نویسنده:فرانک فراهانی جم
منبع:روزنامه جام جم
در دنیای غرب سرطان سینه دومین نوع سرطان منجر به مرگ در میان زنان بوده و شیوع آن همچنان در حال گسترش است. بنابراین حتی پیشرفت ناچیز در بهبود روشهای تشخیصی به معنی تعداد بسیار زیادی از زنانی است که از این پیشرفت بهره مند می شوند. در حال حاضر در بسیاری از کشورها سرطان ، پس از بیماری های قلبی عروقی به عنوان دومین عامل مرگ و میر در میان بیماری های منجر به مرگ شناخته شده است. محققان بر این عقیده اند که تشخیص زودرس و صحیح سرطان کلید درمان موفق این بیماری است.تصویربرداری از سرطان ها با استفاده از آنتی بادی ها برای تشخیص سلولها و توده های سرطانی از روشهای بسیار جدید و هوشمند تشخیص این بیماری در دنیاست که برای نخستین بار در ایران توسط محققان دانشگاه تربیت مدرس مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته و با نتایج موفقیت آمیزی همراه بوده است. اگرچه ماموگرافی موثرترین روش برای تشخیص سرطان سینه است ، اما برای آشکارسازی ضایعات در گروهی از بیماران کمتر قابل اطمینان است و در بعضی موارد میزان جواب منفی کاذب از 25 تا 45 درصد متغیر است.
دیگر روشهای تکمیلی مانند سونوگرافی ، داپلررنگی ، سی تی اسکن و ام آر آی که در تشخیص سرطان سینه مورد استفاده قرار می گیرند نیز در تشخیص اولیه و بازگشت مجدد با محدودیت هایی مواجه هستند. همچنین با استفاده از روشهای موجود مشکل است بتوانیم بین بازگشت مجدد و تغییرات پس از رادیوتراپی ، شیمی درمانی یا جراحی تمایز قائل شویم. از روشها و آزمایش های موجود بیشتر برای تایید، مرحله بندی و پیگیری درمان بیماران سرطانی استفاده می شود. توسعه سیستم های تصویربرداری از تومورها براساس روشهای استاندارد پزشکی هسته ای که مبتنی بر آنتی بادی های اختصاصی سلولهای سرطانی است می تواند بسیاری از محدودیت هایی را که از نظر بالینی با آنها مواجه هستیم از میان بردارد. آمارهای موجود حاکی از آن است که به طور تقریبی از هر 9 زن یک نفر در طول زندگی خود به سرطان سینه مبتلا می شود و هر ساله بین 45 تا 50 هزار نفر در اثر این عارضه جان خود را از دست می دهند. بعضی از مواد آنتی ژنی در داخل و سطح سلولهای سرطانی در غلظت های بسیار بیشتری نسبت به بافتهای سالم و غیرسرطانی بیان می شوند که از این ویژگی برای جستجوی تومورها به کمک پرتوداروها استفاده می شود. کاربرد آنتی بادی های ضدتومور برای هدف گیری سلولهای سرطانی در سیستم های زنده نخستین بار در سال 1953 مورد تایید قرار گرفت.
کاربرد نشانگرهای اختصاصی

RIS روشی است که تصویربرداری از تومورها در بافت زنده را با استفاده از آنتی بادی های نشاندار شده از طریق دوربین های گامای استاندارد امکان پذیر می کند. در این روش یک آنتی ژن مناسب انتخاب می شود. یک آنتی بادی علیه آن تهیه شده و با یک رادیو ایزوتوپ مناسب نشاندار می شود. این ترکیب به بیمار تزریق می شود با این امید که بتواند با ویژگی بالایی به تومور متصل شود. در 25 سال گذشته پیشرفت های بسیاری در کیفیت مطالعات RIS ایجاد شده است.
این روش در مرحله بندی سرطان در بیماران و همچنین در تحت نظر قرار دادن بیمارانی که در معرض خطر ابتلا به سرطان یا بازگشت مجدد قرار دارند، بسیار موثر است. تاکنون تلاشهای بسیاری در زمینه پژوهش های مرتبط با نشانگرهای بیولوژیک (زیستی) سرطان سینه انجام شده است. در مواردی که در ماموگرافی به وجود یک ضایعه بدخیم مشکوک می شویم ، اغلب بیماران برای پیگیری و ادامه درمان تحت یک ماموگرافی دیگر در یک فاصله زمانی کوتاه یا بیوپسی (تکه برداری) قرار می گیرند و حتی گاهی پزشک معالج مجبور می شود با استفاده از عمل جراحی قسمتی از ضایعه را از بدن بیمار خارج کرده و پس از مطالعه و بررسی تصمیم مناسبی را برای درمان بیمار اتخاذ کند.
این روشها در تشخیص زود هنگام سلولهای سرطانی از کارایی کافی برخوردار نخواهند بود و ممکن است خطرات زیادی را برای بیمار به همراه داشته باشند. بنابراین جستجوی تومورها به کمک پرتوداروها می تواند جایگزین مناسبی برای روشهای متداول به شمار آید. ایده نشاندن مواد رادیواکتیو روی تومورها و سلولهای سرطانی در بدن انسان به وسیله آنتی بادی های ضدتومور اختصاصی برای نخستین بار، اندکی پس از شروع فعالیت پزشکی هسته ای در اواخر دهه 1940 مورد توجه محققان قرار گرفت.
در سالهای اولیه کاربرد RIS مشکلات زیادی به وجود آمد. بیشتر این مشکلات به طبیعت غیرمنتظره و ویژگی های ناپایدار آنتی بادی های پلوکلونال (چند دودمانی) و متغیر بودن آن در سرمهای مختلف مربوط می شد. کشف نشانگرهای جدید با مشخصات مناسب (آنتی ژن ها) و توسعه روشهای جدید سبب شد تغییرات اساسی در تصویربرداری از تومورها به روش RIS ایجاد شود. در حال حاضر در اکثر مراکز پزشکی هسته ای می توان توزیع آنتی بادی های مونوکلونال (تک دودمانی) نشان دار شده را در محیط زنده با استفاده از دوربین های گاما مورد ارزیابی قرار داد.
چشم انداز

به گفته دکتر مجتبی سلوطی دانش آموخته فیزیک پزشکی دانشگاه تربیت مدرس و مجری این طرح ، پیش بینی مسیر آینده این فناوری در تشخیص سلولهای سرطانی بسیار مشکل است. احتمال این که در آینده ای نه چندان دور آنتی بادی های واکنش دهنده با سلولهای سرطانی سینه ، کولون ، ریه و... در زمینه های کلینیکی مورد استفاده قرار گیرند چندان بعید به نظر نمی رسد. همچنین این آنتی بادی ها می توانند وجود عفونت در بدن را شناسایی کرده و از فرآیندهایی که روی قلب تاثیر می گذارند، تصویربرداری کنند.
تولید پرتوداروی هوشمند

این طرح تحقیقاتی طی 3 مرحله انجام شده است که در مرحله اول آنتی بادی مونوکلونال (تک دودمانی) علیه سرطان سینه تهیه و نشاندار شد و سپس آزمون های کنترل کیفی به روش استاندارد انجام شد. در مرحله بعد در حیوان مدل سرطان ایجاد شد و با تزریق آنتی بادی نشاندار شده به موشهای مبتلا به تومور سینه و تصویربرداری ، چگونگی توزیع آن در بدن حیوان مورد بررسی قرار گرفت.در مرحله آخر نتایج به دست آمده در مورد تصویربرداری از سرطان سینه در موش برای تصویربرداری از سرطان سینه انسان و پیشنهاد روش تشخیصی جدید در پزشکی هسته ای به روش (RIS رادیو ایمونوسینتی گرافی) برای تشخیص زودرس سرطان سینه مورد بررسی قرار گرفت .محققان در تلاش هستند حساسیت و میزان جذب آنتی بادی های مونوکلونال در سلولهای سرطانی را افزایش داده و عوارض ناشی از آن را به حداقل برسانند. اگر چه یافتن آنتی ژن هایی که از ویژگی های مطلقی برای مطالعات RIS برخوردار باشند مشکل است ، اما پیشرفت هایی در زمینه تاثیر روی میزان بیان آنتی ژن های همراه تومورها انجام شده است.
از سال 1980 تاکنون بیش از 250 مقاله منتشر شده است که نشان می دهند تومورها می توانند با حساسیت و ویژگی قابل قبولی با استفاده از آنتی بادی های مونوکلونال نشان دار شده و آشکارسازی شوند. گفتنی است تومورهای مخفی نیز به روش RIS با درصد قابل قبولی شناسایی می شوند. این روش با توجه به اندازه ضایعه از حساسیتی بین 67 تا 89 درصد برخوردار است. عدم آشکارسازی یک ضایعه می تواند ناشی از عواملی مانند نکروزتومور، جریان خون ناچیز در ضایعه و یا عدم بیان آنتی ژن باشد. شواهد موجود نشان می دهد که می توانیم به نقش RIS در مطالعات کلینیکی بیماران مبتلا به انواع مختلف سرطان ها در آینده امیدوار باشیم.
تشخیص و درمان موثر

به گفته سلوطی ، پزشکی هسته ای در سالهای اخیر به طور گسترده در تشخیص بیماری های سرطانی وارد عمل شده است. تلاشهای بسیاری در زمینه پژوهش های اساسی و بالینی مرتبط با نشانگرهای بیولوژیک سرطان سینه انجام شده است. در گروه آنتی ژن های همراه تومور، آنتی ژن هایی وجود دارند که جداسازی و تعریف آنها با استفاده از آنتی بادی های مونوکلونال است. آنها را از طریق فعالیت های بیولوژیکی شناسایی می کنیم و به خانواده موسین ها تعلق دارند. یکی از مهمترین این نشانگرها MUCI است که یک نشانگر حساس و نسبتا ویژه برای ارزیابی بیماران مبتلا به سرطان است. MUCI یک گلیکوپروتئین عرضی بسیار بزرگ غشائ است که در حالتهای سرطانی بیش از حد بیان شده و به طور ناهنجاری گلیکوزیله می شود.
به نظر می رسد این ماده در چسبندگی سلول نقش اساسی دارد و در حال حاضر در آشکارسازی بازگشت مجدد سرطان در فرد قبل از بروز علایم بالینی و همچنین نظارت بر درمان بیماران مبتلا به سرطان سینه پیشرفته از این نشانگر استفاده می شود. امروزه مشخص شده است که وجود آنتی ژن های کاملا اختصاصی تومورها برای یک RIS موفق ضروری نیست.
یک سیستم آنتی ژن آنتی بادی خاص می تواند در بیماران مختلفی با همان نوع تومور استفاده شود. بنابراین می توان گفت حتی ویژگی منحصر به فرد یک نوع سلول سرطانی نیز ضروری نخواهد بود و حتی یک نوع سیستم آنتی ژن آنتی بادی می تواند برای انواع تومورها استفاده شود.به گفته سلوطی با استفاده از پرتو داروی اختصاصی در همان مرحله نخست و با دقت بسیار زیاد وجود توده سرطانی مشخص خواهد شد.
این روش ، روشی هوشمند است که به طور اختصاصی برای مبارزه با سرطان سینه طراحی نشده است. هدف از این روش تشخیص در مراحل اولیه بیماری است که در نتیجه می تواند بسیاری از بیماران مشکوک به سرطان سینه را از خطر مرگ نجات دهد. تصویربرداری از سرطان ها با استفاده از آنتی بادی های مونوکلونال (تک دودمانی) از روشهای بسیار جدید تشخیص سرطان است که با همکاری گروههای فیزیک پزشکی ، بیوتکنولوژی ، بیوشیمی ، ایمونولوژی و پاتولوژی دانشگاه تربیت مدرس ، گروه داروسازی هسته ای سازمان انرژی اتمی ایران و گروه علوم حیوانی انستیتو پاستور روی مدل موشی مبتلا به تومور سینه از سال 83 با موفقیت اجرا شده و در حال حاضر امکان پژوهش روی سرطان سینه انسان به این روش در حال مطالعه و بررسی است.
سلوطی در پایان خاطرنشان کرد در صورتی که آزمایش های انسانی با موفقیت انجام شود، با انتخاب پرتوداروی مناسب می توان به روش هوشمند بافت سرطانی را هدف قرار داده و مورد درمان قرار داد.