات و کتابهای فراوانی در زمینه‌ی جنبشهای نوپدید دینی (MRMs) به رشته تحریر درآورده است. او دکترای خود را در رشته‌ی دین از دانشگاه نورث وسترن آمریکا گرفته است و یکی از روحانیون کلیسای متحد متودیست می‌باشد. در این شماره ضمن آشنایی با آثار و آرای او به مباحثی چون جنبشهای نوپدید دینی و مخالفان آن در آمریکای قرن بیست‌و یکم، ضد کیش‌گراها در ایالت متحده و ظهور رشته‌ی مطالعات ادیان نوپدید از دیدگاه ملتون خواهیم پرداخت. همچنین در قسمت آخر این بخش نقدهایی که به آرای ملتون وارد است را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

«درنگی در آثار و آرای جیمز گوردون ملتون »مقاله‌ی اول این بخش را تشکیل می‌دهد. محورهای کلیدی این مقاله شامل آشنایی با آثار و اندیشه‌های ملتون، ملتون و جنبشهای نوپدید دینی و اندیشه‌های ملتون در میان آرای دیگران می‌باشد: در مقاله‌ی «جنبشهای نوپدید دینی و مخالفان آنها در آمریکایی قرن بیست و یکم» به بحث در مورد پویایی دین در آمریکا و مشکل تمیز جنبشهای نوپدید اجتماعی پرداخته می‌شود. بحث جنجال‌برانگیز شستشوی مغزی، پیامدهای حادثه‌ی یازدهم سپتامبر و ادیان نوپدید از جمله محورهای عمده‌ی این مقاله را تشکیل می‌دهد. «نگاهی تاریخی به ضد کیش‌گراها در ایالات متحده» مقاله‌ی بعدی این بخش است. در این مقاله ضمن بررسی سیر تحول و تطور این جنبش در آمریکا به زمینه‌های افول این جنبش نیز پرداخته شده است. «ظهور رشته‌ی مطالعات ادیان نوپدید از دیدگاه ملتون» عنوان دیگر مقاله‌ی این بخش می‌باشد. به اعتقاد ملتون به وجود آمدن مطالعات ادیان جدید بر دو پایه‌ی تاریخی استوار است: یکی تکامل رشته‌ی کهن‌تر تاریخ ادیان و دیگری مطالعه‌ی کیشها که بیشتر بر الهیات و جامعه‌شناسی متمرکز بوده است. به اعتقاد او در طول قرن بیستم مطالعه‌ی ادیان جهان،‌ما را از آرایش حیرت‌زای عقاید و اعمالی که مورد پیروی انسانها قرار گرفته‌اند آگاه کرده است و چشم‌انداز ما را در مورد آنچه در ادیان،‌ امر عادی و به هنجار تلقی می‌شود،‌تغییر داده است.

دکتر جیمز گوردون ملتون، کشیش متودیست است. او همچنین یکی از متخصصین برجسته در رشته‌ جنبشهای نوپدید دینی، محقق در زمینه‌ی هواداران حاشیه‌نشین علوم خفیه،‌گروندگان به زاذن یوپی،‌فرقه‌ی علم‌شناسی (ساینتولوژی)، کیش نوین ملحدانه، شاخه‌ی داوودیها، حکمتهای اشراق، گروههای رایکی، معنویت‌گرایان مدرن،‌ هواخواهان UFO، هیرکریشنا،‌هادیان عصر جدید (نیوایج) و همه‌ی شاخه‌های متنوع جادوی کهن آمریکا است. او همچنین اشتیاق وافری به دراکولاها دارد.
ملتون، تحقیقات خود را در دهه‌ی 1960 زمانی آغاز کرد که جنبشهای نوپدید دینی،‌ کم‌کم چهره‌ای آشکار به خود می‌گرفتند. ملتون دکترای خود را در دین‌شناسی از دانشگاه نورث وسترن Northwestem University گرفت و دوره‌ تخصصی خود را در مقوله‌بندی افراد و گروههایی که پیش‌تر به برخی از آنها اشاره شد،‌افراد و گروههایی که خود را بیرون از جامعه فرض می‌کنند،‌گذراند.
او بسیار بر حق دیگر فرقه‌ها و کیشها برای برخورداری از دین خود تاکید می‌کند. او حامی حقوق مندرج در اولین متمم قانون اساسی بوده است و از حق ادیان جدید برای بیان و عرضه خود دفاع کرده است. او جزو مدافعان عدم یکدست کردن جامعه است.
ملتون،‌ رئیس مؤسسه مطالعه دین آمریکا است که مرکزی مستقل بوده، در طبقه‌ی فوقانی کلیسای متحد متودیست در ایسلاویستای کالیفرنیا قرار دارد. او از این مرکز است که عرصه ی دینی را مورد تحقیق قرار می‌دهد، اخبار مربوط به جنبشهای نوپدید دینی را شرح و تفیسر می‌کند، مطلب می‌نویسد و به پژوهش می‌پردازد. ملتون یک نویسنده، مؤلف و ویراستار پرکار است که بیش از سی کتاب از آثار او است. او همچنین به لحاظ شخصی بسیار مشتاق و دوستدار کتاب جمع کردن است. فضای اتاق کار او به دلیل سیل کتابها که مرتباً افزوده می‌شوند تنگ‌تر و تنگ‌تر می‌شود، با آنکه پیش‌تر، حدود پنجاه هزار جلد از کتابهایش را در زمینه‌ی امور دینی به دانشگاه کالیفرنیا در سانتا باربارا هدیه کرده است.
ملتون خود را در عقاید دیگران غرق کرده است. او دلمشغولی خود به موضوع مزبور را اخیراً در پروژه‌ی تهیه یک کتاب چندین جلدی همچنان نشان می‌دهد:‌
The International Directory of the Worlds Religions
ملتون همچنین موسیقیدان بزرگی است. مهم‌ترین اثر جیمز گوردون ملتون، بی‌شک عبارت است از:
Encyclopedia of American Religions , Thomson Gate; 7th edition , December 1, 20025 , pp. 1250.
دایرة‌المعارف ادیان آمریکا، تألیف گردون ملتون، حجیم‌ترین کتابی است که تاکنون در زمینه‌ی ادیان اقلیت آمریکا نوشته شده است. ملتون تاریخچه، شعایر و عقاید 1200 دین مختلف را توصیف کرده و آنها را در نظامی سیستماتیک طبقه‌بندی نموده است. این سیستم خاص طبقه‌بندی نموده است. این سیستم خاص طبقه‌بندی به خواننده در درک جایگاه هر یک از ادیان آمریکا کمک می‌کند. این کتاب، به طور کلی، مرجع غیرقابل اجتنابی برای مدارس و کتابخانه‌های دینی است. در مورد بسیاری از مداخل این کتاب، تنها مرجع اطلاعات، خود این کتاب است.
ملتون در نگارش متن برای این کتاب حجیم دو جلدی، 16 سال وقت صرف کرده و به معنی واقعی، تنها کتاب و نوشته درباره‌ی ادیان مورد مطالعه‌اش جمع‌آوری کرده است. او صدها ساعت برای تحقیق و مسافرت وقت گذاشته و با رهبران و اعضای گروههای مختلف دینی مصاحبه کرده است. تنها آثار پیشقدم بر این کتاب در این حوزه‌ی مطالعاتی عبارتنداز :
1-Elner Clark , The Small Sects in America,
2-Arthur C. Piepkorn, Profiles in Belief.
به خاطر شهرت فزاینده‌ی گروههایی نظیر «مونی‌ها»،‌«فرزندان خدا»، «ساینتولوژی» و «معبد مردم»،‌دانشمندان به طور روزافزونی به این پدیده در آمریکا توجه کرده‌اند. در این راستا، این کتاب، منبعی است برای شروع مطالعه‌ی تحقیقی. به علاوه کسانی که به ادیان مختلف برخورد کرده و خواهان دانستن پیشینه‌ی مختصری در آنها هستند می‌توانند به مداخل مربوطه در این کتاب رجوع کنند. به استثنای «شهود یهوه»،‌ «ادونتیستهای روز هفتم» (منتظران ظهور روز هفتم)، «مورمونها»،‌طرفداران «دانش مسیحی» و انشعابهای اصلی، در مورد اکثریت فرقه‌های دینی آمریکا،‌هیچ مطلب چاپ شده‌ای وجود نداشت. مثلاً تا زمان خودکشی دسته‌جمعی فاجعه‌آمیز طرفداران «معبد مردم» در گویانا،‌ جز مقالات اتفاقی در روزنامه‌ یا مجلات، مطلب دیگری درباره‌ی این فرقه‌ی کالیفرنیایی در دسترس نبود. حتی اطلاعات موجود درباره‌ی گروههایی نظیر Christadelphian، دینی که بخش پابرجا و مهمی در صحنه‌ی دینی آمریکا در صد سال گذشته داشته است نادر است. به جز چند فصل کوتاه در کتاب برایان ویلسون و چند مرجع اتفاقی در چند مجله و کتاب، اطلاعات خاصی از این گروه در دسترس نیست. با آنکه تعداد پیروانش هزاران نفر است و نوشته‌جات داخلیش، حجم زیاد و کیفیت عالی دارند.
یکی از وجوه درخشان کار ملتون، آن است که او تلاش کرده ادیان را گروه‌بندی کند و آنها را به خانواده‌هایی تقیسم کند. او کلاً ادیان را در 17 خانواده جای می‌دهد. از جمله: خانواده‌ی گروههای عبادی، خانواده‌ی گروههای لیبرال،‌خانواده‌ی گروههای ادونتیست (منتظر ظهور مسیح). این اولین کار جدی برای درک و طبقه‌بندی پهنه‌ی وسیع دین آمریکا است. ملتون با این کار خواننده را کمک می‌کمد تا سریعاً عقاید اساسی هر یک از ادیان را درک کند.
یکی از مسائل مورد بحث در کتاب مزبور،‌ پیدایش انشقاق در ادیان آمریکا است. مثلاً خانواده ادونتیست عمدتاً شامل این شعبه‌ها است: کلیسای ادونتیست روز هفتم، شهود یهوه و کلیسای سراسری خدا (آرمسترانگیسم) (1)، اما از شهود یهوه‌ی به تنهایی، تعداد زیادی فرقه‌های دینی مشتق شده است از جمله «کنفرانس متدینان مسیحی»،‌ «جنبش، میسیونری خانه‌ی عوام»،«دانشجویان کتاب مقدس تجلی»، « موسسه کتاب مقدس شبانی»،‌«دانشجویان کتاب مقدس سپیده‌دم». دلیل شکافهای مزبور، در این کتاب بحث شده است و اختلافات هر یک از انشعابها با دیگران مطرح گردیده است. این انشقاقها پیش‌تر تقریباً هیچ مورد توجه نشریات دانشگاهی قرار نگرفته بودند.
این دایرة‌المعارف، تنها به فرقه‌های دینی کوچک‌تر و جذاب‌تر نمی‌نگرد، بلکه به انشعابهای دینی بزرگ‌تر نیز می‌پردازد. مثلاً انشعابهای لوتران، متودیست، کلیسای جهانی،‌پنتاکستال (پنجاهه‌گرا)، کاتولیک و انشعابهای اصلی دیگر که همگی مورد تحقیق تجربی و میدانی قرار گرفته‌اند. به علاوه انشقاقهای حاصل شده در این گروههای اصلی مورد بحث قرار گرفته‌اند، مثلاً خانواده‌ی پیتیست به این گروهها تقسیم شده است: کلیسای متودیست حواری، کلیسای دانیل باند، کلیساهای انجیل آسبری، کلیسای اصلاح شده‌ی متحد حواریونی صهیون. ملتون در مورد الهیات، سیستم عبادی و نظام کشیشی این انشعابهای اصلی و تفاوت هر یک بحث می‌کند. مقایسه عناصر مختلف نظامهای دینی با یکدیگر از کارهای برجسته این کتاب است.
از محسنات این کتاب، اختصار آن است. به رغم اینکه 2 جلد و هر یک حدود 600 صفحه است اما به هر گروه دینی، بیش از چند پاراگراف اختصاص داده نشده است. مثلاً برای هر یک از گروههای خانواده‌ی ادونتیست بیش از یک یا دو پاراگراف گذاشته نشده است. شاید انصاف آن باشد که در مورد هر گروه، حداقل یک جلد یا بیشتر مطلب نوشته شود، اما هدف این دایرة‌المعارف، آشنا نمودن محقق با عقاید و اعمال اصلی این گروهها است. در هر حال،‌ملتون با منابع و مراجعی که معرفی می‌کند، خواننده را قادر می‌سازد در صورت نیاز به مطالعه‌ی بیشتر، این کار را انجام دهد. برای منابع بیشتر باید به کتاب دیگر ملتون تحت عنوان Denominations A Directory of Religions رجوع کرد. او در کتاب دیگرش، چنان نشانی گروهها را آورده است که حتی خواننده می‌تواند با خود گروهها و سازمانها تماس گرفته، آثار مکتوبشان را درخواست کند.
دایرة‌المعارف ادیان آمریکا، با چاپی عالی، کاغذ ضخیم و جلدی مقاوم، منتشر شده است. {1}
برخی از آثار دیگر او عبارتنداز:
- The Church of Scientology , Studies in Contemporary Religions, I, Signature Books, August 1, 2000.
- The Vampier Book : The Encyclopedia of the Undead among others.
- Magic, Witchcraft , and Paganism in AmericaL A biblography . Compiled From the files of the Institute for the Study of American Religion, Garland Publishing (1982)
- Finding EnlightenmentL Ramtha s
- School of Ancient Wisdom, Beyond Words Publishing, Inc. Hillsboro Oregon.
- Cults, Religion, and Violence, David Bromely and Gordon Melton, eds., Cambridge University Press (May 13 , 2002)
- Religions of the World A Comprensive Encyclopedia of Beliefs and Practices, ABC- Clio, September, 2002, 1200 pp.
- Encyclopedia Of Protestanism, Facts on File Publishing, May 30, 2005, 628 pp.
- American Religions : an Illustrated History, august 2000 .
- New Age Encyclopedia.
- Log Cabins to Steeples: The Methodist Way In Illinois.
- The Encyclopedia Of Cults in America.
- New Age Almanac.
- The Encyclopedia of African American Religion.
- Perspectives on the New Age (S. U. N. Y. series in religious studies), by James r. Lewis , J. Gordon Melton (1992)

ادامه دارد ...

منبع: / فصلنامه / راهبرد / 1385 / شماره 39، بهار ۱۳۸۵/۰۲/۰۰