نویسنده:فرانک فراهانی جم
منبع:روزنامه جام جم

:همه ما به طور متوسط 20 هزار لیتر هوا در طول یک روز تنفس می کنیم و حق مسلم هر فرد است که در هوای پاکیزه تنفس کند. اما میلیون ها تن گاز و ذرات آلاینده ای که هرساله در نتیجه احتراق ناقص سوخت های فسیلی وارد هوا می شوند، این حق طبیعی را از افراد سلب می کند.آلاینده های هوا را نمی توان دید اما برای سلامت انسان بسیار زیان آور هستند.حساسیت افراد نسبت به آلودگی هوا متفاوت است. افراد مبتلا به بیماری های ریوی و سالمندانی که از بیماری های قلبی و ریوی رنج می برند، بیش از دیگران تحت تاثیر آلاینده ها هستند. بیماری های ریوی اعم از آسم که بر اثر آلرژی ایجاد می شود و همچنین بیماری سل و دیگر بیماری هایی که به مسدود شدن راههای تنفسی و ایجاد اختلال در تبادلات اکسیژن و دی اکسیدکربن منتهی می شوند، بیماری های خطرناکی هستند که آلودگی هوا، کم تحرکی ، تغذیه ناسالم و استعمال دخانیات زمینه مناسبی را برای ابتلا به آنها ایجاد می کنند. بیماری سل قرن ها به عنوان یک بیماری عفونی مزمن موجب ترس و نگرانی جوامع بشری بوده است و هنوز هم شایع ترین عامل عفونی است که سبب مرگ بسیاری از انسان ها می شود. این درحالی است که سال 1993 سازمان جهانی بهداشت ، سل را به عنوان یک فوریت جهانی اعلام کرد. در هر ثانیه یک نفر به باسیل سل آلوده شده و هر 4ثانیه یک نفر به بیماری سل مبتلا می شود. حدود یک سوم جمعیت جهان آلوده به باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس هستند و سالانه 10میلیون مورد جدید بیماری سل از سراسر دنیا گزارش می شود. بیماری سل دارای مرتبه هفتم در فهرست جهانی بیماری هاست و پیش بینی می شود تا سال 2020 همچنان جایگاه کنونی خود را حفظ کند. مرگ و میر ناشی از سل در کشورهای در حال توسعه 25درصد موارد مرگهای قابل پیشگیری را تشکیل می دهد. علی رغم پیشرفت هایی که در جلوگیری از ابتلا به بیماری سل دیده می شود، در حال حاضر جهان در برابر این بیماری نسبت به سالهای اواسط دهه 50 در وضعیت خطرناک تری قرار دارد. هدف کلی برنامه کنترل سل ، کاهش هرچه سریع تر شیوع سل در جامعه است ، طوری که این بیماری به عنوان مشکل بهداشتی جامعه مطرح نباشد و در نتیجه دستیابی به اهداف نهایی یعنی کاهش میزان بروز مرگ و میر ناشی از بیماری در نهایت امکان پذیر شود. به همین دلیل باید برنامه های ملی سل از طریق اجرای درمان کوتاه مدت تقویت شود و سیستم مدیریت درمانی در کشورهای مختلف بهبود یابد. فقر در جمعیت های مختلف نه تنها در کشورهای در حال رشد، بلکه حتی در گروههای خاصی از کشورهای پیشرفته سکونت دارند و همچنین تغییرات جمعیتی مانند افزایش جمعیت جهان ، تغییرات هرم سنی جمعیت و بخصوص مهاجرت ها و جابه جایی های وسیع جمعیت در جهان از علل اصلی افزایش وسعت جهانی بیماری سل به شمار می آیند. این در حالی است که پوشش بهداشتی نامناسب در کشورهای فقیر و گروههای آسیب پذیر جامعه در کشورهای مختلف و همزمانی سل و اپیدمی بیماری ایدز در برخی کشورها بویژه کشورهای آسیایی و آفریقایی زمینه مناسبی را برای توسعه بیماری سل فراهم می کند. در نتیجه به علت کنترل ناموفق یا فقدان برنامه کنترل سل که موجب عدم موفقیت در بیماریابی ، پیشگیری و کاهش میزان بهبود می شود در مبارزه با بیماری سل با مشکلات و موانع بسیار زیادی مواجه خواهیم شد.
 

زنگ خطری جدی

سومین کنگره بین المللی بیماری های ریوی ، مراقبت های ویژه و سل مهرماه سال جاری توسط پژوهشکده سل و بیماری های ریوی و با همکاری انجمن ریه اروپا در سازمان ایرانی مجامع بین المللی برگزار شد. دکتر کامران باقری لنکرانی ، وزیر بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی در مراسم افتتاحیه این کنگره با تشریح وضعیت سل در ایران و جهان ، به شیوع ناهمگون بیماری سل در کشورهای دنیا اشاره کرد و افزود: در برخی کشورهای آفریقایی با افزایش شیوع ایدز، بیماری سل نیز رشد فزاینده ای داشته است.به گفته لنکرانی سل بیماری است که صددرصد قابل درمان و پیشگیری است و آنچه اهمیت آن را افزایش می دهد، همزمانی ابتلا به بیماری عفونی سل و ایدز است.در مراحل نهایی آلودگی به ویروس اچ.آی.وی (ایدز) سیستم ایمنی بدن بیمار تضعیف شده و فرد مستعد ابتلا به انواع عفونت ها از جمله سل می شود. همراهی این دو بیماری یکی از مهمترین علل مرگ در کشورهای آفریقایی است و رعایت نکردن اصول درمانی در مدت زمان تعیین شده و همچنین مداوم نبودن درمان از علل اصلی بروز سل مقاوم به درمان به شمار می آید. همه کشورهای دنیا متعهد به ریشه کنی سل تا سال 2050 هستند و این در حالی است که همچنان بیماری سل در کشورهای توسعه یافته بار سنگینی را به دوش مسوولان تحمیل می کند.
 

باز هم یک باکتری مزاحم !

سل یک بیماری عفونی قابل انتقال است که عامل ایجادکننده آن ، باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. نام دیگر این باکتری ، باسیل کخ است زیرا در سال 1882 میلادی توسط پروفسور رابرت کخ دانشمند آلمانی کشف شد. سازمان جهانی بهداشت این بیماری را یک فوریت جهانی اعلام کرده است ؛ چراکه پیدایش و انتشار باسیل های مقاوم به دارو، مجددا خطر ابتلا به بیماری سل و تبدیل این بیماری به یک بیماری غیرقابل علاج مطرح خواهد شد.راه اصلی ابتلا به این بیماری استنشاق ترشحات یا غبار آلوده به باسیل سل است که معمولا ناشی از تماس با بیماران درمان نشده است. بیماری از طریق صحبت ، سرفه و عطسه به دیگران منتقل می شود.این باکتری می تواند تمام اعضای بدن را گرفتار کند اما به ریه ها بیش از دیگر بخشهای بدن آسیب می رساند. باکتری سل پس از ورود به ریه ها در آنجا تکثیر می یابد و پس از تحریک سیستم ایمنی بدن در همان محل به صورت نهفته باقی می ماند.
در صورت ایجاد شرایط مساعد، ممکن است سل ریوی در بیمار بروز پیدا کند. گاهی باکتری پس از تکثیر در ریه ها از طریق خون به سایر اعضای بدن منتقل شده و در آن عضو ایجاد سل می کند. مشکلات ناشی از صنعتی شدن و پیر شدن جمعیت بار بیماری های ریوی در کشور را در 10 سال اخیر افزایش داده است.اگر چه بیماری سل در بین علل مختلف مرگ و میر رتبه بالایی دارد، اما هم قابل پیشگیری است و هم در صورت اتمام دوره درمان قابل درمان است.در ایران بار بیماری سل در مجموعه بیماری های کشور در رده هجدهم قرار دارد که بار بالایی محسوب نمی شود اما عامل خطر بالقوه ای است که نباید از آن غفلت کرد. در کشور ما 5درصد بیماران شناسایی شده مبتلا به سل مقاوم هستند که هشدار و زنگ خطر جدیدی است.وزیر بهداشت در پایان یادآور شد علی رغم موفقیت هایی که در درمان سل وجود دارد ، کمبود تحقیقات در زمینه سل و بیماری های ریوی یکی از نقاط ضعف عمده کشور در مبارزه با این بیماری است که باید مورد توجه محققان کشور قرار گیرد.
 

ایجاد و تداوم همکاری های علمی

یکی از ویژگی های دو سالانه بیماری های ریوی ، همکاری و شرکت مستقیم انجمن ریه اروپاست. از اهداف طولانی مدت برگزاری این همایش ایجاد و ادامه همکاری ها در زمینه بررسی وضیعت اپیدمی بیماری سل در کشورها، تشخیص و درمان بیماری های ریوی مانند سل و سرطان ریه است.به گفته دکتر سعید فلاح تفتی ، متخصص بیماری های داخلی و دبیر اجرایی کنگره سوم ، این کنگره با هدف هم اندیشی و تبادل اطلاعات علمی با همکاری 31 کشور جهان تشکیل شد. افزایش سطح سلامت افرادی که در معرض خطر بیماری های شایع ریوی مانند برونشیت مزمن و آسم و همچنین سرطان ریه و سل قرار دارند، از مهمترین اهداف برگزاری همایش های علمی با موضوع بیماری های ریوی است.معرفی دستاوردهای نوین کشور مانند انجام اعمال جراحی خاص روی تراشه (نای)، پیوند ریه و همچنین به کارگیری روشهای غیرتهاجمی در مراقبت های ویژه از بیماران مبتلا به بیماری های ریوی زمینه مناسبی را برای ایجاد همکاری های ملی ، منطقه ای و بین المللی فراهم می کند.
بررسی های انجام شده حاکی از آن است که یک سوم جمعیت جهان آلوده به میکروب سل هستند و عواملی مانند سوءتغذیه ، بیماری های مزمن ، نقص در سیستم ایمنی بدن و فقر ، منجر به بروز این بیماری در افراد می شود. بهترین راه پیشگیری از سل درمان سریع این بیماری در افراد مستعد ابتلا به بیماری است ، زیرا میکروب عامل بیماری تنها زمانی منجر به بروز بیماری خواهد شد که عوامل زمینه ساز بیماری مانند سوئتغذیه و نقص در عملکرد سیستم ایمنی بدن وجود داشته باشد. موضوع مراقبت های ویژه از بیماران مبتلا به بیماری ریوی و سل پس از پایان دوره درمان نیز بسیار حائز اهمیت است.
یکی از مهمترین این مراقبت ها بازتوانی ریوی است که روشی مبتنی بر شواهد، چند تخصصی و جامع برای کمک به بیماران مبتلا به بیماری های مزمن تنفسی است که اغلب فعالیت های روزمره زندگی آنها کاهش یافته است که در کنار درمان های اختصاصی مورد استفاده برای هر بیمار ، با هدف کاهش علائم ، بهینه سازی وضعیت کارکردی و افزایش مشارکت و کاهش هزینه های مراقبت های ویژه طراحی شده است.این برنامه ها شامل ارزیابی بیماران ، تمرین های ورزشی ، آموزش ، مداخلات تغذیه ای و حمایت های روانی اجتماعی است.پروفسور لئوناردو فابری رئیس انجمن ریه اروپا در مراسم افتتاحیه این کنگره از همکاری ایجاد شده بین ایران و اروپا احساس خوشحالی کرد و آمادگی انجمن برای ادامه همکاری در این زمینه را اعلام کرد.براساس تحقیقات انجام شده ، ازن که یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا محسوب می شود ، واکنش های اولیه ایمنی در ریه ها را متوقف می کند و ریه را در برابر باکتری ها و دیگر مهاجمان خارجی آسیب پذیرتر می سازد بنابراین ، افزایش آلاینده ازن منجر به افزایش تعداد بیماران قلبی ، عروقی و ریوی خواهد شد. سیستم ایمنی ذاتی ، نخستین بخش دفاعی بدن در مقابل مهاجمان خارجی است ، بنابراین استنشاق اندکی از آلاینده ها سبب واکنش ایمنی ذاتی در بدن می شود که از ریه ها محافظت می کند و عوارضی را دربر نخواهد داشت اما بررسی ها نشان می دهد که گازهای آلاینده ای که در هوای اطراف ما وجود دارند در نتیجه واکنش شدید سیستم ایمنی ذاتی ، در سیستم ایمنی اصلی بدن اختلال ایجاد می کنند و ریه را نسبت به مهاجمن دیگر مانند باکتری های مولد بیماری های ریوی همچون سل آسیب پذیرتر می سازند.از سوی دیگر، گروهی از محققان نیز دریافته اند که مکمل های غذایی می توانند فعالیت ریه را در بدن بهبود بخشند. برای مثال مصرف ویتامین D نقشی اساسی در بهبود عملکرد ریه ها و حفظ سلامت آنها دارد.در افرادی که سطح ویتامین D در خون نسبت به سایر افراد بیشتر بوده است ، خطر ابتلا به بیماری های ریوی کمتر است و این تفاوت از تفاوت بین افراد سیگاری و غیرسیگاری ها نیز محسوس تر بوده است بنابراین می توان گفت انتخاب برنامه غذایی مناسب می تواند احتمال ابتلا به بسیاری از بیماری های ریوی و سل را در افراد کاهش دهد.