امروزه با توجه به پیشرفت فناورى و وجود زندگى ماشینى، شیوع بیمارى هاى قلبى و از جمله بیمارى عروق کرونر به میزان قابل توجه اى افزایش پیدا کرده است و به دنبال آن، روش هاى تشخیصى پیشرفته و جدیدترى براى تشخیص این بیمارى ها مورد استفاده قرار مى گیرد. از جمله این روش ها، آنژیوگرافى است که به عنوان یک روش استاندارد قطعى و مطمئن براى تشخیص بیمارى هاى عروق کرونر مورد استفاده قرار مى گیرد. 1
با توجه به این که هر روش تشخیصى مى تواند داراى عوارضى باشد، به دنبال استفاده از تست هاى تشخیصى قلب و از جمله آنژیوگرافى، شاهد عوارض متعددى از قبیل آریتمى هاى قلبى، پارگى عضله قلب، ترومبوز و آمبولى شریانى در بیماران خواهیم بود. اما یکى از مهم ترین این عوارض، که در بیماران تحت آنژیوگرافى دیده مى شود، اضطراب است که نتایج حاصل از این تست تشخیصى را به میزان قابل ملاحظه اى تحت تأثیر خود قرار مى دهد. 2
تحقیقات انجام شده بر روى اضطراب پیش از آنژیوگرافى نشان مى دهد بیمارانى که تحت عمل آنژیوگرافى عروق کرونر قرار مى گیرند، دچار ترس و اضطراب ناشى از این عمل و تشخیص بیمارى خود مى شوند و پیش از انجام آنژیوگرافى عروق کرونر، بیش از 82 درصد بیماران دچار اضطراب مى شوند. از طرفى، اضطراب پیش از آنژیوگرافى یک پدیده اجتناب ناپذیر و تا حدى ضرورى است و اگر میزان آن از حد معمول بیش تر شود، تنش هاى جسمى و روانى بسیار زیادى براى فرد به وجود مى آورد و مى تواند اثرات سوء قابل ملاحظه اى بر قسمت هاى مختلف بدن، به ویژه قلب، بر جاى بگذارد.
لازم به ذکر است که اضطراب احساسى درونى و آزاردهنده و تا حدى ضرورى است که در بیماران قلبى موجب سرعت بخشیدن به روند بیمارى و تشدید علایم بیمارى مى گردد و وجود اضطراب پیش از آنژیوگرافى، یک پدیده اجتناب ناپذیر در بیماران تحت آنژیوگرافى مى باشد که باید با استفاده از یک روش مناسب این اضطراب را برطرف و از عوارض ناشى از آن جلوگیرى نمود. 3
اما روش هایى که براى کاهش اضطراب در بیماران مورد استفاده قرار مى گیرند، به دو دسته دارویى و غیردارویى تقسیم مى شوند. در روش غیردارویى علاوه بر تن آرامى، تخیل درمانى، لمس درمانى و خنده درمانى مى توان از موسیقى درمانى به عنوان یک روش بسیار مؤثر و مفید براى کاهش اضطراب در بیماران استفاده نمود. 4
موسیقى داراى اثرات مختلفى است که یکى از آن ها، کاهش دادن اضطراب در بیمارانى است که تحت عمل جراحى سرپایى قرار مى گیرند. 5 از موسیقى درمانى مى توان هم پیش از عمل و هم پس از عمل و نیز براى کاستن اضطراب بیماران پیش از آنژیوگرافى استفاده نمود. 6 یکى از انواع موسیقى، موسیقى ناشى از تلاوت قرآن کریم است، که به عنوان یک موسیقى عرفانى دلپذیر با خواص ویژه و ملودى و ریتم مخصوص به خود، به عنوان یکى از باشکوه ترین ابعاد اعجاز بیان قرآن کریم مطرح مى باشد. مى توان گفت که یکى از جذاب ترین و طبیعى ترین موسیقى ها، موسیقى روح بخش ناشى از تلاوت قرآن کریم است که از آن مى توان به عنوان یک روش غیردارویى و مؤثر براى کاهش اضطراب بیماران استفاده نمود. 7
با توجه به مطالب مزبور پژوهش گر از سویى در بیش تر موارد شاهد وجود اضطراب بیماران در قبل از انجام آنژیوگرافى عروق کرونر بوده که حتى در پاره اى از موارد مانع از انجام آن مى گردید و از سوى دیگر، ناظر بوده است که هیچ اقدام غیردارویى براى کاهش اضطراب آن ها صورت نمى گیرد. از این رو، با هدف تأثیر موسیقى در کاهش اضطراب در دیگر کشورها، به نظر مى رسد مى توان از آواى قرآن، که یکى از موسیقى هاى آیینى متناسب با ساختار جامعه ما مى باشد، به عنوان یک روش غیردارویى براى کاهش اضطراب بیماران تحت آنژیوگرافى عروق کرونر استفاده نمود. از این رو، تصمیم به انجام مطالعه برنامه ریزى شده اى گرفته شد تا میزان اثربخشى آواى قرآن را بر اضطراب پیش از آنژیوگرافى عروق کرونر بررسى و تعیین نماید.

روش پژوهش
این پژوهش یک تحقیق نیمه تجربى (Quasi - experimental) است. جامعه آمارى این پژوهش مجموع بیماران تحت آنژیوگرافى عروق کرونر بودند که منحصراً براى انجام آنژیوگرافى، در بخش آنژیوگرافى مرکز آموزشى و درمانى دکتر حشمت رشت بسترى شده بودند. نمونه هاى مورد مطالعه از بیمارانى انتخاب شدند که داراى مشخصات تعیین شده توسط پژوهش گر بودند و فقط براى انجام آنژیوگرافى از روز قبل در بخش آنژیوگرافى این مرکز آموزشى و درمانى بسترى شده و علاقه مند به شرکت در تحقیق بودند. حجم نمونه در این پژوهش، 108 نفر بود که به طور تصادفى تدریجى (Consequential sampling) انتخاب شده بودند. از این تعداد 54 نفر در گروه شاهد و 54 نفر در گروه آزمون قرار گرفتند.
ابزار گردآورى داده ها، شامل پرسشنامه اطلاعات فردى، مقیاس اضطراب موقعیتى و شخصیتى اشپیل برگر و چک لیست ثبت علایم حیاتى بود. روش نمونه گیرى در گروه آزمون بدین صورت بود که، ابتدا در ساعت 5 بعدازظهر روز قبل از آنژیوگرافى علایم حیاتى آنان شامل فشار خون سیستولیک، فشار خون دیاستولیک، تعداد نبض و تنفس توسط پژوهش گر ثبت مى شد. پس از آن، فرم اطلاعات فردى و فرم اضطراب اشپیل برگر تکمیل مى شد. سپس در صبح روز آنژیوگرافى در حدود 5/1 ساعت پیش از آنژیوگرافى ضبط صوت، گوشى و نوار قرآن در اختیار نمونه هاى گروه آزمون قرارگرفته و به مدت بیست دقیقه آواى قران براى آنان پخش مى شد. سپس حدود یک ساعت پیش از انجام آنژیوگرافى، مجدداً علایم حیاتى توسط پژوهش گر کنترل و ثبت مى گردید و فرم اضطراب اشپیل برگر نیز تکمیل مى شد. اگر احیاناً افرادى کم تر از بیست دقیقه به آواى قرآن گوش مى دادند از نمونه هاى گروه آزمون حذف مى شدند.
نوار قرآن مورد استفاده در این پژوهش، حاوى آیات 52 ـ 1 سوره یوسف، با صداى استاد محمد صدیق منشاوى بود که انتخاب آیات مذکور پس از مشورت با صاحب نظران علوم قرآن در کانون قرآن دفتر نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى دانشگاه و کانون قرآن سازمان تبلیغات اسلامى صورت گرفت. روش نمونه گیرى در گروه شاهد نیز درست مثل گروه آزمون بود، با این تفاوت که در صبح روز آنژیوگرافى براى آنان نوار قرآن پخش نشد. پرسش نامه اضطراب در این پژوهش، پرسش نامه دو قسمتى تعیین میزان اضطراب اشپیل برگر بود. بخش اول این پرسش نامه شامل بیست عبارت تعیین اضطراب موقعیتى و بخش دوم نیز شامل بیست عبارت تعیین اضطراب شخصیتى بود. منظور از اضطراب موقعیتى احساس فرد در همان لحظه و منظور از اضطراب شخصیتى احساس معمول فرد در بیش تر اوقات بود. به هر کدام از عبارات این آزمون، براساس پاسخ ارائه شده، بین 1 تا 4 امتیاز اختصاص یافت و مجموع نمرات هر یک از دو مقیاس اضطراب موقعیتى و شخصیتى در دامنه 20 تا 80 قرار گرفتند. پس از جمع بندى امتیازات کسب شده، واحدهاى مورد پژوهش در دو گروه مضطرب، با داشتن نمره اضطراب بالاى 43 و گروه غیرمضطرب، با نمره اضطراب پایین 43 طبقه بندى شدند. 8

یافته ها
پس از انجام نمونه گیرى، اطلاعات جمع آورى شده با استفاده از رایانه و نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده در مورد اطلاعات فردى واحدهاى مورد پژوهش نشان مى دهد که اکثر واحدهاى مورد پژوهش در هر دو گروه شاهد (1/74%) و آزمون (1/61%) در گروه سنى 60ـ40 سال قرار داشتند و بیش ترین درصد واحدهاى مورد پژوهش در گروه آزمون (7/66%) مرد بوده و در گروه شاهد نیز توزیع واحدهاى مورد پژوهش بر حسب جنس به میزان مساوى (50%) بود. در ارتباط با متغیر شغل نیز بیش ترین درصد واحدهاى مورد پژوهش در هر دو گروه شاهد (7/40%) و آزمون (3/33%) را افراد خانه دار تشکیل مى دادند. از نظر تحصیلات، اکثر واحدهاى مورد پژوهش در گروه آزمون (48%) داراى تحصیلات زیر دیپلم و اکثر واحدهاى مورد پژوهش در گروه شاهد (3/46%) بى سواد بودند.
همچنین نتایج این پژوهش نشان مى دهد که از لحاظ محل سکونت، اکثر واحدهاى مورد پژوهش در هر دو گروه شاهد (7/66%) و آزمون (9/75%) ساکن شهر بودند.
هزینه درمان بیش ترین درصد واحدهاى مورد پژوهش در گروه شاهد (88%) و آزمون (87%)، مقدارى توسط بیمه و بقیه توسط خودشان پرداخت گردید. همچنین اکثر واحدهاى مورد پژوهش (87%) در هر دو گروه شاهد و آزمون سابقه گوش کردن موسیقى را داشتند. بیش ترین درصد واحدهاى مورد پژوهش در هر دو گروه شاهد (5/81%) و آزمون (1/98%) پیش از بسترى شدن قرآن گوش مى کردند.
تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آورى شده از میزان اضطراب موقعیتى و شخصیتى بیماران تحت آنژیوگرافى عروق کرونر نشان مى دهد که بیش تر واحدهاى مورد پژوهش در گروه شاهد در روز پیش از آنژیوگرافى داراى اضطراب موقعیتى (63%) و اضطراب شخصیتى (9/75%) بودند و در روز آنژیوگرافى نیز بیش ترین درصد واحدهاى مورد پژوهش در این گروه داراى اضطراب موقعیتى (1/74%) و اضطراب شخصیتى (4/70%) بودند.
همچنین نتایج تحقیق بیان گر آن است که بیش ترین درصد واحدهاى مورد پژوهش در گروه آزمون در روز پیش از انجام آنژیوگرافى داراى اضطراب موقعیتى (8/77%) و اضطراب شخصیتى (4/70%) بودند. در حالى که در روز آنژیوگرافى بیش ترین درصد این واحدها (1/61%) اضطراب موقعیتى نداشتند و میزان اضطراب شخصیتى آن ها نیز نسبت به روز قبل از آنژیوگرافى کاهش یافته بود. (جدول شماره 2)
همچنین نتایج پژوهش بیان گر وجود ارتباط معنى دار بین برخى از متغیرهاى مداخله گر از قبیل سن، جنس، شغل، وضع تحصیلات، محل سکونت، سابقه گوش کردن به قرآن، با میزان اضطراب و علایم حیاتى بیماران در روز قبل و روز آنژیوگرافى بود.

بحث و نتیجه گیرى
اضطراب را همه انسان ها تجربه مى کنند. اضطراب احساسى ناخوشایند و مبهم مى باشد که با یک سرى علایم جسمى از قبیل تپش قلب، تعریق، تنگى نفس و... مشخص مى شود. 9 بیش تر بیماران بسترى در بیمارستان دچار درجاتى از اضطراب مى شوند که یکى از شایع ترین این موارد وجود اضطراب پیش از آنژیوگرافى عروق کرونر مى باشد. 10
تحلیل نتایج آزمون هاى آمارى نشان مى دهد که در این مطالعه دو گروه شاهد و آزمون از لحاظ متغیرهاى سن، جنس، وضعیت تأهل، شغل، تحصیلات، محل سکونت، استفاده از سیستم هاى حمایت اجتماعى و سابقه گوش کردن به قرآن و موسیقى، همگون انتخاب شده اند. همچنین در روز پیش از آنژیوگرافى نتایج کى دو نشان مى دهد که دو گروه شاهد و آزمون از لحاظ داشتن اضطراب موقعیتى و شخصیتى همگون مى باشند.
لازم به ذکر است که این پژوهش داراى سه فرضیه بود که پژوهش گر به ترتیب آن ها را مورد بررسى قرار مى دهد. در ارتباط با فرضیه اول پژوهش (میزان اضطراب موقعیتى روز آنژیوگرافى در گروهى که به آواى قرآن گوش داده اند با گروهى که به آواى قرآن گوش نداده اند متفاوت است)، یافته هاى پژوهش نشان مى دهد که با استفاده از آزمون تى (T) مستقل (0001/0< P و 32/7=T) و با ضریب اطمینان بیش از 95% میزان اضطراب موقعیتى روز آنژیوگرافى در گروه آزمون که به آواى قرآن گوش داده اند با گروه شاهد که به آواى قرآن گوش نداده اند تفاوت دارد. پژوهش گر معتقد است که این اختلاف معنى دار ناشى از کاهش اضطراب موقعیتى بیماران گروه آزمون در اثر گوش دادن به آواى دلنشین قرآن در صبح روز آنژیوگرافى مى باشد. پوتر و پرى در این زمینه مى نویسند: از موسیقى درمانى مى توان براى کاهش اضطراب و درد و ایجاد انحراف فکرى و القاى خواب بر حسب ذوق و سلیقه بیمارن استفاده نمود. 11
همچنین باور و هیل نیز اظهار مى دارند که موسیقى داراى اثرات مفید بسیارى بر روى بیماران مختلف مى باشد و یکى از مفیدترین اثرات آن، کاهش دادن اضطراب بیماران بسترى در بیمارستان مى باشد و نیز نتیجه تحقیق گود و همکاران در مورد تأثیر موسیقى و تن آرامى بر کاهش درد پس از جراحى بیان گر آن است که مى توان از موسیقى درمانى به عنوان روشى مطمئن و بدون عارضه براى کاستن درد و اضطراب بیماران استفاده نمود. 12 بنابراین، با توجه به نتایج فوق فرضیه اول پژوهش مورد تأیید واقع شد. (نمودار شماره 1.)
در ارتباط با فرضیه دوم پژوهش (میزان اضطراب شخصیتى روز آنژیوگرافى در گروهى که به آواى قرآن گوش داده اند با گروهى که به آواى قرآن گوش نداده اند متفاوت است)، یافته هاى پژوهش نشان مى دهد که با استفاده از آزمون تى (T) مستقل (0001/0P < و 48/3= t) و با ضریب اطمینان بیش از 95% میزان اضطراب شخصیتى روز آنژیوگرافى در گروه آزمون، که به آواى قرآن گوش داده اند، با گروه شاهد که به آواى قرآن گوش نداده اند، تفاوت دارد. به نظر پژوهش گر دلیل وجود این اختلاف معنى دار ناشى از گوش دادن به صوت موزون قرآن توسط نمونه هاى گروه آزمون در صبح روز آنژیوگرافى عروق کرونر مى باشد. باج در تحقیق خود در مورد بررسى تأثیر موسیقى درمانى بر اضطراب بیماران پیش جراحى با تأیید مؤثربودن موسیقى در کاستن اضطراب بیماران در قبل از جراحى مى نویسد: موسیقى درمانى یکى از انواع روش هاى غیردارویى است که از آن مى توان براى تسکین اضطراب بیماران قبل از انجام عمل هاى جراحى استفاده نمود. 13 و نیز کلت و همکاران مى نویسند: یکى از انواع روش هاى غیردارویى که مى توان از آن براى کاهش اضطراب شخصیتى بیماران مورد استفاده قرار داد، استفاده از موسیقى درمانى مى باشد و نتایج تحقیق آنان در مورد تأثیر موسیقى بر میزان اضطراب بیماران تحت برونکوسکوپى فیبروپتیک نشان مى دهد که با استفاده از آزمون تى (T) مستقل (29/4= t) و ضریب اطمینان بیش از 95% میزان اضطراب شخصیتى بیماران گروه آزمون که براى آنان موسیقى پخش شده در مقایسه با بیماران گروه شاهد که براى آنان چیزى پخش نشده، کاهش یافته است. 14 بنابراین، با توجه به نتایج فوق، فرضیه دوم پژوهش نیز مورد قبول واقع شد. (نمودار شماره 2)
در مورد فرضیه سوم پژوهش (میزان تغییرات علایم حیاتى ناشى از اضطراب روز آنژیوگرافى در گروهى که به آواى قرآن گوش داده اند با گروهى که به آواى قرآن گوش نداده اند متفاوت است)، یافته هاى پژوهش نشان مى دهد که با استفاده از آزمون تى (T) مستقل (0001/0 < P) و با ضریب اطمینان بیش از 95% میزان تغییرات علایم حیاتى روز آنژیوگرافى شامل میزان فشار خون سیستولیک، فشار خون دیاستولیک، تعداد نبض و تنفس در گروه آزمون که به آواى قرآن گوش داده اند با گروه شاهد که به آواى قرآن گوش نداده اند تفاوت دارد. پژوهش گر معتقد است که این اختلاف معنى دار نیز به دنبال گوش دادن به آواى دلنشین قرآن توسط نمونه هاى گروه آزمون در صبح روز آنژیوگرافى ایجاد شده است. همچنین نتیجه تحقیق چلان در مورد تأثیر موسیقى بر اضطراب و تن آرامى بیماران تحت تهویه مصنوعى نشان مى دهد که میزان ضربات قلب و تعداد تنفس گروه آزمون که به موسیقى گوش کرده اند، نسبت به گروه شاهد کاهش یافته است. 15 و نیز نتایج تحقیق نیکبخت در مورد بررسى تأثیر آواى قرآن کریم در کاهش اضطراب پیش و پس از انجام اقدامات تشخیصى و درمانى حاکى از تعدیل فشار خون سیستولیک و تعداد تنفس در اثر گوش دادن به آواى قرآن مى باشد. از این رو، با توجه به نتایج فوق، فرضیه سوم پژوهش نیز مورد قبول واقع گردید.
بنابراین، با توجه به مؤثر بودن آواى قرآن در کاهش اضطراب و علایم حیاتى ناشى از اضطراب در بیماران تحت آنژیوگرافى عروق کرونر و با توجه به محاسن این روش از قبیل هزینه کم مطمئن و بى خطر بودن آن، مى توان از این روش غیردارویى براى کاستن اضطراب و علام فیزیولوژیک ناشى از اضطراب بیماران در قبل از انجام اعمال جراحى و روش هاى تشخیصى تهاجمى استفاده نمود.
امید است این پژوهش بُعد دیگرى از مفاهیم عمیق اسلامى را در امور خدماتى و درمانى نمایان سازد.

پى نوشت ها
1 Bucher L, Melander S. Critical care Nursing. St. louis. The C. V. Mosby Company. 1999. pp. 205-215
2 Pagana K. Mental of Diagnostic And laboratory Testes, 1 nd ed. st. louis. The C. V. Mosby company. 1998, pp. 916-902
3 Heikkila J, Paunonen M, Virtamen V. fear of patient related to coronary arteriography. Journal of Advanced Nursing. 1998, 28 (1): 54-62
4 Baure B, Hill S. Mental Health Nursing, Philadelphia. W. B. Saunders company. 2000, pp. 278-286.
5 Lindman C, Athie M. Fundamental of contemporary Nursing practic. philadelphia. W. B. saunders company. 1999, pp. 87-96
6 Ignatavicius D. Medical- surgical Nursing across the Heaith care continum. 3nd ed. philadelphia. W. B. saunders company. 2000, pp. 34-41
7 علیرضا نیکبخت، استعانت از قرآن کریم در شفاى جسمانى، تهران، قبله، 1378، ص 55
8 Edell U. Fragmented sleep and tiredness in males and Femals one years after percutaneous transluminal coronary angioplasty (PTCA). Journal of Advauced Nursing 2001, 34 (2): 203-211
9 Sadock B. comprehensive Text Book of psychiatry. 7nd ed. philadelphia. lippincott company, 1999, pp. 812-818.
10 Tylor R. An expolartion ot the relationships between uncertainty, physiological distress and type of coping strategy among chines men after cardiac catneterization. Journal of Advanced Nursing, 2001, 33 (1): 79-88
11 Potter A, perry G. Basic Nursing A critical Thinking Approach. 4nd ed. st. louis. The C. V. Mosby company, 1999, pp. 576-580.
12 Good M, stanton - Hicks M, Grass J. Relaxation and Music to reduce postsurgical pain. Journal of Advanced Nursing. 2001, 33 (2). pp. 208-218.
13 Budge J. Musictherapy in the preoperating area. www. psl Group. com. 2000, pp. 1-5.
14 Colt HG, powers A, shanks TG. Effect of music on state anxiety score in patients undergoing fiberoptic bronchos copy. chest. 1999, 116 (3): 819 - 825.
15 Chlan L. effectivness of music therapy intervention on relaxation and anxiety for patient receving ventilatory assistance. Heart & lung. 1998, 27 (3): 169-176.

منبع: / ماهنامه / معرفت / شماره 60، ویژه نامه وحی
نویسنده : سید على مجیدى