مجله  پیام زن  مهر 1375، شماره 55 

نویسنده : عصمت گیویان
88
گزارشی کوتاه از نمایشگاه صنایع دستی بانوان ایران و ژاپن.
هنر بهترین محمل برای ایجاد ارتباط و طرح ارزشهای فرهنگی بین ملتهای مختلف است و اگر این هنر از جانب زن آگاه شرقی باشد، بدون شک حامل ارزشهای معنوی و خانوادگی خواهد بود. هنری که زیبایی، نجابت، عشق و احترام به زندگی و خانواده در جزء جزء

آن مشاهده می شود.

وقتی که ذهن خلاق در هماهنگی با اندیشه ای متعالی قرار گیرد؛ در لابه لای هر برگ گل که ساخته می شود، در تار و پود هر قالی که بافته می شود، و در واژه واژه هر سطر که خطاطی می گردد، می شود زیبایی را نهفت، می شود در تلفیق هنرهای ملی و بومی، حامل پیام صلح و دوستی و حفظ ارزشهای خانوادگی شد. این همان چیزی است که زنان هنرمند ایرانی و ژاپنی که صدرنشین آن می باشند در نمایشگاهی مشترک، گوشه هایی از آن را به نمایش گذاردند، و نمونه آمیختگی هنر و اندیشه والای شرقی را می توان در جشن عروسکی «هیتا ماتسوری» دید.

زن ژاپنی معتقد است «انسان دو نفس دارد یکی خوب و یکی بد. نفس خوب او را هدایت می کند و نفس بد او را گمراه می کند.» عروسکهایی کاغذی را در جشنی گرد هم آورده و برخی از آنها را سمبل بدی بسازد و در مراسمی آنها را به دور افکند و ذهنیتی را به عینیت بدل کند. دست هنرمند او می تواند با انتقال گناه به عروسک یا او را در آب دریا بشوید و پاک کند یا در آب رودخانه به نیت وارستگی رها سازد.

«هیتا ماتسوری» یک جشنواره عروسکی است که همه ساله در 3 مارس در ژاپن برگزار می شود. در آن روز برای خوشبختی و رشد خوب دختران 3 تا 7 ساله دعا می خوانند و بعد از مراسم دعا و خوردن شیرینی مخصوص عروسکها را در آب رها می سازند.

در اولین نمایشگاه آثار صنایع دستی زنان ایرانی و ژاپنی که از 23 تا 31 مردادماه در فرهنگسرای بهمن برگزار شد، تعداد زیادی از سازمانهای غیردولتی و برخی نهادهای دولتی در کنار اعضاء هشت نفره هیأت نمایندگی انجمن صلح جهانی زنان ژاپن محصولات هنری خود را عرضه کردند. این نمایشگاه که به همت دفتر هماهنگی سازمانهای غیردولتی زنان و اداره کل هماهنگیهای وزارت امور خارجه برگزار شد، فرصتی بود برای ارتباط فرهنگی بین زنان دو کشور و نیز آشنایی بیشتر مردم کشورمان با فرهنگ و هنر زنان ژاپنی.

خانم «کازاکا هیراکی» مسؤول گروه، از انگیزه سفر هیأت چنین می گوید: زنان ژاپنی از ایران اطلاعات بسیار کمی دارند و می دانند که رسانه های جهانی و یا ژاپن، اطلاعاتی که از ایران ارائه می دهند، چهره واقعی این سرزمین نیست. به همین علت علاقه مند بودند که بیایند و از نزدیک آن را ببینند و ایران واقعی را بشناسند. خانم هیراکی که به کشورهای مختلف سفر کرده خود را یک خانه دار معرفی می کند و ایران را به سبب ویژگیهای گوناگونی که دارد برگزیده است. خانم ری کونورا از دیگر اعضای هیأت، علاقه مندی به فرهنگ و زبان پارسی را انگیزه اصلی این سفر می داند، و دیگری که در بیمارستانی به پرستاری مشغول است، به خوشنویسی ایرانی علاقه مند شده و مایل به فراگیری این خط زیباست.

لباس کیمونو، که به برکت سریالهای ژاپنی، لباس ناآشنایی برای مردم ما نیست، در این نمایشگاه بسیار جلب توجه می کرد. از یکی از خانمهای کیمونوپوش که به همراه بقیه هیأت ژاپنی با یک روسری طوسی، زیبایی کیمونوی خود را دو چندان کرده بود در این باره می پرسیم. وی که خانم ری کونورا و یکی از اعضاء فدراسیون زنان ژاپنی می باشد در مورد کیمونو، می گوید:

کیمونو لباس سنتی زنان و مردان ژاپن است. تا چند سال پیش همه می پوشیدند، اما حالا در بعضی مناطق و یا در بعضی اوقات از آن استفاده می شود. در مراسم خاص جشن 20 سالگی، مراسم ازدواج، مراسم سنتی چای، جشنهای ملی یا دیدار با اشخاص محترم، پوشیدن کیمونو اهمیت خاصی پیدا می کند. کیمونو، برای خانمهای جوان که تازه استفاده کرده اند با رنگهای شاد و روشن و آستینهای بلند است و برای بانوان متأهل و کمی سالخورده، آستینهای کوتاه و رنگها کمی سنگین می باشد.

وی فلسفه پوشیدن کیمونو را این گونه شرح می دهد:

ژاپنیها از قدیم بر این تصور بوده اند که دستها، پاها و کلاً فرم بدن زن نباید دیده شود و با پوشیدن کیمونو به این شکل کاملاً بلند با دمپاییهای چوبی مخصوص که «زوری» نامیده می شود، این مسأله کاملاً رعایت می شود. کمربند پهنی را هم که «اُبی» می نامیم به دلیل اینکه فرم کمر زنها پوشیده شود استفاده می کنیم. با گذاشتن پارچه اضافه و یا پهن کردن کمربند، فرم کمر زنها مشخص نمی شود. از طرفی چون کیمونو دکمه ای ندارد و لبه آن روی هم قرار می گیرد به این وسیله از پوشیدگی آن مطمئن نیز می شویم. کیمونو با مهارت خاصی توسط دست تهیه می شود و دوختن آن در انحصار افراد خاصی است که بدون استفاده از ماشین خیاطی انجام می گیرد. ما با حفظ این سنتها به قوام مملکتمان کمک می کنیم، البته حالا جوانها کمتر به دنبال زنده کردن این هنر هستند.

ناگفته نماند که پوشیدن کیمونو مهارت خاصی می طلبد. به گونه ای که در مراسم افتتاحیه، بیش از یک ساعت شروع برنامه به خاطر پوشیدن کیمونو توسط مهمانان به تأخیر افتاد و این در حالی است که زنان ژاپنی نه تنها شکایتی از پوشیدن آن ندارند، بلکه به عنوان یک نشانه ملّی به داشتن آن افتخار می کنند.

خانم ری کونورا که دارای لیسانس زبان انگلیسی می باشد، خانه داری و تربیت دو دختر 13 و 17 ساله خود را وظیفه و شغل اصلی خود می داند. ایشان در مورد ریشه هنرهای دستی و سنتی زنان ژاپن می گوید:

هنرهای کشور ما ریشه در فرهنگ ما دارد. ریشه در باورهای ما دارد. اگر چه بعضی از آنها از معابد سرچشمه می گیرد، اما ریشه اصلی آن در فرهنگ ماست که برگرفته و ترکیبی از مذاهب و فرهنگهای زیادی است که البته به دلیل وجود راه ابریشم از طرفی و تهاجم فرهنگی غرب از طرف دیگر، این فرهنگ و باور در معرض تحول و تغییرات زیادی می باشد.

نظری هم به غرفه های خودمان می اندازیم و در مقایسه با هنر زنان ژاپنی به آنها نگاه دوباره ای می کنیم.

نمای خوش منظر رختخواب پیچها، رنگهای شاد و متنوع پشتیها و روتختیها و ظرافت و زیبایی جانمازها و دستمالهایی که به دست زنان سخت کوش قاسم آبادی تهیه شده بود، کم از آثار هنری زنان ژاپن نداشت. آثاری مثل عروسکهای زیبای دست ساز، کیمونو، نقاشی، گل سازی و غیره.

خانم رقیه شکرزاده از قاسم آبادیهای استان گیلان و عضو هیأت مدیره تعاونی خاص بافندگان چادرشب، از وضع کاری و مشکلاتشان می گوید: «تعاونی ما اکنون 500 عضو دارد که همه خانمهای عضو برای امرار معاش، در کنار کار کشاورزی و کارِ خانه و تربیتِ فرزندان، به کار بافندگی مشغول هستند. گرانی و موجود نبودن کاموا در قاسم آباد یکی از مشکلات عمده ماست. در مدت 2 سال که تعاونی مذکور جهت سازندگی آغاز به کار کرده، علی رغم مساعدتهای فراوان ولی باز، با نبودن یک کارخانه تولید مواد اولیه برای ما، همچنان مشکل لاینحل باقی مانده است. من احیاء این هنر فراموش شده را وظیفه خود می دانستم».

وی در مورد نحوه تهیه چادرشب می گوید: در قدیم با ابریشم و نخ پنبه چادرشب و ... می بافتند و کارها آن قدر زیبا و محکم و ثابت بود که رنگهای طبیعی آن حاصل تلاش فراوان مادران ما بود. چادر شبی را که مادربزرگم به عنوان جهیزیه داشت حالا که می بینم، احساس می کنم علی رغم کهنگی اش، همین دیروز بافته است. وی ادامه می دهد: دستگاه چادرشب بافی از چند تکه چوب و تار و پودی که از نخ بهم تنیده شده است تشکیل می شود. وِرد، شانه، ماکو، اَرَج و پاکَتلَی و فتاک ... از اجزاء آن است، و چون در قدیم این دستگاه را در چاله ای قرار می دادند، پاچال نامیده می شود. میزان تولید سالانه پاچال، 6000 قطعه 2 × 2 می باشد.

جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست، انجمن بانوان نیکوکار کهریزک، شرکت گل شهر و انجمن خانمهای دوستدار کلیسا ... از غرفه های دیگر شرکت کننده در این نمایشگاه بودند. حضور خانمها مزیدی با کارهای مشبک روی چوب و چرم و فلز، و خانم ادیبه محرم زاده با کارهای تکه دوزی، و خانمهای دیگری که به صورت مشخصی آثارشان را به نمایش گذارده بودند، برای بازدیدکنندگان و نیز زنان ژاپنی توجه برانگیز بود.

یکی از غرفه های پرمشتری، غرفه مراسم چای خوری ژاپنیهاست؛

«سارو» یا «شادو» و یا چا ـ نو ـ یو، یک آیین سنتی تهیه و نوشیدن چای به هنگام پذیرایی از مهمانان در ژاپن است که با آداب خاصی برگزار می شود. سارو از چای پودری مخصوصی است که با چای معمولی فرق می کند. چای را ابتدا در فنجان می ریزند و سپس آب داغ روی آن ریخته و به وسیله یک هم زن «نی» هم می زنند و می نوشند. این مراسم با ارزشهای زیبا و ظرافتهای خاصی همراه است. میزبان برای بیان صمیمیت خود یک تابلوی زیبای نقاشی پارچه ای را به دیوار آویزان می کند و با تزیین مجلس به وسیله دسته های گل، فنجان چای را خود به دست میهمان می دهد. پوشیدن کیمونو در این

مراسم از اهمیت و الزام خاصی برخوردار است. 4 بار در طول روز، ایام نمایشگاه این مراسم با ازدحام جمعیت بازدیدکننده برگزار می شد. گرمای زیاد محیط به حرارت و شوق این مراسم می افزود!

خانم فخریه سبحانی پیرزنی با حدود 65 سال سن و با آن چهره رنج کشیده و مهربان جنوبی اش در غرفه جهاد سازندگی استان خوزستان، یکی دیگر از ذخیره های هنری این نمایشگاه بود. قطع شدن دو انگشت دست راست و وجود ترکشهای متعدد در بدن این شیرزن جنوبی مانع این نشده بود که وی برای عرضه آثار هنری، بافتن حصیر و ساختن «گپو» در نمایشگاه حاضر نشود. و همین ویژگیهایش خیلیها از جمله ما را به سمت خود جلب می کند. با لهجه شیرین جنوبی می گوید: اکثر زنهای جنوبی برای امرار معاش و تهیه وسایل لازم زندگی خودشان از نخل استفاده های زیادی می برند. 90% آنها این کار را از مادرانشان می آموزند.

خانم سبحانی با وجود 60% مجروحیت و جانبازی، بسیار فرز و چالاک، رشته های نخل را، رام دستهایش می کند و حاصل این دستان هنرمند سبد و ریسمان و حصیر و ... می شود.

غرفه ای که به هنر اصیل خطاطی اختصاص داشت در چند روز نمایشگاه شلوغ ترین غرفه بود. نوشته های زیبایی که به در و دیوار آویزان بود با مفاهیم و پیامهای اخلاقی زیبا، حاصل کار بانوانی بود که در حضور جمعیت این هنر ظریف خطاطی ارائه می دادند. آن سوی ابرها، کوهها استوارند، گلها زبان احساس ما آدمیان هستند، و هنر یعنی وظیفه هنرمند ... و دیگر نوشته های زیبایی بودند که با خط ژاپنی خطاطی شده بود. خیلیها نیز که علاقه داشتند اسامی خود را با خط ژاپنی داشته باشند، مشتریان اصلی این غرفه بودند. هنرگل آرایی دیگر از هنرهای زیبای ژاپنی است که در این نمایشگاه به معرض دید علاقمندان قرار گرفت؛

خانم کازاکاهیراکی، رییس هیأت بانوان ژاپنی در مورد هنر گل آرایی یا «کادو» که به یک هنر اصیل ژاپنی است؛ می گوید: گفته می شود این هنر از قرن 16 شهرت یافته ولی خانم هیراکی: تهاجم فرهنگی آن قدر آهسته و زیرکانه وارد کشور ما شده است که به دلیل فقر اطلاعاتی و عدم آگاهی مردم در این زمینه، مانند یک شستشوی مغزی عمل کرده است.

به نظر من از زمانی که راهبان دسته های گل را در معابد مقابل بودا می گذاشتند، این هنر شکل گرفته است. سه اصل بهشت، زمین و انسان در یک ترکیب متوازن برای گل آرایی مورد استفاده قرار می گیرد. «ایکییانا» نیز سبکی از هنر گل آرایی است.

خانم هیراکی در بخش دیگر سخنان خود به عوامل پیشرفت

از عوامل مهم پیشرفت جامعه بانوان ژاپن، اهمیت دادن به آموزش و پرورش و اجرای امر تحصیلات اجباری تا 9 سال می باشد.

زنان ژاپنی اشاره کرده و می گوید: از عوامل مهم پیشرفت جامعه بانوان ژاپن، اهمیت دادن به آموزش و پرورش و اجرای امر تحصیلات اجباری تا 9 سال می باشد. و معتقد است: عامل تقسیم کار بین زن و مرد نیز توانسته است باعث به میدان آمدن خانمها و تحصیلات و در نتیجه پیشرفت آنها بشود. حضور و شرکت مردها در فعالیتهای خانوادگی و همراهی در کارِ خانه کمک مؤثری به زنان ژاپنی، کرده است.

وی در مورد تهاجم فرهنگی که از ناحیه غرب، ژاپن را تهدید می کند، می گوید: «تهاجم فرهنگی آن قدر آهسته و زیرکانه وارد کشور ما شده است که به دلیل فقر اطلاعاتی و عدم آگاهی مردم در این زمینه، مانند یک شستشوی مغزی عمل کرده است و این

بزرگترین مشکل ما است که برخی از مردم ما حتی قادر به تشخیص این مصیبت و اوج فاجعه نیستند. برخی از آگاهان با پیشنهاد و اعتراض به دولت در مورد جلوگیری از روابط غلط افراد و نیز سخت گیری در ورود فیلمهای مبتذل و ... تا حدودی توانسته اند با این وضعیت مقابله کنند.» او می افزاید:

اما غربیها زیرکند و هنوز بچه ها و خانواده های ما در معرض خطر هستند.

لازم به یادآوری است که این هیأت 8 نفره نماینده ای از انجمن 40 نفره «دوستی ایران و ژاپن» هستند که سه سال پیش برای آشنایی زنان دو کشور با هنر و فرهنگ طرفین شکل گرفته است. این رسولان صلح و پیام آوران دوستی که نماینده 50 هزار عضو فدراسیون جهانی صلح جهانی بودند با برپایی این نمایشگاه در کشور ما و با تکیه بر مشترکات تاریخی و ارزشی خود نشان دادند، زنان شرقی همچنان نماد فداکاری و عشق و احترام به خانواده اند.