روز شنبه هشتم بهمن 1380، گروه علمى موسسه آموزش عالى باقرالعلوم (ع)، سفر علمى ـ زیارتى خود به کشورهاى سوریه، لبنان و ترکیه را آغاز کردند. این سفر هوایى که سه ساعت به طول انجامید و هواپیما در ساعت 30/2 بامداد در فرودگاه دمشق به زمین نشست.
در فرودگاه شعارهایى چون ((الصدق و الامانه، شعارنا فى العمل)) و ((نستقبل ضیوفنا بالابتسامه)) به چشم مى خورد. سوریه با 185180 کیلومتر مربع وسعت، هشتاد و سومین کشور دنیا از نظر وسعت محسوب مى شود. جمعیت سوریه، در منابع ایرانى حداکثر ده میلیون نفر ذکر شده، ولى در منابع سورى، هفده میلیون برآود شده است. سوریه بخشى از شامات قدیم است.
بناى شهر دمشق به نوح (ع) یا فرزند او نسبت داده مى شود. نوع حکومت سوریه، جمهورى تک حزبى است که رئیس جمهور آن به مدت هفت سال و 250 نماینده مجلس براى چهار سال انتخاب مى شوند. جمعیت سوریه از 86 درصد مسلمان (سیصد هزار شیعه دوازده امامى، دو میلیون علوى، یک میلیون دروزى، و مابقى از اهل سنت) سیزده درصد مسیحى و پنج هزار یهودى تشکیل مى شود. سوریه داراى اماکن تاریخى، سیاحتى و زیارتى بسیارى است و فقط از طریق مسافران ایرانى، سالانه یک میلیارد دلار درآمد کسب مى کند.

زینبیه
روستاى راویه که امروزه به شهر ((السیده زینب)) معروف است در شش کیلومترى جنوب دمشق قرار گرفته و حرم مطهر حضرت زینب (س) در آن جا قرار دارد. موقعیت زینبیه نسبت به دمشق، مانند شهر رى به تهران است. آیه الله شهید سیدحسن شیرازى ـ که حکومت عراق او را در 1970 به سوریه تبعید کرد ـ در تشویق شیعیان سوریه براى سکونت در شهر زینبیه نقش به سزایى داشت. معمارى حرم، به سبک ایرانى ـ اسلامى است که ده هزار متر مربع وسعت دارد. مقبره سید محسن امین عاملى، صاحب اعیان الشیعه در داخل حرم و آرامگاه دکتر على شریعتى در کنار حرم قرار دارد که رایزنى فرهنگى جمهورى اسلامى ایران مشغول ساختن گنبدى به روى آن است.

حرم حضرت رقیه (س)
حرم حضرت رقیه در قسمت شرقى دمشق قدیم و در کنار باب الفرادیس، مسجد اموى و قصرالعظم قرار دارد. مقبره آن حضرت نخستین بار به دست سلاطین ایوبى ساخته شد و در 1125 قمرى میرزا بابا مستوفى گیلانى و در 1323 قمرى میرزا على اصغرخان امین السلطان، آن را مرمت و باز سازى کردند. بناى فعلى آن را جمهورى اسلامى ایران در سال 1363 شمسى شروع کرد و با نصب ضریح آن در 1372 به دست استاد کاران اصفهانى به اتمام رساند.

مسجد اموى
پیشینه بناى با شکوه مسجد اموى به چهار هزار سال قبل بر مى گردد که در این مدت، معبد آتش پرستان، کلیساى مسیحیان و مسجد مسلمانان بوده است. معمارى مسجد رومى ـ اسلامى است. در حیاط مسجد، سه قبه وجود دارد: قبه المال (محل مال مسجد یا بیت المال مسلمین)؛ قبه الغواره (محل قرار گرفتن گندم هابیل براى قربانى نزد خداوند) و قبه الساعات (که محل قرار گرفتن ساعت مسجد) بوده است در داخل مسجد هم آثار و بناهاى متعددى وجود دارد. چاه و محل غسل تعمید مسیحیان در گذشته، محل نشستن اسراى کربلا، منبر و محراب حضرت سجاد (ع)، محل دفن سرحضرت یحیى و رإس الحسین (ع).

قبرستان باب الصغیر
((باب الصغیر)) که یکى از دروازه هاى چهارگانه دمشق قدیم بوده، محل دفن بسیارى از فرزندان ائمه (علیهم السلام) صحابه و علماست. سکینه دختر امام حسین (ع) (47 ـ 117ق)، ام کلثوم دختر امام على (ع)، فاطمه صغرا دختر امام حسین (ع) (30 ـ 110ق)، عبدالله بن جعفر صادق (ع)، عبدالله بن سجاد (ع)، بلال حبشى، عبدالله بن جعفر بن ابى طالب (شوهر حضرت زینب)، فضه خادم حضرت زینب (س)، ام سلمه و ام حبیبه از همسران پیامبر (ص)، اسما بنت عمیس مادر محمد بن ابى بکر، میمونه دختر امام حسین (ع)، حمیده دختر مسلم بن عقیل (ع)، سرهاى عده اى از شهداى کربلا و ده ها تن از علما، از جمله ابن مالک صاحب الفیه و ابن تیمیه، در قبرستان باب الصغیر مدفون هستند.

مقام و مقبره حجربن عدى
((مرج عذرإ)) ناحیه اى در 36 کیلومترى دمشق است که آن را مسلمانان به فرماندهى حجربن عدى در زمان عمر بن خطاب تصرف کردند. حجر از یاران با وفاى اهل بیت بود که معاویه در سال 53 قمرى او و شش تن از یارانش را در همان ناحیه شهید کرد. بدن این شهدا در مرج عذرا، و سرهاى آنها در مسجد القصب در داخل شهر و نزدیک حرم حضرت رقیه به خاک سپرده شده اند.

قبر معاویه صغیر و کبیر
پشت مسجد اموى در محله باب الساعات، در زقاق (کوچه) معاویه، قبر معاویه اول و دوم قرار دارد. قبر معاویه صغیر در داخل مسجدى است که نوشته شده است: ((قبر خلیفه صالح، دوستدار اهل بیت که چهل روز خلافت کرد)). معاویه صغیر، معاویه بن یزید بن معاویه بن ابى سفیان است که به قولى به دست بزرگان اموى کشته شد. در انتهاى همان کوچه، در داخل یک خانه، بارگاه خلوت و مخروبه اى است که قبر معاویه بن ابى سفیان در آن جا قرار دارد.

کوه قاسیون
در شمال شهر دمشق، کوه قاسیون قرار دارد که جاى بسیار مقدسى است. به قولى آدم ابوالبشر در دامنه آن سکونت داشت، هابیل به دست قابیل در آن جا کشته شد، حضرت ابراهیم (ع) در آن جا به دنیا آمد، عیسى و مادرش در آن جا پناه گرفتند، حضرت یحیى (ع) و ابراهیم و لوط و موسى و عیسى و ایوب (علیهم السلام) در کوه قاسیون عبادت کرده اند، چهل تن از پیامبران یا اولیا، به غارى در آن پناه برده اند، مقبره محیى الدین عربى عارف نامدار در جنوب دامنه قاسیون قرار دارد و بناى زیباى سرباز گمنام در شرق قاسیون واقع شده است.

قلعه دمشق
مساحت قلعه، 220 در 160 متر است که در زمان رومى ها ساخته شده و به دست صلاح الدین ایوبى (532 ـ 589 ق) توسعه داده شد. مقبره صلاح الدین ایوبى و سه خلبان عثمان که هواپیماى آنها را انگلیسى ها ساقط کردند، در داخل قلعه قرار دارد.

قصر العظم
کاخ قدیمى قصر العظم در محل کاخ سبز معاویه و در کنار مسجد اموى در قرن هفتم قمرى بنا شده است که در حال حاضر موزه مردم شناسى ((متحف التقالید و الفنون الشعبیه)) مى باشد.
گروه علمى موسسه، همچنین از مکتبه الاسد (کتابخانه ملى سوریه) و المتحف الوطنى (موزه ملى دمشق) که در خیابان الجامعه قرار داشت باز دید کرد. آقاى آذرشب، رایزن فرهنگى جمهورى اسلامى ایران در دمشق، پذیراى گروه شده و مسوولان موسسه اظهار علاقه کردند که با دانشگاه هاى سوریه، تبادل استاد و دانشجو کنند.
در دیدار با آقاى شیخ الاسلامى، سفیر جمهورى اسلامى ایران در سوریه، سیاست خاورمیانه اى ایران مورد ارزیابى قرار گرفت. هر چند نظرها بسیار متفاوت بود؛ اما این نکته مسلم بود که حزب الله توانسته استراتژى توسعه ارضى اسرائیل را با شکست مواجه سازد. آقاى شیخ الاسلامى، کشف نفت در خاورمیانه، وجود گلوگاه هاى استراتژیک در منطقه، همچون تنگه هرمز، باب المندب، کانال سوئز و ایدئولوژى صهیونیسم را علت تشکیل اسرائیل مى دانست. وى معتقد بود از نظر کسینجر، جنگ با اسرائیل بدون مصر و صلح با اسرائیل بدون سوریه امکان پذیر نیست؛ از این رو فشار مضاعفى بر روى سوریه، براى انعقاد قرار داد صلح وارد مى شود. انتفاضه اول مستقیما ناشى از انقلاب اسلامى ایران بود. در چهلم شهداى فلسطینى مراسم برائت از مشرکان در مکه، در رام الله تظاهرات شد و رسما انتفاضه اول آغاز گردید. آقاى سفیر ضمن تجلیل از نقش مصطفى طلاس (وزیر دفاع سوریه)، نقش حافظ اسد را مهم ارزیابى کرد و گفت اسد شیعه بود و باسل اسد را براى رهبرى سوریه آماده کرده بود، او قهرمان گلزنى، اسب سوارى و... بود و بشار اسد هم با وجود حالت جنگى، کمبود آب، منابع معدنى و... کشور را اداره مى کند.

نگاهى به اوضاع فرهنگى و اجتماعى سوریه
با نگاهى به خانه هاى دمشق، آنتن هاى ماهواره اى را مى بینى که همچون قارچ بر آمده اند و برنامه هاى شبکه ها تلویزیونى کشورهاى مصر، عربستان، کویت، لبنان، انگلستان، ایران و... را مى توان مشاهده کرد. تلویزیون ملى سوریه، ظواهر اسلامى بهترى داشت، حدود شصت درصد زنان سورى، با حجاب بودند، تساهل مذهبى فوق العاده اى به چشم مى خورد، زنان کاملا با حجاب با زنان بى حجاب در خیابان با هم بودند، شهر زینبیه شهر فقیرى بود اما مسائل غیراسلامى در آن به چشم نمى خورد و تقریبا همه ساکنان آنجا با حجاب بودند. اثرى از خانه هاى ویلایى در سوریه و به خصوص شهر دمشق وجود نداشت، دمشق، شهر آپارتمان ها بود. با وجود آن که اکثریت مردم سوریه، سنى هستند، حکومت در دست اقلیت علوى است. مردم کارى به مسائل سیاسى نداشتند؛ به عبارت دیگر، سیاست زده نبودند. رفاه اقتصادى مردم بهتر از ایران بود و هر لیر سورى شانزده تومان بود. مردم شاداب و سرزنده به نظر مى رسیدند. عکس ها و مجسمه هاى حافظ اسد و بشار اسد در همه جا به چشم مى خورد، دادگاه ها به عرفى و شرعى تقسیم مى شدند، سیستم حمل و نقل شهرى، خصوصى بود و جابه جایى مسافر به راحتى و با سرعت انجام مى گرفت.

لبنان
لبنان با 10452 کیلومتر مربع، بعد از بحرین کوچک ترین کشور خاورمیانه است. در بیروت 000/500/1 نفر (45 درصد) از جمعیت 000/520/3نفرى لبنان ساکن هستند. به علت جنگ داخلى، تعادل جمعیتى به هم خورده است و 4/51 درصد زن و 6/48 درصد مرد هستند. هجده فرقه مذهبى رسمى، 44 شبکه تلویزیونى، 125 شبکه رادیویى و 2300 دلار در آمد سرانه، لبنان را در خاورمیانه استثنا کرده است. هر دلار امریکا 1600 لیره لبنانى و هر تومان دو لیر بود. روى تمام پمپ بنزین ها، اسم شرکت نفتى ((توتال)) فرانسه نوشته شده بود. به دلیل سابقه استعمارى فرانسه در لبنان، همچنان پیوند دو کشور قوى است. در تعویض روغنى ها، کارواش مجانى بود. استفاده از عکس هاى تقریبا برهنه زنان، براى تبلیغات کالاها، بسیار رواج داشت. عکس هاى امام خمینى (ره)، آیه الله خامنه اى، امام موسى صدر و سیدحسن نصرالله با جمله ((رهن اشارتک)) فراوان بود. عکس شهداى عملیات هاى استشهادى، صندوق صدقات کمیته امداد و تابلوى بنیاد شهید، خصوصا در بیروت غربى و جنوب لبنان، نصب شده بود. فرقى بین شهر و روستا نبود، همه جا و همه خانه ها، تمیز و قشنگ بودند.
بیروت شرقى کوهپایه اى و مسیحى نشین و بیروت غربى ساحلى و مسلمان نشین است. از مرز سوریه تا بیروت (از شرق لبنان تا غرب آن)، 45 دقیقه راه بود، رابطه سوریه و لبنان بسیار گرم و صمیمى است و ساکنان دو کشور روزهاى تعطیل را در کشور یکدیگر مى گذرانند، تردد آنها با یک کارت شناسایى انجام مى گیرد. روستاهاى مجدل، عجد و شهر اشتوره نزدیک مرز هستند، حزب کارگران کرد ترکیهp. k. k)) کنگره هاى خود را در اشتوره برگزار مى کند. المریحات، صوفر، حمدون را پشت سرگذاشتیم تا به بیروت رسیدیم. همه این مناطق که در کنار دره بقاع غربى قرار دارد به تصرف اسرائیل در آمده بود و درگیرىهاى حزب الله با اسرائیل از همان جا آغاز شده بود.

دیدار از جونیه
گروه علمى موسسه پس از باز دید از حوزه علمیه رسول اکرم (ص) و یک مرکز پژوهشى، از شهر جونیه در شمال بیروت دیدار کرد. جونیه متصل به بیروت و مسیحى نشین است. کلیساى حریصا و مجسمه حضرت مریم بر روى آن، در شهر جونیه و بالاى کوه قرار داشت. وقتى که از کلیسا به افق به روى مدیترانه نگاه مى کردى، غروب خورشید در دریا، بسیار زیبا و رویایى بود.

دیدار جنوب لبنان
براى دیدار از مناطق آزاد شده جنوب لبنان، در امتداد دریاى مدیترانه حرکت کردیم و پس از گذراندن الجیه، برجا، سبلین، شحیم، صیدا، نبطیه، ارنون، قلعه الشقیف، به مرز اسرائیل رسیدیم. در کنار قلعه الشقیف، ژنرال ((عزر گریشتاین))، فرمانده قواى اسرائیل در جنوب لبنان، به دست حزب الله کشته شده بود.
در سمت جنوب شرقى قلعه، روستاى دیر میماس محل قبلى استقرار آنتوان لحد، سرکرده ارتش جنوب لبنان، قرار داشت. پس از بازدید از کفر گدا در مرز لبنان و اسرائیل که به ((باب الفاطمه)) مشهور شده بود، به زندان ((الخیام)) در شهر الخیام رفتیم که اسرائیلى ها، در دوره اشغال سه هزار اسیر لبنانى و فلسطینى را در آن نگهدارى مى کردند. محمد نایف و محمد ضاوى که شش سال در آن جا اسیر بودند تمام قسمت هاى زندان، باز جویى و نحوه شهید شدن 23 مبارز تحت شکنجه را توضیح دادند. پس از شهر مرجعیون که مسیحى نشین بود، از کنار دره بقاع و امتداد رودخانه لیطانى به شمال لبنان حرکت کردیم. دریاچه سد ((القرعون)) زیبایى خاصى به منطقه داده بود. شهر زحله در شمال اشتوره و در مرکز لبنان، شهرى زیبا و مسیحى نشین بود. مجسمه حضرت عیسى (ع) در بلندترین نقطه شهر نصب شده بود. روستاها و شهرهاى ابلح، على نهرى و طلیا را پشت سرگذاشتیم تا به شهر بعلبک در شمال لبنان رسیدیم. کنار جاده تا بلویى مقبره ایوب نبى (ع) را به مسافران نشان مى داد. بعلبک شهرى قدیمى است و قلعه اى از دوره رومى ها بر جاى مانده است. آرامگاه خوله دختر امام حسین (ع) هم در بعلبک قرار دارد.
با آقاى سبحانى، سفیر ایران در لبنان، هم ملاقات کردیم که طى سخنانى، معتقد بود با عدم امکان عقب نشینى عرفات و افزایش محبوبیت شارون در داخل اسرائیل، جنگ شدیدى در داخل فلسطین اشغالى به وقوع خواهد پیوست که احتمالا به کل منطقه سرایت پیدا مى کند.

ترکیه
برگشت گروه به ایران، با قطار و از طریق ترکیه انجام شد. ترکیه با 578/814 کیلومتر مربع وسعت که سه درصد آن در قاره اروپا قرار دارد. این کشور از نظر توسعه در مقام هفدهم در میان 24 کشور صنعتى جهان قرار دارد. در آمد سرانه در آن 1820 دلار است. مإموران ارتش، قطار را همراهى مى کردند که نشانه ترس از ادامه فعالیت حزب کارگران کردستان و هواداران آپو ـ نام مستعار عبدالله او جالان ـ بود. بارش سنگین برف و رودخانه هاى متعدد مسیر، نشانه پرآبى ترکیه بود. ترکیه تنها کشور خاورمیانه است که کمبود آب ندارد و در صدد فروش آب به کشورها حاشیه خلیج فارس است. در ترکیه از شهرهاى اصلاحى، فوزى پاشا، الازیغ، گنس، موش، تاتت وان، شهر و دریاچه وان عبور کردیم. در شهر تاتت وان سوار کشتى شدیم و حدود ده واگن قطار و چندین ماشین هم در طبقه اول کشتى جاى گرفتند. کشتى در چهار ساعت دریاچه وان را طى کرد و در شهر وان، سوار قطار سبز رجإ شده و عازم ایران شدیم.

منبع: / فصلنامه / علوم سیاسی / 1381 / شماره 17، بهار ۱۳۸۱/۲/۰۰
نویسنده : عباس ایزدى‏فرد