چه بخواهیم چه نخواهیم، پایان نامه خوب، تنها سند مکتوب و محکم برای بیان توانایی شما در رشته ای هست که در ان مشغول به تحصیل به مدت چند سال بودید. هر اندازه موضوع پایان نامه و محتوای آن، خلاق، نوآور و مستدل و مستند باشد، ارزش و کیفیت محصول علمی شما که تولید علم است، افزایش خواهد یافت. اگر بتوانید موضوع نو و جدیدی در پایان نامه مطرح کنید، امکان تجاری سازی ایده ها و ارتباط با شرکت های دانش بنیان و اخذ پذیرش تحصیلی در رشته مورد نظر شما از دانشگاه ها و موسسات آموزشی داخل و خارج از کشور بهتر برای شما فراهم می شود.
نوشتن پایان نامه خوب، فرصت آفرین است. برای همین، پایان نامه خوب، سند معرفی بخشی از توانمندی دانشجویان است. مخصوصا اگر به زبان انگلیسی نگارش شده باشد و امکان ارائه آن در مجامع علمی فراهم گردد. پس در نوشتن پایان نامه، باید دقت حداکثری به خرج داد تا محصول نهایی، قابل دفاع و ارزشمند باشد. برای آگاهی از چگونگی نوشتن پایان نامه خوب، توصیه های دانشگاه کلمبیا را مطالعه کنید.

فصل های ۵ گانه پایان نامه

پایان نامه ها معمولا از ۵ فصل تشکیل شده اند که در ادامه به آن می پردازیم.

فصل اول: مقدمه

فصل نخست پایان نامه اهمیت زیادی دارد. چرا که در این فصل همچون بخش میبایست به آنچه دانشجو در ادامه پایان نامه قصد دنبال کردن و تحقیق بر روی ان را دارد پی برد. بیان طرح کلیات تحقیق، طرح مساله و ضرورت تحقیق معمولا در این قسمت ارائه می شود. اهمیت فصل مقدمه به این خاطر است که اگر خوب تالیف نشود، خواننده به چرایی پرداخت به موضوع پایان نامه و اهمیت موضوع پی نخواهد برد و تا انتهای پایان نامه، سوالات بسیاری در ذهنش بدون جواب خواهند ماند.

بر خلاف بخش مقدمه مقالات آکادمیک که چند پاراگراف یا نهایتا نصف صفحه است ، مقدمه میتواند تا ۲۰ صفحه باشد و به همین خاطر ، امکان پرداخت به موضوع به طور کامل و دقیق اما مختصر و مفید فراهم است. ۱۰ موضوع باید در بخش مقدمه پایان نامه ذکر شود:‌

مقدمه: بایستی خود فصل مقدمه نیز دارای مقدمه یا همان INTRODUCTION باشد.
طرح مساله: مساله باید تشریح شود. یعنی چرا موضوع پایان نامه انتخاب شده است.
ضرورت مساله: ضرورت پرداخت به موضوع پایان نامه از جنبه های مختلف طرح شود.
اهداف تحقیق: سوالات تحقیق (RESEARCH QUESTIONS) بیان و آنچه به دنبال آن هستیم طرح شود.
فرضیه ها: طرح HYPOTHESIS باید منطقی و مستدل و منطبق بر مرور منابع خوب باشد.
پیش فرض ها: پیش فرض هایی که شما را به دستیبابی به فرضیه ها کمک کرده معرفی شود.
تعریف واژگان: کلمات کلیدی و آنچه در متن اصلی پایان نامه ارایه میشود را تشریح کنید.
روش تحقیق: روش تحقیق (کیفی یا کمی) در این بخش مختصرا درج شود.
قلمرو: قلمرو پژوهش به صورت زمانی و مکانی و موضوعی معرفی شود.
خلاصه:‌ خلاصه مطالب ارائه شده در مقدمه نیز برای ورود به فصل دوم ارائه شود.

البته علاوه بر موضوعات ۱۰ گانه فوق الذکر که مقدمه شما را خوش استایل و خوش نقش میکند، بهتر است که محدودیت های تحقیق نیز در مقدمه گنجانده شود.

فصل دوم

فصل دوم پایا نامه، در واقع مرور منابع است. همچون بخش مقالات آکادمیک که بخشی به نام LIETERATU REVIEW دارد، شما نیز باید پیشینه تحقیق خود را به صورت کامل و جامع موشکافی و مورد تحلیل قرار دهید. برای همین، باید بر اساس موضوع مقاله خود، بیش از ۲۰ مقاله /کتاب را که از جنبه های گوناگون به طور مستقیم و غیر مستقیم به موضوع اشاره کرده اند را به خوبی مطالعه و نکته های کلیدی را به صورت منسجم و منظم در بخش مرور منابع ارائه کنید.

بخش مرور منابع، کار مطالعاتی زیادی نیاز دارد. چرا که بعضا برای ارائه تئوری لازم جهت تشریح موضوع پایان نامه و پرداختن به موضوع از جهات گوناگون، نیازمند ارائه متون اکادمیک با رفرنس هستید که زمان زیادی طلب می کند. انسجام مطالب در این بخش مفصل نباید فراموش شود. یعنی سر و ته مرور منابع شما، شما را به تولید پیش فرضیه ها و فرضیه ها و سوالات تحقیق هدایت کند. سوالات تحقیق هم معمولا با فهم research gap حاصل می شود.

مثلا شما بر اساس موضوع پایان نامه، مشکل یا چالش یا بحران یا ناهنجاری یا توصیه ای را میخواهید در فلان علم /رشته ارائه کنید و این نظر، بر اساس فهم شما از نقصان یا خلا در فلان موضوع است که به آن خلا علمی یا ریسرچ گپ گفته می شود که معمولا هم خیلی در مقالات و کتاب ها به آن پرداخته نشده است.

مثلا research gap‌میتواند در رشته مهندسی صنایع این باشد که چرا شرکت های تولیدی در کشورهای در حال توسعه مثل ایران، به مقوله مسئولیت اجتماعی شرکت ها (CSR) نگاه مسئولانه و داوطلبانه ندارند.

فصل مرور منابع نیازمند تسلط شما به سیستم رفرنس نویسی هست که سیستم هاروارد یکی از آنها به شمار می رود. فصل دوم بهتر است شامل موارد زیر باشد:

مقدمه: مقدمه ای از موضوعی که قصد دارید به پیشینه آن اشاره کنید مطرح نمایید.
مبانی: انچه برای فهمیدن موضوعات پایان نامه و آشنایی با کلید واژه های پیشینه تحقیق مورد نیاز است.
پیشینه تحقیق:‌ نظریه هایی که مستقیم و غیر مستقیم با موضوع تحقیق ارتباط دارد و در فعالیت های تحقیقاتی دیگران منتشر شده است را در این قسمت ارائه کنید.
جمع بندی: جمع بندی منطقی از مطالب ارائه شده در بخش مرور منابع
معرفی سازمان تحقیق: سازمان یا گروه یا ساختار مورد مطالعه کیفی و کمی آن معرفی شود.
چهارچوب تحقیق: متغیرهای پژوهش را تعریف کنید.
مدل گذاری: ارتباط منطقی بین تئوری ارائه شده و داده هایی که قرار است جمع آوری و تجریه و تحلیل شود ارائه کنید.
خلاصه: خلاصه کل مطالب در چند پاراگراف ارائه شود.

فرق بخش مقدمه با مرور منابع آن است که در مقدمه، شما درباره کلیات پایان نامه از توضیح موضوع تا محدودیت های پایان نامه صحبت میکنید، اما در بخش مرور منابع، پیشینه تحقیق و research gap و هم چنین روش شناسی پرداخت به موضوع و تجزیه و تحلیل اطلاعات را برای ورود به فصل سوم (روش شناسی) مطرح می کنید.

فصل سوم

فصل سوم روش شناسی است که research methodology نام دارد و روش تحقیق (کیفی یا کمی) شیوه طرح پرسش نامه (باز یا بسته) شیوه جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن را بررسی می کند و شامل ۱۰ قسمت زیر است:

مقدمه:‌مقدمه ای از کاری که قصد انجامش را دارید.
روش تحقیق: هدف و محیط اجرا و استراتژی و مسیر انجام تحقیق را تشریح کنید.
جامعه اماری: معرفی جامعه اماری تحقیق از نظر جنس و سواد شرایط مکانی و امثالهم.
روش نمونه گیری جامعه اماری: تعداد نمونه و روش ههای نمونه گیری
متغیرهای تحقیق: بیان شاخص های تغییر پذیر
ابزار اندازه گیری: اعتبار و روایی ابزار اندازه گیری تشریح شود.
روش آماری: روش تجزیه و تحلیل اطلاعات بیان شود.
روایی و پایابی: قابلیت اطمینان و اعتبار نتایج بدست اماده برای بسط دادن.
خلاصه

فصل چهارم

فصل چهارم به یافته هایی (finding) که بر اساس تجزیه و تحلیل داده ها بدست آمده است می پردازد. در این بخش باید توصیف داده بر اساس جداول و نمودارهای توصیفی، معرفی آزمون فرضیه ها (امار استنباطی) متناسب با یافته ها و نمودارهای ذیربط و مدل اولیه و نهایی تحقیق ارائه شود. اگر فرضیه های تایید یا رد می شود هم بیان شود.

فصل پنجم

فصلی که هدفش به بحث و نتیجه گیری اشاره دارد. معمولا در این فصل بر خلاف بخش discussion در مقالات آکادمیک، خلاصه ای از سه فصل قبل ارائه می شودو بر اساس finding ها در بخش چهارم، نظرات موافق و مخالف یافته ها بررسی و مورد بحث قرار می گیرد تا خواننده در راستای موضوع و هدف پایان نامه، از نتیجه کار انجام شده در ۴ فصل قبلی مطلع شود.

معمولا اگر نظری در این قسمت داده می شود، بهتر است برای تایید آن، از یافته های دیگر محققان نیز استفاده و استناد شود.

ترتیب صفحات پایان نامه

یک پایان نامه بهتر است که ترتیب صفحاتش به صورت زیر باشد:

روی جلد: گالینگور(چرمی)
صفحه عنوان فارسی: بدون شماره صفحه
صفحه بسم اله الرحمن الرحیم (در برخی از دانشگاه ها قبل از صفحه عنوان فارسی ارایه می شود): بدون شماره صفحه
برگه داوری: بدون شماره صفحه
صفحه تقدیم: بدون شماره صفحه
صفحه سپاسگزاری: بدون شماره صفحه
چکیده فارسی: بدون شماره صفحه
فهرست مطالب: آغاز نشانه گذاری صفحه با حروف ابجد
فهرست جداول: ادامه نشانه گذاری صفحه با حروف ابجد
فهرست نمودارها: ادامه نشانه گذاری با حروف ابجد
فهرست شکل ها : ادامه نشانه گذاری با حروف ابجد
فهرست نقشه ها : ادامه نشانه گذاری با حروف ابجد( از اینجا به بعد فصول آغاز می شود و موارد بعدی مربوط به بعد از فصول می شود)
پنج فصل پایان نامه
منابع: شماره صفحات داخل فصول ادامه می یابد.
پیوست ها: نشانه گذاری با حروف ابجد از ابتدا آغاز می شود.
چکیده انگلیسی: شماره صفحه ندارد.
صفحه عنوان انگلیسی: شماره صفحه ندارد.
پشت جلد: گالینگور(چرمی)
عطف: گالینگور (چرمی)

سوالات

۱-آیا خلاصه پایان نامه ضرورتی دارد؟

پاسخ: خلاصه پایان نامه های کیفی یا کمی میتواند در ژورنال های کنفرانس های داخل و خارج از کشور و همچنین در ژورنال های معتبر که impact factor دارند درج شود. در صورتی که انگلیسی بوده و توسط یک native ویرایش شود.

۲-برای انجام مرور منابع خوب چه باید کرد؟

پاسخ: بهترین کار، مطالعه زیادی منابع گوناگون مانند کتاب و مقاله است. یادداشت برداری از منابع خوب و سپس برقراری ارتباط معنا دار بین مفاهیم مربوط به پیشینه تحقیق، می تواند مرور منابع خوبی را که به ذهنیت خواننده در درک پایان نامه و علت پرداخت به موضوع کمک کرده است، فراهم کند.

بررسی مرور منابع پایان نامه های معتبر ایرانی و خارجی در رشته شما نیز میتواند اشراف اطلاعاتی و درک شما را از شیوه نگاش و پرداخت به مقوله مرور منابع، افزایش دهید.

۳-در بخش تحیل آماری ضعیف هستم. چه باید بکنم؟

پاسخ: بهتر است بخش را در اختیار متخصصان آمار گذاشه تا داده های شما را تحلیل کنند.

۴-شیو ه رفرنسی دهی در پایان نامه چگونه باید باشد؟

پاسخ: شیوه های مختلف از جمله Harvard referencing system در دسترس است.

۵-آیا برای اخذ ادمیشن از دانشگاه های خارج، اصل پایان نامه باید ضمیمه مدارک شود؟

پاسخ :‌خیر. خلاصه کفایت می کند.

منبع: روزیاتو