نویسنده:محمد حاجی اسماعیلی
منبع:روزنامه قدس
مقدمه: از جمله عوامل مهم و حیاتی برای ایستادگی در برابر دشمنان و بدخواهان نظام و کیان اسلامی، وحدت امت اسلامی است. قرآن کریم به عنوان بهترین منادی وحدت و انسجام، این عنصر مهم و سرنوشت ساز را به منظور تعالی و پیشرفت جامعه اسلامی، بر همگان واجب نموده است و پیوسته بر وحدت و همدلی که مایه سعادت و سیادت دنیا و آخرت امت اسلامی است، تأکید فراوان دارد، و با تبیین شرایط و راهکارهای رسیدن به وحدت و بیان عواقب زیانبار تفرقه و اختلاف، حجت را بر آحاد مسلمانان تمام نموده است.بنابراین، اتحاد وانسجام اسلامی یک نیاز ضروری است و حرکت در جهت وحدت یک تکلیف شرعی برای همگان به شمار می آید. دشمنان برای مبارزه با اسلام سعی در بزرگ نمایی اختلافها و دامن زدن به امور اختلاف برانگیز دارند تا بتوانند به مقاصد شوم خود دست یابند. از این رو، بر ما امت اسلامی است که در سایه وحدت عملی از این توطئه ها جلوگیری نموده، با تکیه بر مشترکات دینی و پرهیز از اختلافهای مذهبی، نقشه های دشمنان را خنثی نماییم.راهکارهای قرآن کریم را در این باره نصب العین خویش قرار دهیم تا جامعه در مسیر تعالی و سعادت راستین قرار گیرد.
مقصود از اتحاد و انسجام امت اسلامی

قبل از اینکه به بیان راهکارهای قرآنی درباره اتحاد و انسجام بپردازیم، باید منظور از آن روشن شود. آیا اتحاد امت اسلامی به معنای این است که برای رسیدن به اتحاد اختصاصها را کنار بگذاریم و عملاً از بخشی از اعتقادات خود دست برداریم؟ قطعاً چنین نیست، زیرا این به معنای ترک بخشی از دین و یا کنار گذاشتن دین به خاطر دین است، در حالی که هیچ یک از علمایی که قایل به وحدت مسلمانان بوده و برای رسیدن امت اسلامی به وحدت تلاش نموده اند، چنین نگفته و به این حرف معتقد نبوده اند؛ زیرا چنین عقیده ای نه معقول و منطقی است و نه قابل اجرا.قرآن کریم تأکید بسیاری بر اتحاد و دوری از اختلاف و تفرقه دارد و کسانی را که به نزاع و درگیری دامن می زنند، مذمت می کند و برای رسیدن به حقانیت، مردم را به شیوه هایی دعوت می کند که به وحدت و حق دست یابند: «به راه پروردگارت آنها را بخوان به یکی از این سه راه: حکمت و استدلال، موعظه حسنه و جدال احسن.» (نحل/ 125.) بیان عقاید به وسیله این سه راه در فضای دوستانه توأم با احترام و ادب، نه تنها مایه اختلاف نخواهد بود بلکه وحدت و نزدیکی هر چه بیشتر امت اسلام را در پی خواهد داشت، زیرا بسیاری از اختلافها و کینه ها به خاطر جهل است و دشمنان از این جهالت استفاده کرده و به آنها دامن می زنند تا راحت تر به منافع و اهداف خود نایل شوند.
راهکارهای قرآنی اتحاد و انسجام

مهم ترین راهکارهایی که قرآن کریم در خصوص وحدت و انسجام مسلمانان ارائه نموده، عبارتند از:
1 -قرار گرفتن در لوای توحید

اولین، مهمترین و اصیل ترین راهکار وحدت آفرین قرآن کریم، دعوت به توحید است. با این وسعت دید، حتی امتهای دیگر نیز می توانند با امت اسلامی به وحدت و همدلی برسند، به شرط آنکه این اصل مشترک را در اعتقاد و عمل پذیرا شوند و دنبال اربابان منحرف خود نروند. قرآن می فرماید: « بگو: ای اهل کتاب! بیایید بر سر سخنی که میان ما و شما مشترک است، بایستیم که جز خدا را نپرستیم و کسی را با او شریک نکنیم و هیچ کس از ما دیگری را جای خداوند به خدایی نگیرد.» (آل عمران/ 64.)
این آیه اهل کتاب را به وحدت و اتحاد با مسلمانان دعوت نموده است. مسیحیان هر چند به مباهله تن ندادند، ولی این مسأله در روحیه آنها اثر زیادی گذاشت. به جهت همین آمادگی روحی، در این آیه به پیامبر اسلام(ص)دستور داده شده اهل کتاب را دعوت کند تا در نقاط مشترکی که با مسلمانان دارند، متحد شوند و در مقام عمل فقط خدا را بپرستند. قرآن کریم به ما می آموزد که اگر کسانی حاضر نشدند در تمام ابعاد اسلام را بپذیرند، به آنها بگویید لااقل در قسمتی که با شما نقطه مشترک دارند هماهنگی کرده و بی پیرایه به آن عمل کنند. لذا پیامبر اکرم(ص)به اهل کتاب، ندای وحدت داده و می فرماید: «همه شما در اصل توحید، خود را با ما مشترک می دانید، بیایید این اصل مشترک را بدون هیچ گونه پیرایه ای زنده کنیم و توحید خالص را پایه عمل و شعار دین خود قرار دهیم».(المیزان، ج 3، ص 270)
بنابراین، قرار گرفتن در تحت لوای توحید برای تمامی پیروان ادیان توحیدی بخصوص امت اسلامی به عنوان اولین اصل و راهکار وحدت آفرین است که با تکیه بر آن می توان امت اسلامی را به اتحاد و انسجام واقعی نایل نمود.
2- تبعیت از پیامبر اکرم(ص)

دومین راهکاری که قرآن کریم برای رساندن امت اسلامی به وحدت ارائه می دهد، تبعیت محض از رسول خداست. قرآن می فرماید: پیامبر هرسخنی می گوید وحی الهی است. «وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَی »(نجم/3)بنابراین قرآن اذعان می دارد هنگامی که رسول خدا را اطاعت می کنید، در واقع خدا را اطاعت نموده اید: «من یُطِعِ الرَسُولَ فَقَدْ أَطَاع ا...» (نساء/ 80)
و یا در فرازی دیگر، پیروی از رسول در کنار پیروی از حق تعالی قرار گرفته است: «ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا و از رسول اطاعت کنید» ( نساء/ 59)
اگر این راهکار جامه عمل به خود می پوشید، امروزه به معنای واقعی کلمه شاهد امت واحد اسلامی بودیم و اختلاف در اصول و مبانی با توجه به دعوت قرآن کریم در اطاعت بی چون و چرا از رسول خدا، بی معنا می نمود.
3- تمسک به ریسمان الهی

قرآن کریم تمسک به ریسمان الهی را دستمایه وحدت آفرینی و راهکار رسیدن امت اسلامی به اتحاد و همدلی قرار داده و می فرماید: « به ریسمان الهی تمسک جویید و متفرق نشوید.» (آل عمران/ 103).
اما درباره مقصود از حبل ا... و چگونگی تمسک به آن، اقوال و نظرات مختلفی نقل شده است.
رسول خدا(ص)درباره این آیه فرمود: حبل ا... که از آسمان به زمین کشیده شده، همان کتاب خداست. (الدر المنثور، ج 2، ص 60 به نقل از المیزان، ج 4، ص 575)
در روایت دیگر، پیامبر اکرم(ص)فرمود: این قرآن سبب و رابطه ای است که یک طرفش دست خداست و طرف دیگرش به دست شماست. پس به آن تمسک کنید که نه هرگز از بین می روید و نه هرگز تا ابد گمراه می شوید. ( همان)
در تفسیر عیاشی از امام باقر(ع) روایت است که فرمود: مراد از حبل ا... که خدای تعالی مردم را امر نموده تا به آن تمسک کنند (وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ ا... جَمِیعًا) آل محمد(ع) است. (همان)
از مجموع این روایات و روایات دیگر به دست می آید که مراد از ریسمان الهی چند چیز است که عبارتند از: 1 قرآن کریم 2 شخص پیامبر 3 ائمه(ع) 4 دین اسلام
صاحب مجمع البیان پس از نقل این اقوال می گوید: همه اینها مراد است بخصوص با توجه به این روایت که ابوسعید خدری از پیغمبر اکرم(ص) نقل کرده که پیامبر(ص) فرمود: «ای مردم، من دو ریسمان محکم بر شما یادگار نهاده ام که اگر به هر دوی آنها چنگ بزنید، هرگز گمراه نخواهید شد، یکی از دیگری بزرگ تر است و آن کتاب خدا قرآن است که از آسمان به زمین کشیده شده و دیگری عترت و اهل بیت من است و آن دو از هم جدا نخواهند شد تا در حوض کوثر بر من در آیند.» (طبرسی، مجمع البیان، ج 2، ص 19)
در این آیه، از یک سو اعتصام به ریسمان الهی مورد امر قرار گرفته و از سوی دیگر از تفرقه و اختلاف نهی شده است و با کلمه «جمیعاً» تأکید می کند که همگان به این موضوع توجه داشته باشند. در ادامه نیز اختلاف و دشمنی را از بلاها می داند و می فرماید: شما بر اثر نبود ایمان با یکدیگر دشمن و به بلای اختلاف دچار بودید، اما خداوند بین قلوب شما الفت برقرار کرد و دوست و برادر شدید و از طرفی، توحید را مایه نجات از آتش می داند و می فرماید: شما بر لبه پرتگاه آتش بودید و خداوند شما را از آن رهایی بخشید.» (آل عمران / 103)
و شاید دلیل اینکه حق تعالی تمسک به ریسمان وحدت بخش الهی را یکی از نعمتهای خود می داند و فرموده: «وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ ا... عَلَیْکُمْ» این باشد که می خواهد بفرماید: اگر شما را به اعتصام و عدم تفرقه می خوانیم، به این جهت است که شما به چشم خود پیامدهای اتحاد و اجتماع، و تلخی عداوت و حلاوت محبت و الفت و برادری را چشیدید و در اثر تفرقه در لبه پرتگاه آتش رفتید تا اینکه به موجب اتحاد و الفت از آتش نجات یافتید.( محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج 4، ص 576.)
آیه مذکور چنانکه مفسران آورده اند، در مورد اوس و خزرج نازل شده که خداوند به برکت اسلام و قرآن و پیامبراکرم(ص) اختلافها و خونریزی های صدساله آنها را پایان داد و عداوت و کینه و نفرت آنها را به رأفت و محبت بدل نمود.
گفته اند روزی دو نفر از قبیله اوس و خزرج به نام ثعلبة بن غنم و اسعد بن زاره در برابر یکدیگر قرار گرفتند و هر کدام افتخارهایی را که بعد از اسلام نصیب قبیله او شده بود، بر می شمرد. ثعلبه گفت: خزیمة بن ثابت (ذُوالشهادتین) و حنظله (غسیل الملائکه) که هر کدام از افتخارات مسلمانانند، از ما هستند و همچنین عاصم بن ثابت و سعد بن معاذ از ما می باشند.
در مقابل، اسعد بن زاره که از طایفه خزرج بود، گفت: چهار نفر از قبیله ما در راه نشر و تعلیم قرآن خدمت بزرگی انجام داده اند. ابی بن کعب و معاذ بن جبل و زید بن ثابت و ابوزید به علاوه سعد بن عباده رئیس و خطیب مردم مدینه، از ماست.
اندک اندک این جدال لفظی به نزاع و درگیری انجامید و چون قبیله دو طرف از جریان آگاه شدند، دست به اسلحه بردند و در برابر یکدیگر قرار گرفتند. بیم آن می رفت که بار دیگر آتش جنگ بین آنها شعله ور گردد. وقتی خبر به پیامبر(ص)رسید، حضرت بلافاصله به محل حادثه آمد و با بیان و تدبیر خاص خود به آن وضع خطرناک پایان داد و صلح و صفا را در میان آنها برقرار نمود. سپس این آیه شریفه نازل گردید و نعمت وحدت و اتحاد را به آنها گوشزد نمود و به آنان بلای خانمان سوز تفرقه را که قبلاً دچار آن بودند یادآوری کرد. (ناصر مکارم شیرازی، نمونه، ج 3، ص 26)
4- روحیه برادری میان مؤمنان

قرآن کریم با ایجاد عقد اخوت میان مؤمنان، آنان را به یکدیگر نزدیک نموده و می فرماید: « همانا مؤمنان با هم برادرند، پس بینشان اصلاح نمایید.» (حجرات/ 10). از این رو، پیامبر(ص) اولین کاری که هنگام ورود به مدینه بعد از ساختن مسجد انجام داد، برقراری اخوت میان مسلمانان بود تا بدین وسیله اتحاد و همدلی را به آنها بیاموزد. آن حضرت(ص) می فرماید: «مؤمن برادر مؤمن است، مانند جسم واحد؛ بطوری که اگر مصیبتی به یکی از آنها برسد، سایر اعضا از آن درد متألم می شوند و ارواح آنها یک روح است.» ( اصول کافی، ج 2، ص 146، ح 4)بنابراین، ایجاد رابطه برادری و دوستی میان مؤمنان، از مهم ترین عوامل ایجاد و تحکیم وحدت مسلمانان است و نقش بسزایی در سالم سازی فضای جامعه و تحکیم بنیان آن دارد.
5- جلوگیری از ایجاد اختلاف در جامعه

گذشته از اینکه قرآن کریم راهکارهایی را برای ایجاد اتحاد و وحدت ارائه می کند، از اختلاف و تفرقه نیز نهی می نماید و می فرماید: « و شما مانند کسانی نباشید که بعد از آنکه آیات روشن به سویشان آمد اختلاف کردند و دسته دسته شدند و آنان عذاب عظیم خواهند داشت.»( آل عمران/ 105)قرآن کریم از ایجاد اختلاف به «طغیان» تعبیر می کند و می فرماید: «کسانی که می توانند اتحاد و همدلی ایجاد نمایند ولی بعد از آمدن بینات به اختلاف امت اسلامی دامن می زنند، امتی یاغی خواهند بود.»(شوری/ 14)قرآن کریم در فرازی دیگر بعد از آنکه به اطاعت از خدا و رسول امر می کند، می فرماید: « اختلاف و نزاع نکنید که شکوه و عظمت شما را از بین می برد.» (انفال/ 46).اختلاف باعث می شود اراده شما ضعیف شود، عزت و دولت شما از بین برود، توان و نیرویتان به نابودی گراید و استعدادها و فرصتها از بین برود.
تفاوتهای جامعه متحد و متفرق

با توجه به آیات و روایات، فرق بین جامعه متحد و جامعه متفرق را می توان در امور زیر خلاصه کرد:
1 -جامعه متحد عزیز و نیرومند و پیروز و سربلند است و جامعه متفرق شکست خورده و زبون.
2 -جامعه متحد گرچه ملت آن اندک باشند، قدرتمند و تواناست و جامعه متفرق اگر چه از نظر تعداد بسیار باشد، ضعیف و ناتوان است.
3 -اتحاد جامعه، نشانگر رهبری مقتدر و حکیم است و جامعه متفرق نشان دهنده فقدان چنین رهبری است.
4 -جامعه متحد برخوردار از رحمت و عنایت الهی است و جامعه متفرق محروم از عنایت و حمایت حق تعالی.
5 -جامعه متحد سعادتمند و رستگار است و جامعه متفرق در پرتگاه آتش.
6 -جامعه متحد در حال رشد و تعالی است و جامعه متشتت به سوی نابودی استعدادها و تباهی امکانات مادی و معنوی گام بر می دارد.