رایحه‌درمانی
نروید بر زمین هرگز گیاهى
که ننوشتهست بر برگش دوایى
«نظامى»
رایحهدرمانى که به آن بودرمانى و عصارهدرمانى نیز گفته مىشود، استفاده از مواد معطر به دست آمده از گیاهان است که جهت تحریک تندرستى و شادمانى در جسم، فکر و انگیزهها به کار مىروند. مهمترین مواد یاد شده، جوهرهایى هستند که از بخشهاى گوناگون گیاه (ریشه، ساقه، برگ، دانه و جز اینها) و طبق معمول با بهرهجویى از شیوه تقطیر حاصل مىشوند. هر چند به منظور دستیابى به بعضى عصارهها مخصوصاً عصاره مرکبات، از افشردن فیزیکى استفاده مىگردد.
این گونه جوهرها، روغنهاى ضرورى نام دارند که حاوى نیروى حیاتى رایحههاى نباتىاند. گفتنى است که خلوص روغنهاى مزبور، رمز کامیابى در رایحهدرمانى شمرده مىشود و قادرند در جسم و اندیشه، تعادل و هماهنگى پدید آورند و در ضمن، ژرفا، جنبه و شرحى نوین به زندگى آدمى ارزانى دارند.
پیشینه رایحهدرمانى
بودرمانى یا عصارهدرمانى با دیرینگى افزون بر پنج هزار سال به واقع یکى از قدیمىترین شیوههاى مداواست. این راهکار به علت وابستگى انسان در دوران باستان به محیط پیرامون خود جهت تغذیه، پوشش و محافظت ایجاد شد. در آن عهد، انسان به دلیل شوق و زیرکى در شناخت کلیه چیزهاى دور و برش و کاربست آنها براى بقاى خویشتن، سریعاً روشهایى را جهت دسترسى به غذا، معالجه دردها و امراض مزمن، از راه گیاهان و عطرها پدیدار ساخت.
رایحهدرمانى، به سبک امروزین، توسط مصریان ابداع شد. آنان به قصد استخراج روغنها از گیاهان معطر به منظور تأمین مقاصد پزشکى، درمانى، آرایشى و همچنین مومیایى کردن اجساد از شیوه دم کردن بهره مىبردند. در تمدنهاى چین باستان هم پارهاى عطریات بدین هدف به طور همزمان استفاده مىشد. کتابى تحت عنوان گیاهشناسى (shen - nvy) با پیشینهاى تقریباً 2700 سال قبل از میلاد حاوى اطلاعات کاملى پیرامون افزون بر 300 گیاه گوناگون و موارد استعمال آنهاست.
چینىها در آئینهاى مذهبى، از سوزاندن چوب و بخورهاى معطر جهت اداى احترام به خدایان سود جسته و گذشته از این، جوهرها (اسانسها)ى عطرآگین به منظور انجام ماساژدرمانى هم به کار مىرفت. رایحهدرمانى، سدههاى پیاپى در هند هم مرسوم بوده است. در طب آیوورود (شیوه سنتى پزشکى در هند) گیاهان خشک و تازه براى ماساژ رایحهاى به منزله جنبه مهمى از مداوا استفاده مىشدهاند. همچنین یونانیان بخش اعظم دانش پزشکى خویش را از مصریان اقتباس کرده و اضافات آن را هم خودشان کشف نمودهاند. آنان دریافتند که رایحه برخى گلها از ویژگىهاى محرک یا آرامبخش برخوردارند. طى این روش، با استفاده از روغن زیتون، به عنوان روغن پایه، عطر را از گل و گیاه مورد نظر جذب کرده و روغن معطر شده جهت مقاصد طبى و آرایشى به کار مىرفت. رومیان از یونانیان آموختند و به خاطر حمامهاى بخار، بعد از ماساژ با روغنهاى معطر شهرت یافتند.
زیاد بودن شمار عطرهاى گیاهى (آروماتیکها) به تأسیس خطوط تولید صنعتى انجامید و به رومیان امکان داد تا روغنهاى خارجى و گونههاى جدید را از سرزمینهاى دور همچون هند و عربستان وارد کنند. همزمان با سقوط امپراطورى روم، کاربست عطرهاى یاد شده کاهش یافت و دانش بهرهورى از آنها، در دوران سیاه، از میان رفت.
از جمله معدود مکانهایى که رایحهدرمانى به شکل سنتى در آن به انجام رسید، دیرها (صومعهها) بود که راهبان و راهبهها در آنها از گیاهان علفى به قصد تولید روغنها و چاىهاى گیاهى سود مىجستند. در قرون وسطى و در زمان شیوع طاعون مشخص شد که مشتقات ویژهاى مىتوانند بیمارى را از شیوع باز دارند و تعداد دیگرى از عطرها همانند کاج و سرو براى ضد عفونى خانهها و خیابانها مفید واقع شدند. عقیده بر این است که احیاى مجدد استفاده از روغنهاى معطر، مدیون ابوعلى سینا، فیلسوف و طبیب ایرانى است که بین سالهاى 980 تا 1037 میلادى زندگى مىکرد. در ضمن اعراب هم شیوهاى به اسم «تقطیر» را براى عصارهگیرى ابداع کرده و در پى آن، بررسى بر روى آثار درمانى گیاهان، بار دیگر در دانشگاهها شروع شد. دانش آنان در مورد پدیده تقطیر طى جنگهاى صلیبى بین مهاجمان ایشان گسترش یافت و روند منسوخ شده، باز به اروپا بازگشت.
سال 1200 میلادى، تولید روغنهاى معطر در آلمان آغاز شد که اساس آن گیاهان و گونههاى وارد شده از آفریقا و شرق دور بود. در زمان مورد حمله قرار گرفتن امریکاى جنوبى، شمار بیشترى از گیاهان طبى و روغنهاى معطر کشف شدند و گروه کثیرى از گیاهان طبى یافت شده در باغهاى Montenzvma، زمینه بسیارى از درمانهاى مهم و جدید را فراهم کرد.
در اقلیم شمالى، سرخپوستان امریکایى از روغنهاى معطر استفاده مىکردند و داروهاى مخصوصشان را مىساختند. هر چند گیاهان دارویى و عطرهاى گیاهى در سایر فرهنگها و اقوام چندین قرن مورد استفاده بودهاند، اما از قرن نوزدهم دانشمندان اروپایى و انگلیسى، پژوهشهایى را در زمینه اثرات روغنهاى معطر ضرورى براى انسان شروع کردند.
اساس رایحهدرمانى جدید را به «رنه موریس گاتفوس» فرانسوى نسبت دادهاند و وى نخستین فردى بود که در سال 1928 واژه آروماتراپى (رایحهدرمانى) را ابداع کرد. رویدادى که به گسترش این نوع درمان منتهى شد. چنین بود که او در حالى که در آزمایشگاه کار مىکرد، از ناحیه دست دچار سوختگى گردید و به طور اتفاقى آن را در ظرف حاوى روغن اسطوخودوس فرو برد. هنگامى که سوختگى به سرعت و با کمترین جاى زخم (اسکار) بهبود یافت، وى نتیجه گرفت که روغن باید یک اثر ضد عفونى کننده و شفابخش داشته باشد. او در سال 1937 کتابى راجع به اثرات ضد میکروبى روغنها منتشر کرد و واژه «آروماتراپى» را متداول ساخت.
«جین والنت»، ایدههاى گاتفوس را در باره فواید عصارهها در بهبود جراحت و بیمارىهاى خاص گسترده گردانید. «مارگارت مورمى» شیوههاى آروماتراپى را به مفهوم توسعه یافته سلامت، گسترش داد و در سال 1950، این درمان را در انگلستان معرفى کرد. از اوایل دهه 80 میلادى و در پى پژوهشهاى دکتر شوارتز و پروفسور «دود» و «وان تولر» و با آگاهى بیشتر از ساز و کارها (مکانیسمها)ى بویایى، مسیرهاى جدیدى در آزمایش پیرامون رایحهدرمانى ایجاد شد.
از آن زمان تا به حال رایحهدرمانى، گسترش نسبتاً زیادى یافته است. چنان که در سال 1996 چهارده میلیون دلار از فروش عصارهها در انگلستان به دست آمده که 50 درصد این مبلغ مربوط به فروش در داروخانه بوده است.
فلسفه رایحهدرمانى
کارشناسان رایحهدرمانى را باور بر این است که از عصارهها نه فقط به منظور مداوا و پیشگیرى از بیمارىها مىتوان بهره جست بلکه از اثرات آنها در خُلق، احساسات و تندرستى هم مىشود استفاده کرد.
ادعا بر این است که رایحهدرمانى، یک مداواى کلنگر است که متخصصان این امر، یک جوهر یا آمیزهاى از آنها را متناسب با نشانهها، شخصیت و وضع روحى فرد مراجعهکننده جهت درمان انتخاب مىکنند. تأثیرات عصارههاى ویژه در نشانههاى جسمى (همچون یبوست، آکنه و فشار خون بالا)، علایم روحى و عاطفى (مانند اندوه، تردید و احساس ناامنى) و مزاج یا شخصیت (به طور مثال اسطوخودوس براى مهربان و آرام شدن) توصیف گردیده است.»
اینک به شرح بیست روغن بىخطر و مفید رایحهدرمان و بیمارىهایى که توسط آنها درمانشدنىاند، مىپردازیم.
روغنهاى مورد بحث در زمره پرکاربردترین و سهلالوصولترین روغنها هستند. این گونه روغنها را نباید به صورت خالص و غلیظ به پوست مالید و یا به طور خوراکى مصرف کرد مگر اینکه رایزن واجد شرایط پزشکى آنها را توصیه کرده باشد.
1- سوسنبر - سوسن عنبر - نعناع فلفلى - نعناع (Pepermint)
این روغن نیروبخش و خوشبو براى دستگاههاى گوارشى و تنفسى مفید است. در ضمن جانبخش مىباشد و احتمالاً در درمان خستگى، سردرد و میگرن تأثیر دارد.
2- بومادران (Yarrow)
این روغن متعادل کننده و شفابخش براى هر نوع بیمارى پوستى التهابى فایده دارد. همچنین رایحهدرمانگران، روغن اصلى بومادران را به خاطر اثرات نیروبخشى، نشاطآورى و تقویت روانىاش مورد استفاده قرار مىدهند.
3- اوکالیپتوس - درخت تب نوبه (Eucaly ptus)
بخور اکالیپتوس، بهترین مداوا کننده زکام، نزله (بینى)، آماس جیبها (سینوزیتها) و التهاب گلو است. اگر به صورت روغنى در آید، مىتوان به عنوان ماده دافع حشرات روى پوست مالید و شپش را از سر به در کرد.
4- (درخت) کُندر - درخت کندر سرخ - کُندر هندى (Frankincense)
این روغن رزینى بسیار خوشبو، استنشاق خوبى براى تنگى نفس (آسم) به شمار مىآید، زیرا حس وحشت و سراسیمگى توأم با حمله آسم را تسکین داده و ضمناً غشاهاى مخاطى را آرامش مىبخشد. وانگهى، ماده مشهور زیباکننده پوستهاى پیر است.
5 - شمعدانى - شمعدانى وحشى - شمعدانى عطرى (Geranium)
این روغن داراى رایحه دلانگیز نعنایى و گلسانى است و در مراقبت از پوست، کاربرد گستردهاى دارد. درمانگر شمار زیادى از اختلالات مىباشد که شامل آکنه، خونمردگى، سلولیت، ناراحتىهاى حاصل از یائسگى، نشانگان پیش از قاعدگى (پى ام اس)، تنش عصبى و نیز دفع کننده پشه مىباشد.
6- زنجبیل (Ginger)
روغن زنجبیل، گرم کننده و خشک کننده است و براى امراض چرکى نظیر زکام و دستگاه بىثبات گوارشى مفید مىباشد. از آن مىتوان به منظور ماساژ التهاب مفاصل و درد عضله استفاده کرد. روغن یاد شده در هر گونه تهوع چارهساز است.
7- یاسمن - گل یاس - یاس سفید (Jasmine)
این روغن تجملى، متعادل کننده کامل پوست است. اگر چند قطرهاش را در آب حمام بریزید، فشار روحى، خستگى و نشانگان پیش از قاعدگى را از بین مىبرد و پوست خشک و نیز دردها و رنجها را آرامش بخشیده و فرد را شادمان و آرمیده مىکند.
8 - نارنگى - نارنگى چینى (Mandarin)
روغنى آرامشبخش، دارویى تقویتى براى گوارش بوده و در برگرداندن اشتهاى بعد از مریضى مفید است. اثر تقویتى دارد، نیروى تازه مىبخشد و اغلب بچهها دوستش دارند.
9- اکلیل کوهى - اکلیل الجبل - روزمارى (Rosemary)
این روغن فرحبخش، نیروى تضعیف شده را احیا مىکند و اگر به صورت ماساژ استفاده شود، عضلههاى سفت و خسته و درد قاعدگى را تسکین مىدهد. استنشاق روغن مزبور، علاج سردرد است.
10- سرو کوهى - پىرو - اُرْس (Juniper)
گیاه نیروبخش، نشاطآور و پالاینده است که احتباس ادرار را درمان کرده و در مورد آماس پیشابدان اثر دارد. رایحهدرمانگرها از آن براى نقرس و روماتیسم استفاده مىکنند و استحمام با سرو کوهى، موجب تقویت و جانبخشى است. در دوران باردارى نباید از گیاه مذکور استفاده کرد.
11- روغن بهارنارنج (Neroli)
روغن معطرى که از شکوفه پرتقال مىگیرند و در عطرسازى کاربرد دارد. این روغن تسکین دهنده و نشاطآور است که جهت زدودن اضطراب، مشکلات هیجانى و عاطفى و نشانگان پیش از قاعدگى سودمند مىباشد و ضمناً از نظر رفع بد گوارى عصبى فایده دارد و به منظور مراقبت از پوست به کار مىرود.
12- اسطوخودوس - اسطوخودوس معطر (Lavender)
یکى از پر کاربردترین روغنها شمرده مىشود که درمانگر و توانبخش است. آفتابسوختگى را تسکین مىدهد، به درمان سوختگىها و آسیبهاى پوستى کمک مىکند و جهت مداواى اگزما، عفونتهاى قارچى و پوست سر ملتهب و پوسته پوسته فایده دارد. آن را مىتوان مرتباً به کار برد.
13- راوید معطّر (Clary sage)
بسیارى از مردم به نشاطانگیزترین و شورآفرینترین رایحه این روغن پى بردهاند که نگرانى و تنش را تسکین مىبخشد. راوید معطر در مورد پوست سر خارشدار، پوست متورم و دردهاى عضلانى مفید است.
14- لیمو ترش (Lemon)
روغن ضد عفونى کننده (گندزدا) و نیروبخش در درمان بیمارىهاى عفونى به ویژه سرماخوردگىهاى ناشى از تب مؤثر مىباشد. از لحاظ گردش خون سودمند است و در مداواى میگرن نیز اثر دارد و ماده تقویتکنندهاى براى پوستهاى چرب به شمار مىآید. استنشاق آب لیمو نیز خوندماغ را بند مىآورد.
15- بابونه رومى - بابونه (Roman chamomile)
روغنى فوقالعاده آرامشبخش و گرمکننده مفید براى اگزما، سرخدانهها (دانههاى پوستى) و گزیدگى حشرات و همچنین درد مفصل و عضله، سوء هاضمه و هر نوع سردرد و میگرن مىباشد. این روغن براى بچهها فایده دارد.
16- توسرخ - دارابى - گریپفروت (Grapefruit)
روغن نشاطآور و پالاینده ذهن است که عمدتاً به عنوان تقویتکننده روح و جسم به کار مىرود. گفته مىشود که معمولاً خستگى پرواز و مسافرت را از بین مىبرد، دستگاههاى گوارش و لنفاوى را تحریک مىکند و براى پوست چرب فایده دارد.
17- گل سرخ - رُز - ورد (Rose)
روغن گل سرخ سرشار از عطر ملایم گل جهت رفع ناراحتىهاى زنانه مفید است. وانگهى، چارهساز هر گونه بىنظمىهاى قاعدگى و مشکلات جنسى مىباشد و دلهره و فشار روحى را تسکین داده و رایحهدرمانگران از آن جهت رفع پرخونى (احتقان) کبد، سود مىجویند.
18- چوب صندل - روغن صندل (Sandlewood)
روغن آرامشبخش و تسکین دهنده صندل براى مداواى سرفه خشک و عوارض ناشى از پوست خشک نظیر اگزما به کار مىرود. ضمناً در موارد مربوط به التهاب مثانه و شکمروش (اسهال) مفید است.
19- درخت چاى (Tea tree)
گندزدا و ضد قارچ قوى بوده و یکى از پر فایدهترین روغنهایى است که مىتوان آن را به طور خالص استفاده کرد. سرماخوردگى، زخمها، برفک مهبل، پاى ورزشکار، جوشهاى چرکى و جراحتهاى عفونى را درمان مىکند و در برطرف ساختن التهاب مثانه مؤثر بوده و در زمینه امراض عفونى، چارهساز است.
20- درخت ایلنگ (Ylang - ylang)
اثر متعادل کنندهاى روى اختلالات هیجانى داشته و تأثیر تسکین دهنده دارد. ظاهراً ماده محرک شدید جنسى است و به خاطر اثر متعادل کنندگىاش براى همه انواع درمانهاى زیبایى پوستى سودمند مىباشد.
منابع:
الف - انگلیسى:
1- Shreeve, caroline, "Complete well - being"
ب - فارسى:
1- کىنژاد، پریس: «استفاده از عطر به جاى دارو»، جام جم، فروردین 86.
2- شفقى خالکى، مرتضى و رضازاده مقدم، بهروز: «رایحهدرمانى»، اطلاعات علمى، مرداد 82.
3- خانه و خانهدارى / نکتهها رایحهدرمانى ا.امیردیوانى
منبع: / ماهنامه / پیام زن / 1386 / شماره 188، آبان ۱۳۸۶/۰۸
نویسنده : امیر دیوانی
نظر شما