موضوع : پژوهش | مقاله

اختلالات ادراک

نویسنده : فاطمه شريفي

فرایند تبدیل محرک فیزیکی به اطلاعات روان‌شناختی؛ فرایند روانی که در آن محرک حسی به آگاهی آورده می‌شود، ادراک نام دارد. به عبارت دیگر درک، عملی است که در ضمن آن احساساتی که به وسیله محرک‌های حسی به وجود می‌آیند، برای شخص معنی و مفهوم پیدا می‌کند.[۱]

اختلال ادراکی، خاص بیماران روانی نیست و در افراد عادی نیز مشاهده می‌شود. توهم و خطاهای ادراکی، عمده‌ترین اختلالات ادراکی هستند.

۱. توهم hallucination
ادراک حسی غلط که در ارتباط با محرک‌های خارجی واقعی نیست. تجربه توهمی ممکن است تعبیر هذیانی بشود یا نشود.[۲]

انواع توهم

توهم پیش‌خواب hypnogogic hallucination

ادراک حسی غلط در لحظه به خواب رفتن؛ عموما بیمار‌گونه در نظر گرفته نمی‌شود.

توهم پس‌خواب hypnopompic hallucination

ادراک حسی غلط در لحظه بیدار شدن؛ عموما بیمار‌گونه در نظر گرفته نمی‌شود.[۳]

توهم شنوایی Auditory hallucination

ادراک اشتباهی صدا، معمولا صدای انسان، اما همچنین ممکن است سر و صداهای دیگر از قبیل موسیقی نیز باشد. شایع‌ترین توهم در اختلالات روان‌پریشی است.[۴]

توهم بینایی Visual hallucination

ادراک غلط شامل تصاویر شکل‌دار(مثل اشخاص) و تصاویر بی‌شکل(مثل جرقه‌های نورانی) می‌شود. در اختلالات ناشی از موارد طبی شایع‌تر است.

توهم بویایی Olfactory hallucination

ادراک غلط بو، در اختلالات عضوی شایع‌تر است.

توهم چشایی Gustatory hallucination

ادراک غلط مزه از قبیل مزه ناخوشایند که توسط صرع ایجاد می‌شود. در اختلالات عضوی شایع‌تر است.

توهم لمسی Tactile hallucination

ادراک غلط لمس یا حس سطحی، آن‌چنان ‌که در عضو قطع شده(عضو خیالی[۵]) می‌باشد؛ احساس خزیدن بر روی یا زیر پوست(توهم لمس حشره[۶]).[۷]

توهم جسمی Somatic hallucination

ادراک غلط وقوع اتفاقاتی داخل بدن یا روی بدن، اغلب ریشه احشایی دارد.[۸]

توهم لی‌لی‌پوتی Liliputian hallucination

ادراک غلطی که در آن، اشیاء به صورت کوچک‌شده دیده می‌‌شود.[۹]

توهم هماهنگ با خلق hallucination Mood-congruent

توهمی که محتوای آن با خلق افسرده یا شیدایی(مثلا در افسردگی، توهمات حاوی مایه‌های گناه، استحقاق عقوبت یا بی‌کفایتی است و در شیدایی، توهمات حاوی مایه‌های ثروت و قدرت هنگفت است) همخوان می‌باشد.

توهم ناهماهنگ با خلق hallucination Mood-incongruent

توهمی که محتوای آن با خلق افسرده یا شیدایی همخوان نیست.

توهم‌زدگی hallucinosis

توهماتی که اغلب شنوایی هستند و با سوء مصرف مزمن الکل همراه می‌باشند. در توهم‌زدگی، توهمات در یک زمینه حالت حسی روشن اتفاق می‌‌افتد.

حس‌آمیزی synesthesia

ایجاد شدن احساس یا توهم به وسیله حس دیگر؛ به عنوان مثال صدا دیده می‌شود.

پدیده دنباله‌دار(یدک‌کشی) Trailing phenomenon

نابهنجاری ادراکی همراه با دارو‌های توهم‌زا که در آن، اشیاء متحرک به عنوان یکسری تصاویر مجزا و منفصل به نظر می‌رسند.[۱۰]

توهم آمرانه hallucination command

ادراک غلط دستور که شخص ممکن است احساس الزام و غیرقابل مقاومت در اطاعت از دستور داشته باشد.

توهم بازتابی Reflex hallucination

عبارت است از برداشت حسی غلط، ناشی از تحریک حسی یک منطقه حسی متفاوت و دور. مثلا ممکن است شخص صدای سرفه فرد دیگر را صدای سرفه خود احساس کند.

توهم اکستراکامپین hallucination Extracampine

توهمی که در خارج از میدان عمل یک عضو حسی پیدا می‌شود. مثلا بیمار ممکن است شیطان را در پشت سر خود مشاهده کند.

توهم سایکوموتور hallucination Psycho motor

در این توهم، بیمار احساس می‌کند که برخی از اندام‌های بدن تغییر محل داده‌اند. مثلا احساس کند گوش او در کف دستش قرار گرفته است.

توهم کندی حرکات hallucination Slow motor

در این توهم، بیمار در حرکات خود کندی همه‌جانبه‌ای احساس می‌کند و وقتی سعی می‌کند به حرکات خود سرعت دهد، کندی بیشتری احساس می‌کند.

توهم منفی Negetive hallucination

در این حالت، شخصی که سیستم عصبی او از نظر فیزیولوژی سالم است از درک یک محرک واقعی ناتوان است. به عبارت دیگر با وجود محرک، آن را درک نمی‌کند. چنین پدیده‌ای را در حالت هیپنوتیزم نیز می‌توان ایجاد کرد.

۲. خطای ادراکی illusion
ادراک غلط یا تفسیر غلط محرک‌های حسی واقعی خارجی، خطای ادراکی نامیده می‌شود.[۱۱] این خطا لزوما به دلیل سایکوپاتولوژی نیست و در افراد نرمال که نقصی در اعضاء حسی دارند و نیز بر طبق قوانین فیزیکی(مانند شکست نور) دیده می‌شود. خطای ادراکی مربوط به اختلالات روانی، از خطای ادراکی اعضاء حسی متمایز است و به سه گروه عاطفی، کلامی و تصویری تقسیم می‌شود.

یک. خطای ادراکی عاطفی Affective illusion

این خطا تحت تاثیر عواطف و هیجانات قوی مثل ترس ظاهر می‌شود. در چنین حالتی به عنوان مثال، ممکن است پرده توری پنجره به صورت اسکلت به نظر برسد.

دو. خطای ادراکی کلامی Verbal illusion

این خطا به صورت درک اشتباهی و عوضی معنا و مفهوم سخنان افراد اطراف بیمار یا گفته‌های رادیو و تلویزیون ظاهر شود.

سه. خطای ادراکی تصویری Paraidolic illusion

نوعی اختلالات درک هستند که در آنها تصویر واقعی به شکل دگرگون‌شده و خیالی ظاهر می‌شود. علاوه بر سه شکل اساسی خطای ادراکی در بیماران روانی، چند پدیده مرتبط با اختلالات ادراکی وجود دارد که به توضیح آنها می‌پردازیم.

اختلال در تصویر بدن illusion Bady image

اختلال در تصویر بدن در بیماری‌های عصبی و نیز بیماری‌های جسمانی مختلف دیده می‌شود. زمانی که بیمار احساس می‌کند به علت درد یک یا چند عضو از بدن سنگین‌تر یا بزرگ‌تر از معمول شده است، به آن حالت بزرگ‌اندامی[۱۲] می‌گویند و حالت عکس آن کوچکی اندام[۱۳] نامیده‌ می‌شود. برخی از مواقع دگرگونی و مسخ در اعضاء احساس می‌شود که به آن مسخ عضو[۱۴] می‌گویند. این حالت بیشتر در دلیریوم دیده می‌شود.

پدیده عضو خیالی Phantom phenomena

نوعی اختلال در تصویر بدن که در آن، عضو قطع شده پس از جدا شدن از بدن، پیوسته به اندام درک می‌شود و گاهی بیمار احساس سوزش، خارش، درد و … در اندام قطع شده می‌کند.

۳. آشفتگی‌های مرتبط با اختلال شناختی و وضعیت‌‌های پزشکی
ادراک‌پریشی agnosia

ناتوانی در شناخت و تفسیر معنی تاثیرات حسی.

ادراک‌پریشی بدنی agnosia somatognosia

ناتوانی شخص برای تشخیص قسمتی از بدن خود(ادراک‌پریشی اندامی نیز نامیده می‌شود).

ادراک‌پریشی نقیصه‌ای agnosia anosognosia

ناتوانی شخص نسبت به شناخت نقیصه عصب‌شناختی که برای وی اتفاق افتاده است.

ادراک‌پریشی بصری agnosia visual

ناتوانی در شناخت اشیاء یا افراد.

ادراک‌پریشی چهره‌ای agnosia prosopagnosia

ناتوانی در شناخت چهره‌ها.

ادراک‌پریشی همزمان agnosia simultagnosia

ناتوانی درک بیش از یک جز در میدان دید در هر زمان یا ناتوانی ادغام اجزاء در یک کل.