نویسنده:على ترکاشوند
منبع:روزنامه رسالت

آیا به راحتى خواسته هاى خود را با دیگران در میان مى گذارید ؟ یا در حضور دیگران خود را دست کم مى گیرید ؟ آیا دیگران شما را به هر طرف که بخواهند سوق مى دهند ؟ و یا این شما هستید که براى رسیدن به اهدافتان ، سایرین را تحت فشار گذاشته و بر آنها سلطه جویى مى‌کنید‌؟ یکى از ویژگیهاى وجودى هر انسان و خصوصا جوانان ، میل به دیده شدن و ابراز وجود کردن )Assertion( است . اغلب ما میل داریم در ارتباط با دیگران ، از روابط زناشویى گرفته تا رابطه با دوستان و همکاران به نحوى خود را نشان دهیم . گاهى خودمان از این که تا چه حد مى توانیم بر دیگران تاثیر گذاشته و حرف خود را به کرسى بنشانیم ، دچار تردید مى شویم و نمى دانیم آیا آن طور که مى خواستیم ، موفق بوده ایم یا خیر ؟ مطمئنا هدف از یک مباحثه سودمند ، دستیابى به تفاهمى است که برابرى ارزشهاى طرفین مورد اهمیت قرار گیرد . در این نوشته به بررسى و تحلیل روان‌شناختى ابراز وجود کردن در ارتباطات و مذاکرات با سایرین پرداخته و سعى مى‌کنیم با ارائه روشهایى براى تقویت کردن نقش «خود» در یک ارتباط صمیمانه ، در این زمینه کمکتان نمائیم تا تحسین و تمجید شخص یا اشخاص مخاطبتان را برانگیزانید . به شرطى که خودتان نیز با اعتماد به نفس و عزت نفس ، تلاش کنید و البته هیچگاه از یاد نبرید که حقوق شهروندى دیگران را باید رعایت کرد .
 

چرا ابراز وجود ؟

همان طور که گفتیم ، ابراز وجود کردن و نشان دادن هویتى مستقل ، یکى از مهمترین ویژگى هاى دوران نوجوانى و از نشانه‌هاى بلوغ اجتماعى و ورود به جامعه است . هر نونهالى که به مرحله بلوغ مى رسد ، معمولا چنین رفتارى از خود نشان مى‌دهد‌. هر کسى که به سنین حساس جوانى قدم مى گذارد ، دوران پر التهابى را پیش روى خود مى بیند . جوان پس از درک وجود خود مایل است آن را بروز دهد . نکته دیگر این است که جوان دوست دارد ابراز وجود کرده و به این وسیله احساس اعتماد به نفس کند . جوانان ابراز وجود مى کنند تا جایگاه خود را در میان جامعه باز کرده و به دیگران آن را بنمایانند . حتى بسیارى از جوانان براى ابراز وجود کردن ، اقدام به شکستن هنجارها و الگوهاى اجتماعى یا روى آوردن به اقدامات نه چندان متعارف مى نمایند چرا که به نظر آنها این روشها از الگوهاى مورد قبول جامعه متمایز و در نتیجه جذاب به نظر مى رسند .
میل به دیده شدن و ابراز وجود نمودن در تمام انسانها به نسبتهاى مختلف وجود دارد و تنها به دوران جوانى اختصاص ندارد . حتى گاهى ممکن است این خصلت به صورت نوعى خودنمایى جلوه کند . وجود این احتمال و شرایط حساس دوران جوانى ، ضرورت ارائه الگوهاى مناسب به جوانان را آشکار مى سازد . از آنجا که تمام امیال و هیجانات در جوانان شدیدتر و پررنگ تر از دیگر گروه هاى سنى است اگر جامعه نتواند به جوانان خود مسیرهاى درست ابراز وجود کردن را ارائه کند ، طبیعى است که آنها سردرگم و بى هدف به حال خود رها شده و ممکن است به راههاى نادرست روى بیاورند . به عبارتى هنگامى که جوانى قادر نباشد در خانه ، مدرسه و نهایتا جامعه دیدگاهش را آزادنه بیان کند ، به ناچار براى رهایى از این فشار و براى مهار کردن خشم خویش از محیطى که تصور مى کند زندگى را بر او تنگ کرده است ، خودآگاه یا ناخودآگاه به شکستن ارزشهاى رایج اقدام مى کند‌. او در این شرایط ، با فاصله گرفتن از ارزشها و هنجارهاى موجود جامعه مى خواهد بگوید : «من هستم . مرا ببینید »!
جوانى که ابراز وجود نکرده و رفتار شجاعانه اى را به نمایش نگذارد ، ممکن است با از دست دادن موقعیت مناسب به فکر واکنش دیگرى بیفتد . واکنشهایى پرخاشگرانه که در صورت درون گرا بودن به افسردگى و در بعضى موارد به خودکشى منجر مى شود و در صورت برون گرا بودن ، به رفتارهایى تهاجمى و خشونت‌آمیز در برابر دیگران منجر مى شود و در هر صورت ، پیامدهاى ناخوشایندى را در پى خواهد داشت . با ابراز وجود کردن مى توان عکسل العمل مناسبى را نشان داد . آیا با تمام این توضیحات ، هنوز هم معتقدید که باید با جوانى که ابراز وجود مى کند ، برخورد نمود ؟ آیا مردم در سنین بالاتر ، به ابراز وجود کردن نیازى ندارند ؟ چگونه مى توان ابراز وجود کرد و علاوه بر رسیدن به هدف مورد نظر ، سایرین را دچار سوء تفاهم نکرد ؟
 

ابراز وجود ایده آل ، راهى براى مقابله با مسائل

«اعتماد به نفس» ، «اراده اى مصمم» ، «قدرت غلبه بر خود» ، «اطمینانى روشن‌بینانه» ، «استعداد تاثیر بر دیگران» «توان ذهنى و روانى بالا» و «مهارت لازم براى غلبه بر انواع مشکلات؛ » آیا این ویژگى‌ها در شما وجود دارد ؟ در برابر تحقیر کردن دیگران یا اهمیت ندادن آنها چه پاسخى مى دهید ؟ خشم ، سردرگمى ، ابهام یا درماندگى به سراغتان مى آید ، یا ... ؟ اگر جواب ایده آلى براى این سئوالات ندارید توصیه مى کنیم در خود تغییراتى ایجاد نمایید . شاید کار ساده اى به نظر نرسد ، اما این مهم از شما ساخته است . همان طور که گفتیم ابراز وجود یک واکنش طبیعى به نیاز اجتماعى شدن انسان است . این واکنش مى تواند در مقابل مسائل خاص نیز مورد توجه قرار گیرد‌. وقتى ابراز وجود کردن صحیح را بیاموزید‌، مى توانید مستقیما و صادقانه با نگرانى ها روبرو شوید و تا حد امکان به تعادل دست یابید . باید احساس کنید که بر سرنوشت خود مسلط هستید . ابراز وجود کردن ، نقطه مقابل دل و جرات نداشتن و سلطه‌پذیرى است و ابزار اساسى آن ، «داشتن اعتماد به نفس» و «احترام گذاشتن به حقوق دیگران» مى باشد . انجام موفق آنها منجر به ایجاد روابطى صمیمانه با دیگران خواهد شد . البته روانشناسان با دیدگاههاى اندک متفاوتى به این موضوع مى نگرند .
گفتیم که هدف ما در این بحث بررسى جنبه هاى «ابراز وجود کردن» در ارتباط با سایر افراد است . ارتباطات مهمترین فن در زندگى محسوب مى شود . همه ما در تمام مدت روز به گونه اى با هم در ارتباط هستیم . مکالمات و مذاکرات ، بخشى از این ارتباط مى باشند . مذاکره فن و هنر گفتگو است که در هنگام آن کنشهاى آگاهانه ، ساز و کارهاى حرفه اى و فرآیندهاى پیچیده در هم مى آمیزند تا تسابقى (پیشى گرفتن بر یکدیگر) را به سرانجام برسانند و با دیگران عرصه این تسابق را به توافقى رهنمون سازند . از این منظر ، گفتگو یک فرهنگ ، یک استراتژى ، یک تئورى ، یک فناورى قدرت ، یک راه برون رفت ، یک بازى سیاسى هوشیارانه و راهبردى و نهایتا یک فرصت است . گفتگو در زیباترین بیان آن به تعبیر مولانا «علم آمیزش نمودهاى روحى ، روانى ، ذهنى و رفتارهاى انسانها و یا همان دانشى است که تفاهم جلوه هاى روحى را موجب مى شود و دنیاهاى به ظاهر ناسازگار ، در آن به همزیستى مى رسند .»
 

حفظ عزت نفس

براى داشتن یک گفتگوى سالم ، حفظ عزت نفس )Self-regard( اهمیت بسزایى دارد ؛ به طورى که پیامبر گرامى اسلام‌(ص) فرمود : «نیازها و خواسته هاى خود را با عزت نفس بخواهید .» (الجامع الصغیر ج 1) کسى که بیاموزد چگونه بر خود مسلط شود ، چگونه احساساتش را زیر سلطه عقل درآورد و در حضور دیگران اعتماد به نفس کامل داشته باشد ، مى تواند بر تمام کسانى که با آنها سر و کار دارد ، تاثیر بگذارد . یک سخن پرصلابت و رفتار خوش قریحه و یک نگاه مصمم و پرانرژى توام با آرامش ، به نحو شایان توجهى بر دیگران تاثیر خواهد گذاشت‌. اگر در کسى توانایى ابراز وجود مشاهده نمى شود ، یا به دلیل برخوردار نبودن از مهارتهاى لازم است ، یا به خاطر ترسى درونى از انجام این کار و نداشتن اعتماد به نفس است و یا به این دلیل که فرد این حق را براى خود قائل نمى شود و در واقع عزت نفس ندارد . توانمندى شخصى هر فرد و داشتن روابط سالم ، وى را در رفع این موانع کمک مى کند .
ابراز وجود در حقیقت مستلزم شناخت خود ، ارتباط با این «خود» و سپس برقرارى رابطه با جهان پیرامون است . به گونه اى که ویژگى هاى وجود براى خویش و دیگران تعریف شود . یکى از بهترین راههاى ابراز وجود براى افراد ، نشان دادن توانمندیها و قابلیتهاى آنهاست . معمولا هر کسى با مجموعه اى از توانایى ها و ناتوانى هاى خود مواجه است و نهایتا آنها را مى پذیرد‌. سپس با توجه به آموخته ها و نحوه آموختن‌، سعى مى کند به کمک توانمندى هایش‌، «خود» را به اجتماع معرفى کند ؛ به عبارت دیگر ابراز وجود نموده و به این ترتیب به یکى از نیازهاى روحى خود پاسخ داده و از این طریق اعتماد به نفس را در خود پرورش مى دهد ، با سایر افراد ارتباط برقرار مى کند و به طور کلى به سلامت روان خود کمک مى کند . تحقق همه این اهداف در سایه ابراز وجود مثبت کردن میسر مى شود . اما اگر جوان به هر دلیلى قابلیت «ابراز وجود مثبت» را در خود نیابد ، براى جبران خلاء ناشى از آن به سمت تظاهرات منفى کشیده مى شود .
رفتار شهامت آمیز با افزایش تعادل و تساوى در روابط افراد ، به آنها امکان مى‌دهد با رعایت منافع خویش روى پاى خود ایستاده و بدون دلهره و نگرانى بى مورد‌، به راحتى احساسات صادقانه خود را ابراز داشته و حقوق خود را مطالبه نمایند .
علاوه بر آن ، ابراز وجود نمودن باعث کاهش احتمال نگرانى ناشى از برخورد با سایرین مى گردد . با ابراز وجود و ایستادگى کردن و دست به ابتکار زدن ، در هر شرایطى از شدت اضطراب درونى کاسته شده و احساس ارزشمند بودن ، به فرد دست مى دهد .
بررسى ها نشانگر آن هستند که اشخاص با ابراز وجود به عزت نفس بالاترى دست یافته ، از شدت اضطرابشان کاسته شده و بر افسردگى خود غلبه کرده اند . احترام بیشتر سایرین را براى خود خریده اند و در موقعیتى قرار گرفته اند که با دیگران ارتباطى موثر داشته باشند .
ناراحتى هایى از قبیل سر درد ، خستگى عمومى ، اختلالات گوارشى ، تنگى تنفس و نهایتا تحقیر و ایجاد عقده ، مى تواند در پى ناتوانى در ابراز وجود کردن رخ دهد‌. لذا سالمتر زیستن ایجاب مى کند که در روابط با دیگران زمام امور خویش را در دست گرفته ، با عزت نفس و راحتى بیشتر احساسات را ابراز کرد . لازم به یادآورى است که رفتار قاطعانه و ابراز وجود نمودن ، معادل پرخاشگرى و پایمال کردن حقوق دیگران نیست ، چرا که احترام به حقوق دیگران ، جزء لاینفکى از یک ابراز وجود سالم است . افراد موفق ، رفتارهاى پرخاشگرانه و تهاجمى براى موفق شدن را به سود یک زندگى متعادل کنار گذاشته اند . آنها به این نتیجه رسیده اند که با ابراز وجود کردن به جاى رفتارهاى تهاجمى و پرخاشگرانه ، بهتر مى توانند به خواسته هاى خود جامه عمل بپوشانند . فردى که ابراز وجود مى کند بهتر مى تواند با طى مدارج ترقى به موفقیت دست یابد . ابراز وجود صادقانه ، یک دارایى بى حد و حصر در روابط خصوصى است که بر اثر آن صمیمیت هاى خانوادگى و دوستى هاى قابل اعتماد بوجود مى‌آیند‌. فرد ابراز وجود کننده با اعتماد به نفس ، توانایى هاى خودش را شناخته و اجازه بروز مشکلات را نمى دهد .
موانع اجتماعى : ابراز وجود کردن و قاطعیت داشتن ، نیاز به شناخت بیشترى دارند . چرا که گاه با تهاجم مخرب به اشتباه گرفته شده و موجب واکنشهایى همچون سرزنش کردن از طرف دیگران مى گردد . مثلا در مدرسه ، دانش آموزان ساکتى که به اقتدار مسئولان و معلمان خدشه اى وارد ننمایند ، مورد تایید بوده و محصلانى که فرد یا مدرسه را مورد سوال قرار دهند ، سرزنش مى شوند . این نحوه برخورد بر عملکرد اشخاص در محیط کارى آینده آنها اثر گذاشته و مشاهده مى شود که غالبا شرایط محل کار نیز کمکى به این موضوع نمى کند . در نتیجه کارکنان در محیط کار احساس مى کنند حق انتقاد ندارند و ابراز وجودشان مانع پیشرفت و پاداش خواهد شد . از نظر اغلب افراد ، ابراز وجود کردن در محل کار دشوار است . ترس از برخورد کارفرما یا رئیس اداره و حتى احتمال اخراج در برخى موارد ، از عمده ترین موانع به حساب مى آیند .
 

تفسیرى مثبت گرایانه از ابراز وجود

ابراز وجود کردن ، برابرى میان انسانها را افزایش مى دهد ، به آنها امکان مى دهد تا به سود خود اقدامى صورت داده و بدون اضطراب روى پاى خود بایستند و احساسات خود را صادقانه و با خیالى راحت ابراز نمایند . همچنین به آنها امکان مى دهد که بدون ضایع کردن حقوق دیگران حق خود را بدست‌ آورند . توضیح آن که «برابرى بیشتر در روابط انسانی» ، به معناى داشتن نگاه یکسان به طرفین و دادن فرصت پیروزى به یکدیگر است . «به سود خود رفتار کردن» ، به مفهوم توانایى در تصمیم گیرى درباره شغل، سبک زندگى و برنامه هاى زندگى با توجه به منافع شخصى مى باشد . ابتکار گشودن باب گفتگو ، سازماندهى فعالیتها‌، اعتماد به قضاوت خود ، در نظر گرفتن اهداف و تلاش براى رسیدن آنها ، کمک گرفتن از دیگران و مشارکت در امور اجتماعى از جمله رفتارهایى است که به سود خویشتن تمام مى شود .
«ایستادن روى پاى خود» به معناى «نه» گفتن در وقت مقتضى ، در نظر گرفتن محدودیتهاى زمانى و توانى ، دفاع از عقیده مطرح شده و واکنشى مناسب در برابر انتقاد یا چشم دیگران مى باشد . «ابراز صادقانه و راحت احساسات» به مفهوم توانایى مخالفت کردن با عقیده اى خاص‌، بودن تشویش یا عصبانیت و به جاى آن اذعان به احساس درونى به کار مى رود‌. «مطالبه حق خود» ، یعنى خود را شهروندى شایسته و مصرف کننده اى محق دانستن ، اظهار عقیده و فعالیت نمودن براى تغییر شرایطى که مخالف خواسته است ، آن هم با ایستادگى در برابر هر گونه تخطى به حقوق خود و دفاع از منافع خویش . «انکار نکردن حقوق دیگران» ، یعنى ابراز احساسات خود بدون انتقاد غیر منصفانه از سایرین ، بدون آسیب رساندن ، ناسزا گویى ، تحقیر کردن و سلطه‌جویى نمودن . با این حساب ابراز وجود کردن ، تایید خویشتن به شکلى مثبت است که در عین حال براى سایر کسانى که در زندگى شما وجود دارند ، ارزش قایل شود .
غلبه بر نفس : مهارت در فن ابراز وجود کردن ، به ما جسارت مى بخشد تا بتوانیم نفس خود را مهار کنیم . البته نمى توانیم با آموختن و تمرین ، نفس را آن قدر در سینه حبس نمائیم تا نقش بر زمین شویم . اما مطمئنا مى توانیم بیاموزیم که چگونه با اکسیژن «خوب» تنفس کنیم ! به همین ترتیب مى توانیم بیاموزیم که حتى غرایز خود را مهار کنیم . به عنوان نمونه ، انسان فطرتا به هنگام بحران ، یا به کشمکش و تعارض متوسل مى شود و یا در جستجوى گریز براى رهایى است . اگر چه این غریزه براى اجداد ما مفید بوده ، ولى در عصر حاضر موثر نیست ، چرا که اگر بخواهیم با توسل به غریزه ستیزه جویى و به قیمت زیر پا نهادن حقوق دیگران ، برنده شویم روابطى آکنده از خصومت و خشم در انتظارمان خواهد بود . اگر هم به غریزه گریز اتکا کنیم و با رفتارى انفعالى و کورکورانه به اطاعت از دیگران گردن نهیم ، نتیجه آن خواهد شد که یا هر دو طرف در این بازى بازنده خواهند بود و یا به دیگران اجازه داده ایم تا با نادیده انگاشتن حقوق ما ، برنده شوند .
همان طور که گفتیم مى توان با چیرگى بر خویشتن ، شخصیت اصلى و حقیقى خود را یافت و آن را نقطه ثقل خویش قرار داد . بعضى افراد پس از آن که با تمرین اندکى بر خود و زبان خود مسلط مى شوند ، چنان تحت تاثیر احساس قرار مى گیرند و به تهور و بى باکى گرایش مى یابند که از مرز قاطعیت کلام نیز مى گذرند و در نتیجه گستاخیشان کار را به تعارض و کشمکش مى رساند . گویى با مهارتى که براى ابراز وجود یافته‌اند ، فراموش کرده اند که دیگران هم حق دارند نقطه نظرات خود را مطرح کنند و به این ترتیب حس همدلى و احترام متقابل مورد نیاز را در ارتباط نادیده مى‌گیرند‌. بهترین شیوه براى تشخیص جسارت در گفتار ، تمرین آن در فضایى مناسب و در جمع افرادى است که این قدرت و اختیار را داشته باشند که در صورت پا از حد فرا گذاشتن ، به شما هشدار دهند .
ویژگى ها : براى شناخت افراد با وجود (کسانى که به مناسب ترین وجه ممکن ابراز وجود مى نمایند) ، به شیوه بیان آنها توجه کنید . این افراد عبارات خود را با لغت «من» آغاز مى کنند . آنها با صراحت و در کمال شجاعت سخن مى گویند و در عین حال ، پیشنهادتشان آمرانه و تحکم آمیز نیست ؛ بلکه صمیمانه و بر مبناى همدلى است . جملاتشان عارى از واژگان «باید» و «مى بایستی» است . گشاده رو هستند و انتقادات سازنده‌شان فاقد ملامت ، عیب جویى‌، حدس و گمان مى باشد . رفتارشان متین و انعطاف پذیر است . به دیگران اعتماد مى کنند . آنها را مى پذیرند و با حوصله به نقطه نظرهایشان گوش مى دهند .
به طور کلى افرادى که به وسیله ارتباطى بیانى ابراز وجود مى کنند ، داراى این ویژگى ها هستند : روشن ، صادقانه و مختصر سخن مى گویند . از لغت «من» در آغاز کلام خود استفاده مى کنند . بین عقیده و حقیقت ، تفاوت قائلند . دستورات خود را در قالب پرسش مطرح مى کنند . بجاى اینکه در مقام نصیحت‌گویى برآیند ، پیشنهادهایى را در جهت موفقیت دیگران مطرح مى‌کنند‌. انتقادات سازنده آنها فاقد سرزنش و ملامت مى باشد . با مطرح کردن سوالات ، افکار و احساسات دیگران را جویا مى‌شوند‌. به حقوق دیگران همچون حقوق خود مى نگرند . وقتى با کسى اختلاف نظر دارند ، ضمن رعایت احترام به دنبال راه حلهایى هستند که مورد قبول طرفین باشند . افرادى که با ارتباطات رفتارى ابراز وجود مى نمایند ، داراى این خصوصیات مى باشند : به وقت مناسب تماس برقرار مى کنند ، ادب و نزاکت را در ایستادن و نشستن رعایت مى کنند . با حرکت سر و دست و تغییراتى که به چهره مى‌دهند‌، نقطه نظرات خود را همراهى مى نمایند . لحن کلام آنها محکم‌، قاطع و روشن است .
چهره اى موقر ، متین و گشاده دارند‌. هنگام خوشحالى ، لبخند‌زده و در وقت خشم ، گره بر ابروان مى آورند‌. آهنگ کلامشان ملایم و منظم است ، بر کلمات مهم و کلیدى تاکید نموده و به ندرت در هنگام صحبت کردن دچار مکث مى شوند . برخى افراد به یارى ارتباطات بیانى‌، ابراز وجود مى کنند و بعضى با استفاده از ارتباطات رفتارى این فن را به کار مى‌گیرند . همچنین افراد داراى اعتماد به نفس با ویژگى هایى چون صداقت‌، انعطاف پذیر ، شاد ، خوش بین ، حامى دیگران ، گشاده رو ، مطمئن ، صبور‌، مسئول و معقول معرفى مى شوند .
پایان کلام :
نحوه برقرارى ارتباط با دیگران ، از مهمترین مهارتهاى زندگى محسوب مى‌شود . همه ما در تمام مدت روز به گونه اى با یکدیگر در ارتباطیم . به هنگام معاشرت با دیگران ، منش شما به طور مداوم از خلال رفتار و گفتارتان ساطع مى شود . گوش فرا دادن همدلانه‌، اهرم ارتباطى نیرومندى است و اطلاعات سودمندى را ارائه مى دهد . فهمیدن این نکته که مخاطب چه کنش و واکنش‌هایى دارد و از نظر شخصیتى متعلق به کدام گروه بوده و از نظر برقرارى رابطه جزء چه دسته اى قرار مى گیرد ، به انتخاب الگویى مناسب براى ابراز وجود کردن کمک مى کند‌. جهت احساس شدن و احساس وجود کردن باید خطر درد و رنج را پذیرفت و ریسک انتقاد و حتى طرد شدن را قبول کرد . انجام دادن یک بحث موفق ارزشمند و لذت بخش است . مردگان هیچ وقت بحث موفق ارائه نکرده اند . آنهایى که از مردگان تقلید مى کنند ، هیچ موقع در بحث موفق نیستند .
 

منابع و مآخذ :

روانشناسى ابراز وجود / دکتر رابرت البرتى و دکتر مایکل امونز / مهدى قراچه داغی
من هستم ، پس هستم / مهدى جدى نیا / نسل
رشته زندگى خود را در دست بگیرید / وین دایر / محمدرضا آل یاسین
چگونه بحث کنیم تا پیروز شویم / گرى اسپنس / ابوالفضل حاج حسینى و على طباطبایی
قدرت اراده / پل ژاگو / ایرج مهربان