نویسنده:على محمدى - فضل‌الله احمدی
منبع:روزنامه رسالت
آنچه براى همگان مسلم و بدیهى است این است که بهترین، موثرترین و عقلانى‌ترین راه برخورد با بیمارى‌ها “پیشگیری” است. از طرفى على‌رغم پیشرفت‌هاى حیرت‌انگیز و روز افزون در علوم پزشکی، اکثر پزشکان اذعان مى‌دارند که هنوز بیمارى‌هاى زیادى وجود دارد که درمان قطعى نداشته و به شکل مزمن و صعب‌العلاج در مى‌آیند. در همین راستا این مطلب تجربه و پذیرفته شده که مناسب‌ترین ابزار در عرصه پیشگیری، “آگاهی” و “هوشیاری” همگانى است. بر این اساس لازم است که مفاهیم مورد نظر و اساسى را به شکل ساده و قابل استفاده در اختیار عموم مردم عزیز جامعه قرار داده تا انشاءالله با آگاهى و حساسیت لازم و به کارگیرى آن قادر به برخورد و رفتار مناسب‌تر با این مشکلات باشند. در این نوشتار یکى از بیمارى‌هاى شایع و مهم و خطرناک را به عزیزان خواننده معرفى مى‌نماییم. این بیمارى مورد نظر “فشار خون بالا” یا به اصطلاح بیمارى “پرفشارى خون” مى‌باشد. از اینکه در توصیف این بیمارى از واژه خطرناک، استفاده کردیم، ضرورى به نظر مى‌رسد در این مورد توضیح مختصرى تقدیم گردد؛ براساس تحقیقات انجام شده در کشورهاى پیشرفته حدود پنجاه درصد یا نیمى از مبتلایان به این بیمارى در جامعه از بیمارى خودآگاهى داشته و فقط نیمى از آنهایى که متوجه بیمارى خود بودند درصدد درمان برآمده و از این تعداد تنها نیمى از آنها درمان کافى شدند.
به همین دلیل این بیمارى را به شکل “کوه یخ” تشبیه نموده‌اند. که فقط قله آن روى آب مشخص بوده و بخش اعظم آن زیر آب پنهان بوده و قابل رویت نیست. و به دلیل مخفى ماندن بیماری، یکى از علل عمده نارسایى و سکته‌هاى قلبی، مغزى و کلیوى مى‌باشد و منجر به مرگ و میر قابل توجهى نیز مى‌گردد. به همین جهت بیمارى را تحت عنوان “قاتل خاموش” نیز مى‌نامند. زیرا شخص مبتلا غالبا فاقد علامت و بى‌خبرى از بیمارى خود مى‌باشد و زمانى متوجه مى‌شود که یکى از اندام‌هاى حیاتى وى دچار عارضه غیرقابل برگشت شده است. با این وصف اهمیت و خطرآفرینى این عارضه بیشتر از پیش براى خوانندگان عزیز باید روشن و مسلم گردیده باشد لذا براى توضیح ماهیت بیمارى شرح مختصرى بر دستگاه گردش خون ارائه مى‌گردد؛
دستگاه گردش خون از سه رکن اساسى قلب، رگ‌هاى خونى و حجم خون در گردش تشکیل مى‌شود.
این دستگاه را مى‌توان به شبکه آب رسانى شهرى تشبیه کرد. این شبکه به گونه‌اى طراحى شده که آب را به تک‌تک واحدها یا منازل مى‌رساند. خداوند حکیم این دستگاه را طورى خلق کرده که خون را به اندازه کافى در شرایط و حالات مختلف به تک تک (حدود 75 میلیارد) سلول‌هاى بدن مى‌رساند.قلب عضو اصلى و مرکز ثقل این دستگاه است که نیروى راندن و گردش خود را به وسیله تلمبه کردن در این مدار تامین مى‌کند. رگ‌ها هم مثل لوله‌هایى با قطر بزرگ و کوچک هستند که خون را به سراسر بدن پخش مى‌کنند. خون هم مثل آب، مایع حیات بدن است که بایستى در دسترس سلول‌ها براى تغذیه و تنفس قرار گیرد. همان طورى که مى‌دانیم جهت اینکه آب به تک تک منازل و به اندازه کافى برسد، لازم است آب با یک فشار مطلوب در مسیر لوله‌هاى شبکه در جریان باشد. این فشار را در واقع تلمبه‌ها یا پمپ‌هاى تعبیه شده تامین مى‌کنند و در بدن نیز این کار به عهده قلب گذاشته شده، ضمنا فشار داخل شبکه آب رسانى به قطر، مقاومت و طول لوله‌ها هم بستگى دارد. در بدن ما نیز خون رسانى کافى به عمل تلمبه‌اى قلب، رگ‌هاى خونى باز و فعال و حجم خون در گردش بستگى دارد. البته شبکه خون رسانى با آب رسانى تفاوت‌هایى هم دارد. اولا شبکه خون رسانى یک مدار گردشى است. به گونه‌اى که خون پس از خروج مجدد به قلب بر مى‌گردد. ثانیا قلب و رگ‌ها همانند پمپ و لوله‌ها اجسام بیجانى نیستند.
دستگاه خون رسانى همانند موجود زنده و تقریبا با شعورى است که عملکرد آن تحت تاثیر شرایط و حالاتى است که در داخل و خارج بدن قرار دارد. یعنى نحوه عملکرد قلب و عروق در شرایط فعالیت و استراحت، خواب و بیدراى شب و روز و خوشحالى و ناراحتى تغییر مى‌کند. و همن خاصیت پویا و فعال خدادادى است که به انسان امکان تداوم حیات مى‌بخشد.قدرت عملکرد و تلمبه‌اى قلب و مقاومت رگ‌ها و یا به عبارت دیگر فشار خون بستگى به تعداد ضربانات یا انقباضات قلب در دقیقه و قدرت ضربه‌اى و مقاومت رگ‌ها دارد. در حالت عادى به طور خودکار قلب حدود 80-60 بار در دقیقه ضربان دارد. اما همان گونه که بارها تجربه کردید این تعداد و قدرت هنگام فعالیت، استرس و پریشانى افزایش مى‌یابد و در نتیجه فشار خون را هم بالا مى‌برد همان گونه که در شکل ملاحظه مى‌شود قطر و ضخامت و مقاومت رگ‌ها از سمت قلب به طرف سلول‌ها کمتر شده و فشار تنظیم مى‌گردد. اگر فشار آب توسط ایستگاه‌هاى فشارشکن و تغییر قطر لوله‌هایى که به منازل وصل مى‌شوند تنظیم نگردد، امکان استفاده آب در منازل از بین مى‌رود. لذا باتوجه به این دو پدیده فشار خون در داخل بدن با دو مقدار بیان مى‌شود. یکى فشار خون حد بالایى (ماکزیمم) و دوم فشار خون حد پایینى (مى‌نیمم) مى‌نامند. فشار خون حد بالایى همان فشارى است که قلب به خون وارد ساخته تا آن را به جریان اندازد. فشار حد پایینى همان فشارى است که در اثر مقاومت رگها (که حالت ارتجاعى دارند) به خون وارد مى‌سازد. معمولا میزان فشار خون حد بالایى را در یک فرد بالغ میان سال بین 140-100 میلى‌متر جیوه (12-10 سانتیمترى جیوه) و فشار حد پایینى را بین 85-60 میلى‌متر جیوه (8-6 سانتیمتر جیوه) تعیین کرده‌اند.
البته این میزان در سنین پایین کمتر و سنین بالا بیشتر مى‌شود. بنابراین داشتن فشار خون مطلوب و مناسب لازمه ادامه حیات جسمى است. اما آنچه غیر طبیعى تلقى شده و بیمارى مور نظر ما هم است، پرفشارى خون یا افزایش بیش از حد طبیعى فشار خون در بدن مى‌باشد. مطابق تعریف قابل قبول بین‌‌المللى (سازمان بهداشت جهانی) به افزایش مداوم و مستمر فشار خون حد بالایى بشتر از 140 میلى‌لیتر جیوه (14 سانتى‌متر جیوه) و فشار خون حد پایین بیشتر از 90 میلیمتر جیوه (9 سانتیمتر جیوه) پرفشارى خون اطلاق مى‌شود. این نکته قابل توجه است که افزایش مقطعى فشار خون مثلا پس از فعالیت ورزش، ترس و استرس پرفشارى خون تلقى نمى‌شود. بلکه در صورتى بیمارى است که مستمر و حتى در حالت استراحت و عادى هم بالاتر از حد مورد نظر باشد.