مجله  پیام زن  مهر 1375، شماره 55 

نویسنده : System.Collections.Generic.List`1[System.String]
30
قسمت یازدهم
زنان آفریقایی و حساسیت موضوع «ارث»
در ادامه بحث و بررسی بر روی موارد اختلاف سند پکن، نوبت به موضوع جنجالی «ارث» رسید. همچنان که گفته شد وضعیت زنان و دختران آفریقایی در مورد برخورداری از حق ارث، حساسیت خاصی را به این مبحث بخشیده بود. زیرا بسیاری از آنان یا کاملاً از ارث محروم هستند و یا ارث بسیار کم و غیر عادلانه ای به آنها می رسد.

با توجه به قوانین اسلام در مورد سهم الارث زنان که نصف مردان است و تجربه ایستادگی کشورهای اسلامی بویژه ایران بر روی قوانین دینی خود، به نظر می رسید که مسلمانان بزرگترین مانع در راه برخورداری زنان آفریقایی از ارث عادلانه باشند و بویژه اتحادیه اروپا و متحدین آنها دل، خوش داشتند که با بهره گیری از این مواضع بتوانند چهره اتحاد کشورهای اسلامی و قوانین اسلام را مخدوش کرده و آنان را در مقابل زنان آفریقایی که نماد زنان محروم جهان هستند، قرار دهند.

حساسیت این موقعیت چنان بود که خانم گرترود مونگلا، دبیرکل کنفرانس با توجه به شناختی که از هیأت ایرانی داشت، پیش از بررسیهای نهایی بند مربوط به ارث خواستار ملاقاتی با ریاست هیأت ایرانی، خانم شهلا حبیبی شد.

مونگلا که خود اهل تانزانیاست و طبعا نسبت به مشکلات زنان آفریقایی بسیار حساس، در این ملاقات موضوع ارث را مطرح کرده و درخواست کرد که هیأت ایرانی شرایط زنان آفریقایی را درک کند.

دقت و ظرافتی که در این بخش باید در نظر گرفته می شد، بسیار حساس تر و مهمتر از مواردی چون حقوق و گرایشهای جنسی بود. اینجا دیگر اتحادیه اروپا با داعیه علنی سکولاریسم و تفکر غیر دینی در مقابل اسلام و کشورهای اسلامی نایستاده بود؛ بلکه این بار، زنان محروم آفریقایی بودند که برای احقاق حقوق خود تلاش می کردند.

سهم الارث برای مسلمانان در چارچوب سیستم اقتصادی اسلام که نفقه و مهریه را بر مرد واجب کرده و زن را صاحب مطلق داراییهای خود می شناسد، مطرح می باشد. این موضوع را کارشناسان ایرانی در برخوردهایی که با زنان آفریقایی و نگران داشتند، مطرح کرده و به آنها اطمینان می دادند به گونه ای حرکت خواهیم کرد که شما به حق خود برسید.

بدین ترتیب پس از مذاکرات طولانی با سعه صدری که کشورهای مسلمان از خود نشان دادند، بندی در سند گنجانده شد که به جای «حق ارث برابر»، «حق برابر در ارث یا دسترسی برابر به ارث» را مطرح می ساخت. به عبارت دقیق تر، زنان و مردان در برخورداری از ارث (و نه با اشاره به میزان آن) از حقوق مساوی برخوردار خواهند بود و میزان سهم الارث هر یک می تواند بر اساس قوانین داخلی کشورها تعیین شود.

علاوه بر این ایران در حق تحفظ یا شرط خود قید کرد: در رابطه با مسأله ارث، جمهوری اسلامی ایران تفسیرش این است که ترتیبات ذکر شده در سند، متناقض با اصول نظام اقتصادی اسلام نیست.

بعد از تصویب بند مربوط به ارث به صورت ذکر شده، چهره های حاکی از رضایت زنان آفریقایی، فضا را برای تحقیق نیات تفرقه افکنان نامساعد ساخت.

«برابری» یا «عدالت»
بحث عمومی تر و مهمتری که در جریان طرح ارث و برخی دیگر از بندها، مانند بند حقوق دختران مطرح می شد، موضوع «برابری» یا «عدالت» بود.

در پکن هیأتهای شرکت کننده شاهد نوعی روحیه تقابل و رقابت بین جنس مؤنث و مذکر بودند که این حاصل نظرات و دیدگاههای افراطی جناحهای موجود بود. به نظر می رسید که تعریف برابری با توجه به تفاوتهای جدی زنان و مردان و نقشهای خانوادگی و اجتماعی آنان برای هیچ کدام از طرفین روشن نشده و از آنجایی که نقش بیولوژیک زن، همواره به عنوان بهانه ای جهت تبعیض علیه زنان به کار رفته است، افراطین سعی داشتند با نفی تفاوتهای بیولوژیک و یا حداقل ممانعت از طرح آنان، خواهان برابری کامل شوند، غافل از اینکه با این موضع، هویت «زن بودن» را از او گرفته و او را در رقابتی بی هدف با مردان قرار می دهند.

بر اساس این استدلال کشورهای متدین مانند ایران پیشنهاد دادند که به جای کلمه برابری (equality) که در بعضی موارد غیر قابل انطباق، مفهوم «یکسانی حقوق» را می دهد، از کلمه عدالت یا برابری توأم با عدالت (equity) استفاده شود. البته این پیشنهاد چون با مفاهیم اساسی در پیوند بود و از لحاظ هیأت ایران فقط در جنبه های خاص حقوق کاربرد داشت (4 مورد در کل سند) جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت با ارائه یادداشت توصیفی موضع خود را مشخص سازد.

در این یادداشت آمده: «اصل برابری، در نظر ما شامل برابری زن و مرد در حقوق و کرامت انسانی است و نقشها و مسؤولیتهای متفاوت اجتماعی آنان بیانگر ضرورت نظام عادلانه حقوقی می باشد که حق تقدم و امتیازهای ضروری زنان در نقشهای چندگانه آنان را لحاظ دارد.»(1)

نتایج بحث بر روی سایر موارد اختلاف
نتایج بحث بر روی سایر موارد اختلاف که در شماره قبل، اهم آنها را برشمردیم به قرار ذیل است:

ـ آموزش بهداشت جنسی و
باروری و حقوق والدین

در حالی که در متن سند 22 مورد به حقوق والدین و ضرورت نظارت آنان اشاره شده بود، تمامی این موارد به علت مخالفت کشورهای غربی و متحدین آنها در داخل پرانتز قرار گرفته و باید بر سر تصویب یا عدم تصویب آنان توافق می شد. این کشورها به بهانه ضرورت جلوگیری از اشاعه بیماریهای مقاربتی بویژه ایدز و سوء استفاده جنسی از جوانان با نظارت والدین بر آموزش و خدمات مربوط به بهداشت جنسی و باروری نوجوانان و جوانان، زنان و مردان مخالفت می کردند.

پس از مذاکرات در این زمینه، یک گروه متشکل از جمهوری اسلامی ایران به نمایندگی از سوی کشورهای آسیایی و اسلامی، اسپانیا و انگلستان به نمایندگی از سوی اتحادیه اروپا، شیلی به

نمایندگی از سوی آمریکای لاتین و استرالیا به نمایندگی از سوی سایر کشورهای غربی مسؤول نهایی کردن موارد اختلاف پیرامون 22 بند مورد نظر شد. در پایان مذاکرات این گروه با پیشنهاد ایران کلیه مواردی که در آنها پیرامون ارائه آموزش و خدمات به زنان و مردان صحبت می شد، بدون قید نظارت والدین به تصویب رسیده و در 9 مورد که راجع به کودکان، نوجوانان و جوانان بحث می کرد، به ضرورت رعایت حقوق، مسؤولیت، وظایف و نظارت والدین اشاره شد.

ـ فحشاء
اگر چه کشورهای غربی، اروپای شرقی و متحدین جهان سومی آنها، استدلال می کردند که تصویب روسپی گری و تولید و توزیع صور قبیحه به عنوان استثمار جنسی و خشونت علیه زنان موجب اقدامات قهرآمیز دولتها علیه زنانی می شود که به لحاظ نیاز مالی به فحشاء روی آورده اند! لیکن خوشبختانه این موارد به عنوان مصادیق خشونت علیه زنان شناخته و به تصویب رسید.

ـ سقط جنین غیر قانونی
علی رغم مخالفت کشورهای اسلامی و برخی از کشورهای کاتولیک در بند (K) 107 از دولتها خواسته شد تا نسبت به تغییر قوانین تنبیهی علیه زنانی که به سقط جنین غیر قانونی دست می زنند اقدام نمایند.

اگر چه در کشور ما قوانین تنبیهی شامل زنانی که به سقط جنین غیر قانونی دست می زنند نشده و در عوض پزشکانی که مرتکب این عمل ضد انسانی می شوند مورد بازخواست و تنبیه قرار می گیرند، با این حال جمهوری اسلامی ایران در اعلام تحفظ خود، اجرای مفاد سند (شامل بند مذکور) را در راستای احترام به شریعت اسلام و ارزشهای اخلاقی جامعه دانست.

ـ رسانه ها و ارائه نقشهای
مثبت از زنان

در پاراگراف 236 و 244 با تأکیدات و نظرات ایران اصلاح وضعیت موجود رسانه ها و حذف تصاویر غیر اخلاقی از رسانه ها در متن گنجانده شد. در پاراگراف 245 نیز ایران بر لزوم طرح الگوهای موفق زنان در دو نقش مادری و مدیریتی در جامعه به جای الگوهایی که نقش مادری را نفی می کنند، تأکید داشت و این مسأله منجر به گنجاندن جمله مناسبی در متن شد.

ـ خانواده
در بخشهای مختلف سند بحث خانواده طرح گردیده است. توافق شد تا تعریف خانواده به بند 30 ارجاع داده شود. در این بند آمده است: «زنان نقش حساسی در خانواده بازی می کنند. خانواده واحد اساسی جامعه است و باید تقویت شود، باید از آن حمایت و حفاظت کامل کرد. در سیستمهای مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی اشکال مختلف خانواده وجود دارد. حقوق، صلاحیتها و مسؤولیتهای اعضای خانواده باید مورد احترام واقع شود. زنان کمک بزرگی به رفاه خانواده و توسعه جامعه می نمایند که هنوز اهمیت آن شناخته نشده است. باید به اهمیت اجتماعی نقش مادری و نقش والدین در خانواده و تربیت کودکان، ارج نهاد. تربیت کودکان مستلزم سهیم بودن والدین، زنان، مردان و جامعه در مسؤولیت است. مادری و نقش زنان در بارداری و تولید مثل نباید مبنای تبعیض و محدود کردن شرکت کامل زنان در جامعه بشود ...»(2)

ـ تنوع فرهنگی، مذهب و حق
حاکمیت

تلاش شد تا علی رغم میل غربیها در کنار موضوع جهان شمولی حقوق بشر و ضرورت تضمین آزادیهای اساسی، در متن سند، لزوم احترام به مذهب، ارزشهای فرهنگی، اخلاقی، معنوی و حاکمیت دولتها نیز گنجانده شود. این نکات در بیانیه نهایی، پاراگراف 9 برنامه عمل و پاراگراف 12 بیانیه منعکس شد. اگر چه بدبینی فرهنگ سکولار غربی نسبت به مذهب و اعتقاد آن به عدم توانایی دین در پاسخ گویی به مشکلات دوران معاصر بویژه

مسایل زنان باعث شد که در هر بند در کنار طرح «احترام به مذهب» موضوع «حقوق بشر و آزادیهای اساسی» عنوان گردد.

این تفکر بدون شک ناشی از سوابق تاریخی اروپا در قرون وسطی و نوعی لجاجت در عدم پذیرش اسلام به عنوان دینی است که فرهنگ و تمدن بشری را در عصر ظهور خود به اوج رساند. امروزه این وظیفه و رسالت مدافعین اسلام است که با طرح احکام و اخلاق اسلام ناب محمدی(ص) در قالبی عملی و با توجه به نیازهای دوران معاصر به صورت منطقی با صاحبان تفکر سکولاریسم به مقابله برخیزند و اجازه ندهند به چوبی که قرون سیاه اروپا را با آن می رانند، اسلام عزیز مورد خدشه واقع شود.

از دیگر اقدامات در خصوص سند، تأکید بر ابعاد معنوی در کنار ابعاد مادی توسعه بود که در پاراگراف 41 به درخواست جمهوری اسلامی ایران گنجانده شد. در این مورد کشورهای غربی نیز خواستار اضافه کردن بعد عقلانی توسعه شدند.

همچنین عوامل تهدیدکننده صلح و امنیت عمدتا بر روی جهان سوم عنوان شده بود، در حالی که این عوامل در دنیای توسعه یافته نیز باعث ایجاد بی ثباتی و عدم امنیت می شوند. این مطلب نیز در پاراگراف 140 با پیشنهاد ایران لحاظ گردید.

سخنرانی ریاست هیأت ایرانی در جلسه عمومی
در کنار گروههای کاری و کمیته اصلی که برای بررسی سند پکن تشکیل شده و کارشناسان در آنها مشغول فعالیت بودند، یک جلسه عمومی با حضور رؤسای هیأتها، همه روزه تشکیل می شد که بر اساس یک برنامه مشخص ریاست هر هیأت فرصتی برای سخنرانی و اعلام مواضع کلی کشور خود داشت.

در این جلسات، نمایندگان برخی از سازمانهای تخصصی زنان نیز حضور داشته و همچنین تعدادی از سازمانهای غیر دولتی زنان که به عنوان ناظر شناخته می شدند می توانستند در طبقه فوقانی مشرف بر سالن بزرگی که به جلسه عمومی اختصاص یافته بود، حضور یابند. در مقابل درهای متعدد این سالن مدور، آبی پوشان سازمان ملل دو به دو ایستاده و از ورود اشخاصی که فاقد کارت هیأت رسمی بودند، جلوگیری می کردند.

سخنرانی ریاست هیأت ایرانی برای بسیاری جالب توجه بود. چه به لحاظ تبلیغات سویی که طی سالها علیه زنان ایرانی صورت گرفته و چه به لحاظ قدرت هیأت ایرانی در تأثیرگذاری بر سند که تا آن روز برای همگان مشخص شده بود، اکثر افراد طالب شنیدن مواضع ایران توسط ریاست هیأت بودند.

از سوی دیگر، منافقین و مخالفین که به تدریج احساس می کردند، هر چه می ریسند توسط حضور فعال ایرانیها پنبه می شود، قصد نهایت استفاده از این فرصت را داشتند. پیش از این، اعضای سازمان، منافقین را در بخش دولتی فقط در مرکز رسانه ها می شد یافت که تمام وقت خود را به شکار خبرنگاران مشغول بودند، اما آن روز از حدود یک ساعت قبل از زمان سخنرانی در تمامی ساختمان، بویژه در اطراف سالنی که به جلسه عمومی اختصاص یافته بود، پرسه می زدند.

از آنجا که هر حرکتی در حین سخنرانی ریاست هیأت می توانست به جوسازیها و نتیجه گیریهای سیاسی منجر شود، یکی از اعضای هیأت دولتی به مسؤول نیروهای امنیتی سازمان ملل مراجعه کرده و به طور جدی به وی گوشزد کرد که هر حرکت خلافی در حین سخنرانی ریاست هیأت ایرانی را به منزله بی احترامی و بی توجهی شما به انجام وظایفتان در برقراری نظم تلقی می کنیم و خلاصه به زبان ساده تر، هر چه دیدید از چشم خودتان دیدید!

با نزدیک شدن زمان سخنرانی بر تعداد نیروهای امنیتی اطراف سالن و همچنین دقت آنها در اجازه ورود به افراد افزوده شد. سالن، یکی از پرجمعیت ترین لحظات خود را می گذراند و بویژه صندلیهای طبقه فوقانی که خبرنگاران و NGOهای ناظر، امکان حضور داشتند، هر لحظه بیشتر اشتغال می شد. عِرق ملی بر حساسیت و دقت گروه ایرانی افزوده بود و همین حساسیت موجب شد که متوجه حرکات مشکوک چند تن از منافقین در طبقه فوقانی شوند و به مأمورین امنیتی که وظیفه حفظ آرامش و نظم را داشتند، اطلاع دهند.

بدین ترتیب، لحظاتی بعد، یکی از سران منافقین که از قضا جزو آقایان این گروه بود با ساکی که در دست داشت مجبور به ترک سالن شد. نکته جالب توجه اینکه با آن همه داعیه طرفداری منافقین از زنان و ظهور انقلاب ایدئولوژیک در سازمان! و انتخاب یک زن به عنوان ریاست جمهوری خیالی آینده!! باز هم سازماندهی با مردان است و کاملاً مشهود بود که مردان این گروه وظایف زنان در برنامه ریزیهای روزانه را تعیین می کنند و بر کار آنها نظارت دارند.

رأس ساعت مقرر سفیر کشورمان در چین، جناب آقای میرفخار و همسرشان برای استماع سخنرانی ریاست هیأت در کنار میز ایران حضور یافته و سرکار خانم حبیبی در پشت تریبون قرار گرفت. وی سخن خود را این گونه آغاز کرد: حمد و سپاس آفریدگاری که انسانها را از یک سرشت واحد خلق کرد و به آنان حق آزادی فردی عطا نمود و بزرگوارترین آنان را با تقوی ترین آنان قرار داد. خداوندی که زن و مرد را یکسان آفرید و ارزش انسانی آنان را برابر نهاد و به منظور تحقق عدالت اجتماعی، در عین حال که تفاوتهایی را در نقشهای طبیعی زن و مرد به وجود آورد، آنان را در کسب نقشهای اجتماعی برابر، آزاد قرار داد.

خانم حبیبی افزود: اهمیت این کنفرانس در تعیین برنامه ای جهت پیشبرد مشارکت زنان در سطح جامعه، توجه جهان را به خود معطوف داشته و مباحث و دیدگاههای مختلفی در زمینه اهداف و موضوعات کنفرانس ایجاد کرده است. بسیاری، کنفرانس را با دید مثبت ارزیابی کرده و معتقدند که این کنفرانس به پیشرفت وضعیت زن اهتمام دارد. نیز گروه دیگری به این مطلب قائلند که تنها فرصتی برای تحمیل برخی عقاید از سوی یک اقلیت فعال به وجود آمده است، لذا با توجه به این موضع گیریها، ضروری است مسایل مورد بحث کنونی از طریق روشهای سازنده و واقع بینانه حل و فصل شود. مطالعه پیش نویس برنامه عمل، تلویحا روندی از مقابله بین زن و مرد در تبیین نقشهای اجتماعی در اذهان القاء می کند. این روند می تواند بسیاری از عناصر متن را تحت الشعاع خود قرار داده و اجرای موفق مفاد برنامه را دچار وقفه نماید.

ریاست هیأت ایرانی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: بدون شک خانواده واحد اصلی جامعه است و نقش اساسی در تأمین اخلاق و تربیت نسلهای جدید و تضمین مشارکت و ثبات اجتماعی داشته و خواهد داشت. چنین نهادی را نمی توان بدون اِعمال همیاری مسؤولانه در درون خانواده از طریق احترام به حقوق و مسؤولیتهای اعضای آن، محقق دانست. در این بُعد زنان را نه به منزله عضوی حاشیه ای بلکه به عنوان یک یار در تلاشی مشترک برای خوشبختی باید در نظر گرفت و نقش و حقوق زن را از ارکان اساسی حفظ این نهاد مقدس به شمار آورد. متأسفانه برنامه عمل، نقش مادری را به خوبی تبیین ننموده است. ما اعتقاد داریم، علی رغم برخی سوء تعبیرات موجود، تأکید بر نقش مادری به معنای نفی تواناسازی زنان نمی باشد. به عبارتی دیگر باید تعادلی ظریف بین نقشهای خانوادگی و اجتماعی زنان برقرار شود و لذا اقدامات لازم برای حمایت و تقویت خانواده و ایجاد زمینه های لازم فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای تشکیل خانواده و ازدواج در سن مناسب جهت حفظ کرامت انسانی ضروری می باشد.

خانم حبیبی ضمن اظهار نگرانی از پرداختن به مسایل خاص روابط جنسی و نحوه تلقی از مسأله سقط جنین، تأکید کرد: من به شما اطمینان می دهم اجرای سند نهایی کنفرانس تا حد زیادی به رعایت تفاوتهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی میان ملل و لزوم احترام گذاشتن به ارزشهای دینی، اخلاقی و فرهنگی که متضمن جهان شمولی برنامه کنفرانس می باشد، بستگی دارد. به عبارت دیگر اثر مثبت ادیان الهی در پیشبرد ارزشهای اخلاقی و عدالت اجتماعی را نباید از نظر دور داشت.

ریاست هیأت ایرانی بعد از برشمردن اقداماتی که پس از انقلاب اسلامی در خصوص پیشبرد وضعیت زنان در ابعاد فرهنگی، علمی، اجتماعی و سیاسی در ایران صورت پذیرفته، گفت: در پایان لازم می دانم نکاتی چند را یادآور شوم. موضوعاتی مانند جنگ و قتل عام هزاران زن و کودک در فلسطین و سیاست پاک سازی نژادی در بوسنی، سقوط ارزشهای اخلاقی در زنان، افزایش روابط نامشروع و غیر اخلاقی، سوء استفاده جنسی، وضعیت نامساعد اقتصاد بین الملل و تأثیر آن بر زنان و نهایتا بی تفاوتی برخی دول نسبت به سرنوشت ملتهای خود، آینده ای نه چندان روشن را ترسیم می نماید و ما این مشکلات را باید در این کنفرانس مد نظر داشته باشیم.

خانم حبیبی در خاتمه گفت: من برای این گردهمایی آرزوی موفقیت می کنم و امیدوارم سند نهایی خواسته های مشروع تمامی کشورها را مورد توجه قرار دهد تا برای همگان قابل اجرا باشد. در پایان مایلم سخنان خود را با کلامی از بنیان گزار فقید جمهوری اسلامی ایران امام خمینی(ره) خاتمه بخشم که فرمودند: «زن مبدأ همه خیرات است.»

در میانه این سخنرانی که حدود 10 دقیقه به طول انجامید، در چند فراز که به خانواده، نقش ادیان الهی در پیشبرد وضعیت زنان و وضعیت جاری در بوسنی و فلسطین اشاره شد، برخی از مستمعین با دست زدن اقدام به تشویق و تأکید کردند. در پایان سخنرانی نیز به همین روش از ریاست هیأت ایرانی تشکر شد. اما پس از لحظاتی که صدای کف زدنها به تدریج آرام شد، ناگهان صدایی شبیه زوزه گرگ! و بسیار آرام از طبقه فوقانی به گوش رسید که به نظر، نهایت تلاشهای شکست خورده مخالفین و منافقین بود،اما به محض بلند شدن این صدا به یکباره جمع کثیری دست زدن را از سر گرفته و بلافاصله صدای گرگها در میان کف زدنها گم شد و دیگر برنخاست.

در این هنگام آنان که می دانستند چرا دوباره دست زدن را آغاز کرده اند، لبخندی بر لب داشتند. برخی که بی تفاوت بودند هاج و واج اطراف را می نگریستند و دیگرانی که لحظات کوتاهی از صدای زوزه گرگ احساس مسرت کردند، دریافتند روزگاری که بتوان در مجامع بین المللی حرمت ایرانیان را خدشه دار کرد، سر آمده و امروز صدای مخالفان و معاندان در غریو احساسات هشیارانه طرفداران آنان گم می شود.

پس از پایان سخنرانی خانم حبیبی، بسیاری از هیأتها از جمله فرانسه و اسپانیا که از فعالان اتحادیه اروپا بودند کنار میز ایران آمده و خواستار متن سخنرانی ایشان شدند. در بیرون از سالن نیز که لحظاتی بعد جمعیت آن به نصف کاهش یافت، نمایندگان دولتی تعدادی از کشورها با دیدن ایرانیها جلو آمده و در حالی که دست خود را به علامت دوستی دراز می کردند صمیمانه به خاطر سخنرانی ارائه شده تبریک می گفتند.

«ادامه دارد»

پی نویس:
1 ـ دکتر معصومه ابتکار، مبانی فکری سند پکن، مجله فرزانه، شماره 7، ص134.

2 ـ دکتر حسین مهرپور، دستاورد زنان در کنفرانس پکن، روزنامه اطلاعات، مورخ 24 مهر 1374، ص6.