رسمی بندی منحصر به فرد باغ دولت آباد یزد
اثر استاد حاجی علی اکبر آخوند

باغ دولت‌آباد یکی از باغ‌های تاریخی و زیبا در شهر یزد، ایران است که به عنوان یک میراث جهانی یونسکو شناخته می‌شود. این باغ با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، نه تنها به عنوان یک مکان تفریحی، بلکه به عنوان یک نماد فرهنگی و تاریخی در ایران اهمیت دارد. در این مقاله به بررسی تاریخچه، ویژگی‌ها و ساختار این باغ پرداخته می‌شود.

اطلاعات کلی

• مکان: ایران، استان یزد، یزد
• معیار ثبت: فرهنگی (i)(ii)(iii)(iv)(vi)
• شماره ثبت: ۱۳۷۲
• تاریخ ثبت: ۲۰۱۱ (طی نشست سی و پنجم)
• شماره ثبت ملی: ۷۷۴
• تاریخ ثبت ملی: ۲۳ اسفند ۱۳۴۶

نمایی از باغ

باغ دولت‌آباد با مساحت تقریباً ۷۰,۰۰۰ مترمربع شامل ساختمان‌ها، حوض‌ها و آبنماهای متعددی است که در میان باغ‌های پر از درختان انار و انگور واقع شده است. عمارت بادگیر این باغ با ارتفاع ۳۳.۸ متر، بلندترین بادگیر خشتی شناخته شده در جهان است.

تاریخچه باغ دولت‌آباد

باغ دولت‌آباد در اواخر دوره افشاریه و در سال ۱۱۲۵ هجری قمری توسط محمد تقی خان بافقی، معروف به “خان بزرگ” که سرسلسله خاندان خوانین یزد بود، احداث گردید. وی ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتر را ایجاد کرد تا آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت‌آباد منتقل کند. سپس مجموعه حکومتی خود را در این مکان بنا کرد.

قنات تاریخی دولت‌آباد

قنات تاریخی دولت‌آباد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال، از پنج رشته قنات تشکیل شده و آب را از ارتفاعات مهریز تأمین می‌کرد. این قنات پس از آبیاری بخشی از زمین‌های مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی، به یزد می‌رسید و باغ دولت‌آباد را آبیاری می‌کرد. در حال حاضر، آبیاری این باغ از طریق چاه نیمه عمیق مجاور انجام می‌شود.

ساختار باغ

باغ دولت‌آباد از دو بخش کلی اندرونی و بیرونی (جلوخان) تشکیل شده است. این باغ به عنوان یک باغ «سکونتگاهی-حکومتی» طراحی شده است، به طوری که بخش بیرونی محل انجام تشریفات حکومتی و مراسم ورزشی و اداره امور شهر بوده و بخش اندرونی به عنوان اقامتگاه خصوصی حاکم و خانواده‌اش به شمار می‌رفته است.

بخش اندرونی

بخش اندرونی باغ محل سکونت حاکم و خانواده‌اش است و شامل ساختمان‌های زیر می‌باشد:

• ساختمان هشتی (بادگیر تابستانه)
• حرمسرا
• بهشت آیین
• مطبخ
• برج دیدبانی
• آب‌انبار خصوصی
• اصطبل تابستانه و زمستانه

ساختمان هشتی

ساختمان هشتی یکی از مهم‌ترین بخش‌های مجموعه به شمار می‌رود که در آن، تلفیق جریان هوا و آب به زیباترین شکل صورت گرفته است. در این ساختمان، هوای خنک از زیر بادگیر به قسمت شاه‌نشین و تالارها منتقل می‌شود. این بنا از سه شاه‌نشین با درهای مشبک، اتاقک بادگیر، هشتی و دو اتاق پستو تشکیل شده و شکل کلی آن شبیه به یک هشت ضلعی است.

برج دیده‌بانی

باغ دولت‌آباد توسط دیوار بلند خشتی احاطه شده که دارای یک برج دیده‌بانی است. این برج به منظور نظارت بر باغ و حفظ امنیت آن طراحی شده است.

بخش بیرونی

بخش بیرونی باغ محل استقرار کاروان‌ها و رسیدگی به امور حکومتی است و شامل ساختمان‌های زیر می‌باشد:

• جلوخان و سردر
• تالار آیینه
• عمارت تهرانی
• دو بازارچه
• آب‌انبار عمومی

موقعیت جغرافیایی

باغ دولت‌آباد در بلوار دولت آباد واقع شده است و به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم شهر یزد شناخته می‌شود. این باغ نه تنها به دلیل زیبایی‌های طبیعی‌اش، بلکه به خاطر تاریخ غنی و فرهنگی که در خود نهفته دارد، مورد توجه گردشگران و محققان قرار گرفته است.

نتیجه‌گیری

باغ دولت‌آباد با تاریخچه‌ای غنی و ویژگی‌های منحصر به فرد خود، نه تنها یک مکان تفریحی، بلکه یک نماد فرهنگی و تاریخی در ایران است. ثبت این باغ به عنوان میراث جهانی یونسکو، نشان‌دهنده‌ی اهمیت آن در تاریخ و فرهنگ ایرانیان است. این باغ با معماری زیبا و طراحی منحصر به فرد خود، همچنان به عنوان یک منبع الهام و جاذبه‌ای برای بازدیدکنندگان از سراسر جهان باقی مانده است.