نویسنده:ملیحه پژمان
منبع:روزنامه قدس
فیلم کوتاه یا شعر؟ بعضی ها عقیده دارند کارکرد فیلم کوتاه مثل دوبیتی در ادبیات فارسی است و همان طور که در یک دوبیتی به دنیایی از مفاهیم و حرفهای تازه می رسیم، فیلم کوتاه هم باید در کوتاهترین زمان ممکن، پیام و محتوای خود را به مخاطب عرضه کند. در آثار کوتاه محدودیت زمان، پرسوناژ، دیالوگ و... وجود دارد، اما یک فیلمساز که قدم در عرصه تولید آثار کوتاه می گذارد، باید از چه مشخصه هایی در تولید اثرش پیروی کند؟ آیا فیلم کوتاه مقدمه تولید آثار بلند است؟ برگزاری جشنواره فیلم کوتاه دینی «رویش» برای سومین سال متوالی در شهر مقدس مشهد، محل مناسبی برای رسیدن به نظرهای مشترک درعرصه فیلم کوتاه است. ببینیم سینماگران در مورد فیلم کوتاه چه می گویند.
جواد شمقدری / کارگردان سینما و مشاور هنری رئیس جمهور
* باید به درک درستی از مفاهیم دینی برسیم

به عقیده من، ما آنقدر تعریف دین در عرصه هنر را سخت نشان داده ایم که دچار کج فهمی و بدفهمی شده ایم. در یک اثر دینی اعم از فیلم کوتاه یا بلند، حرف آخر این است که دین می آید تا نسبت انسان را با هستی و خالق هستی تعریف کند و در این تعریف، یک انسان مؤمن رابطه دوستانه ای با کل هستی دارد. پس در این شرایط، وقتی در مقابل همنوع قرار می گیرد به او کمک می کند یا وقتی به طبیعت می رسد اگر خشکی درخت را ببیند و ناراحتی یک حیوان را، سکوت نمی کند. رابطه منطقی انسان با کل هستی، دین مداری و دین داری است. همه این مسایل را می شود به زبان تصویر و حتی بدون دیالوگ در آثار کوتاه داشته باشیم. چون زبان سینما این ظرفیت را دارد که در کوتاهترین زمان ممکن و با محدودیت شرایط به انتقال همه مفاهیم، بخصوص دینی دست بزند.وی در ادامه می افزاید: سالها پیش فیلم کوتاهی دیدم که داستان دخترکی بود که با پدربزرگش در کویر به چوپانی مشغول بودند. پیرمرد شیارهای ترک پاهایش را با ظرف روغنی که در کنارش بود التیام می داد، دختر هم که خیلی کوچک بود و زمین ترک خورده را می دید، در خیال خودش فکر می کرد که باید روی ترکهای زمین خشک کویر هم روغن بمالد - شاید این مسأله به نوعی اغراق آمیز باشد - اما به هر حال یک نگاه دینی را بیان می کند. مهم این است که به درک درستی از مفاهیم دینی برسیم. آن وقت به تصویر کشیدن این شرایط چندان هم سخت نیست.
مینو فرشچی / فیلمنامه نویس و عضو هیأت انتخاب سومین جشنواره رویش:
* فیلم کوتاه، مثل یک دوبیتی است

فرشچی در مورد فیلم کوتاه دینی می گوید: بهتر است خودمان را به کلمه «دینی» محدود نکنیم. در یک فیلم کوتاه، کارگردان باید هر مضمونی را که در ذهن دارد، در زمان کوتاهی بیان کند. حالا این مضمون می تواند دینی باشد یا خیر. فرصت کم و محدودیت زمانی در آثار کوتاه نیازمند خلاقیت بیشتر است. گذشته از همه این مسایل، کارگردان باید با ساختار فیلم کوتاه آشنایی داشته باشد. در فیلم کوتاه فرصت دیالوگ گویی وجود ندارد و باید به موجزترین زبان ممکن بیشترین حرفها را انتقال دهیم. اتفاقاً این مسأله در جشنواره رویش هم اتفاق افتاده و من اثری را دیده ام که در کوتاهترین زمان ممکن هم نظریه ای را بیان کرده و هم از ابعاد هنری و بصری خوب استفاده کرده است. فیلم کوتاه مثل یک دوبیتی است که در کوتاه ترین زمان ممکن بهترین آثار را در بردارد.»
محمد نوری زاد / کارگردان سریال «چهل سرباز»:
* همه فیلمهای ما می توانند دینی باشند

نوری زاد که تجربه زیادی در ساختن فیلمهای کوتاه دارد در مورد فیلم کوتاه دینی به این نکته اشاره می کند: «به عقیده من فیلم کوتاه دینی در شرایطی جوابگوست که سازنده اثر به آن باور دست یافته باشد که معنای دین چیست؟ درغیر این صورت آن مفهوم دینی دست به دست می شود و از ریخت می افتد. یکی از علت هایی که مفاهیم دینی ما در این سالها دستمایه کارهای سینمایی و تلویزیونی شده اند و آن مفاهیم آسیب دیده اند و حق مطلب ادا نشده، همین است که سازنده اثر با آن مفهوم دینی ارتباط برقرار نکرده است. فیلم کوتاه درست مثل یک ساعت از زندگی دینی است، یعنی ما بخشی از یک عمر 80، 90 ساله را در چند لحظه محدود مورد مداقه قرار دهیم. به عقیده من همه فیلمهای ما می توانند دینی باشند و ما چیزی به جز دین نداریم. اما گاهی برش کوتاهی از یک مفهوم دینی برجستگی پیدا می کند و فیلمسازی به آن در قالب فیلم کوتاه می پردازد. لازم است تأکید کنم همه وجوه زندگی ما مثل اشک، لبخند و... دینی هستند و ما برای پرداختن به هر یک از مفاهیم دینی نیازمند درک و جهان بینی کامل از آن هستیم.»
عبدا... اسفندیاری / مسؤول حوزه معناگرای بنیاد سینمایی فارابی و عضو هیأت انتخاب جشنواره فیلم رویش:
* فرم باید در خدمت موضوع باشد

اسفندیاری مهمترین ویژگی فیلم کوتاه را «ایجاز» می داند و در ادامه می گوید: «اینکه در کوتاهترین زمان، دیالوگ، تصویر و... حرف مناسبی را ارایه کنی، ویژگی فیلم کوتاه است. قبل از هر چیز باید فرم در خور موضوع باشد. در فیلم کوتاه نباید به سراغ موضوعات وسیع و دامنه دار برویم، زیرا موضوعات وسیع، قدرت تأثیرگذاری فیلم را از بین می برند. از گستردگی موضوع بپرهیزیم و متناسب با کار کوتاه حرکت کنیم. چنانکه در آثار گذشته ادبی ما مثل آثار سعدی و قبل از آن قرآن و روایات و حکایات کوتاه ادبی، می بینیم که به موجزترین شکل ممکن بهترین حرفها ارایه شده اند. مثل شعر معروف سعدی که می گوید: «بنی آدم اعضای یکدیگرند
که در آفرینش ز یک گوهرند»
اگر این بیت را بررسی کنیم حاوی یک پیام انسانی مهم است که در دین ارایه شده و حتی یک دیالوگ جهانی است. یا این که سعدی در جای دیگر می گوید: «من افسرده بودم که کفش ندارم، از خانه بیرون رفتم، کسی را دیدم که پا ندارد.» این مسایل وقتی به تصویر کشیده می شوند، انسان با دنیایی حرف مواجه می شود. توصیه می کنم دوستانی که می خواهند به عرصه فیلم کوتاه وارد شوند، قبل از آن به درک عمیق از مفاهیم دینی، ادبی و تاریخی برسند. چه اشکالی دارد که با پشتوانه تحقیق و مطالعه روی یک موضوع کار کنیم؟ گاهی اوقات آثار کوتاه ما موقعیت بیانی بهتری نسبت به آثار بلند دارند. در ضمن برخی از فیلمهای تبلیغاتی هم می توانند برای فیلمسازان جوان الگو باشند، زیرا محدودیت زمانی در این نوع آثار بیشتر است و اکثراً چند ثانیه بیشتر زمان ندارند و می توانند گویای مطالب زیادی باشند.»
بیژن میرباقری / کارگردان سینما:
* مفاهیم دینی در آثار کوتاه بهتر تصویر شده اند

میرباقری در تعریف فیلم کوتاه می گوید: «فیلم کوتاه مقدمه رشد و تعالی آثار سینمایی است و در این عرصه هر موضوعی می تواند مطرح شود. به تجربه ثابت شده که مفاهیم دینی در آثار کوتاه موفقیت بیشتری داشته اند. شاید از این جهت که پیام مورد نظر در کوتاه ترین زمان ممکن به بیننده منتقل می شود. البته ناگفته نماند که این تأثیرگذاری به نوع نگاه فیلمساز و میزان درک او از حقایق دینی ارتباط دارد. هر چه فیلمساز به درک بهتری رسیده باشد، توان ارایه تصاویر تأثیرگذار و سرشار از پیام را خواهد داشت، اما فیلم کوتاه در هر ژانری نیازمند شناخت تکنیک و هنر و پشتوانه مطالعه وتحقیق است.»
محمد شیروانی / فیلمساز و عضو هیأت انتخاب جشنواره رویش:
* ایجاز و دیگر هیچ

شیروانی در مورد فیلم کوتاه می گوید: «مهمترین مشخصه فیلم کوتاه ایجاز است و مسأله دیگر اینکه فیلمساز بتواند در ظرفی که برای انتقال پیام انتخاب کرده، خوب پردازش داشته باشد. نکته دیگر این که قصه فیلم کوتاه باشد، زیرا نمی توان یک موضوع پرشاخ و برگ را در یک فیلم کوتاه آورد، در این شرایط فیلم نه کوتاه است و نه بلند! در فیلم کوتاه تنها زمان مطرح نیست، بلکه یک محور اصلی، مثل تنه درخت وجود دارد که نمی تواند در کنار آن تنه یک تنه درخت دیگر مطرح شود! فیلمهایی که ساخته می شوند و آثار کوتاه خوبی نیستند، این مشخصه را رعایت نکرده اند. از طرف دیگر هر فیلم کوتاهی که زمانش بیشتر از 15 دقیقه بوده، ظرفیت خوبی نداشته است. معمولاً آثار کوتاه موفق، زیر 15 دقیقه هستند. پرسوناژ کمی دارند و داستان ساده ای را مطرح می کنند. دیالوگ کمی دارند و در این نوع آثار وحدت زمان وجود دارد.
رضا درستکار / منتقد سینما:
* قصه خوب و اجرای خوب

درستکار ضمن اشاره به پردازش قصه در فیلم کوتاه می گوید: «فیلم کوتاه باید قصه خوبی داشته باشد، البته این شرایط در مورد فیلم کوتاه و بلند یکسان است. نکته بعدی چگونگی اجرای کار است. اگر این دو وجه در کنار هم خوب قرار گیرند، اثر خوبی خواهیم داشت، اما براساس سوابق دیداری که از قبل به وجود آمده، یکسری چیزها قالب پیدا کرده و کلیشه ای شده اند و ما باید این کلیشه ها را از بین ببریم. خلاقیت گام مهمی در ساخت فیلم کوتاه است، چون ما در تمام خلقت داستانهای محدودی داریم، اما برداشت از این داستانها مهم است. بخصوص در عرصه فیلم کوتاه خرق عادت اهمیت ویژه ای دارد. اگر فکر خوب و قصه خوبی داشته باشیم و آن را به اجرای خوبی برسانیم یک اثر ماندگار خواهیم داشت و هر فیلمی که بتواند حال خوبی به مخاطب منتقل کند و تأثیر مثبتی داشته باشد، می تواند یک فیلم سینمای دینی باشد. تمام محتواها در نهایت ریشه دینی دارند. دین آمده تا گشایش و شعف در زندگی بشر به وجود بیاورد، سینما هم باید در همین مدار حرکت کند. به عقیده من، جشنواره «رویش» فصل تازه ای در جهت شکوفایی سینمای دینی است و حتی برای فیلمسازان باتجربه تر می تواند محل دریافت سوژه ها و الهامهای خوب در تولید آثار دینی بلند باشد.»